Morgunblaðið - 03.05.1975, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. MAl 1975
Valgarður L. Lárusson, Eystra-Miðfelli:
Brú á Hvalfjörð
Um þessar mundir er mjög deilt
um væntanlegar stórframkvæmd-
ir á Grundartanga við Hvalfjörð
norðanverðan. Hvað sem segja má
um þessa verksmiðjubyggingu
nú, þá er eitt vist, að það eiga
fleiri mannvirki eftir að risa af
grunni á þessum stað og nágrenni
í framtiðinni. Þetta er rétt að
byrja. Hvað sem hver segir nú, er
óhætt að bóka, að enginn vildi
missa slíkar atvinnustöðvar úr
sveit sinni eftir að þær fara að
skila arði og fólkinu atvinnu. Eg
man vel óánægjuna hjá fólki, þeg-
ar herinn lagoi undir braggabygg-
ingar sínar og sem framkvæmda-
svæði tvö býli hér á ströndinni,
Miðsand og Litlasand. Það var
vissulega full ástæða fyrir þeirri
vanþóknun. Þegar herinn fór,
varð þetta eign rikisins og sem
kunnugt er, risu þar upp tvö stór
atvinnuíyrirtæki, Olíustöðin og
Hvalstöðin. Frá fyrstu tíð, eftir að
þessar jaróir voru i eyði lagðar og
annað tók við, heíur margur
fengið i sinn hlut góða og mikla
alvinnu og háar tekjur, þegar á
allt er iitið. Það var sárt að sjá
iðugrænt túnið fara undir bragga-
þyrpinguna, en það er nú þannig,
að það er ekkert skeytt um að
eyðileggja mannvirki, þveröfugt,
hið ræktaða land verður oftast
fyrir valinu. Svo var þaö einnig,
þegar herinn kom aftur 1951, þá
settu þeir bragga sina niöur í tún-
blettinn uppi á hæöinni, sem
bóndinn á Miðsandi haföi ræktað
í stað gamla túnsins, sem fór und-
ir byggingar og götur, svo nú varð
bóndinn enn að flýja burt af jörð-
inni með allt sitt. Nú er herinn
farinn af þessum slóðum, þó
mannvirki séu þar enn á hluta
Miðsands. A ég þar við NATO-
mannvirkin, sem telja má ti)
hernaðarmannvirkja. En hinar
stöðvarnar eru Islendinga eign og
væri nú sennilega frjáJst að fjar-
lægja allt draslið af jörðunum,
Ityggja upp bæina að nýju og
rækta tún. En skyldi nokkur Is-
lendingur vera með þvi að býtta?
Jafna Olíustöðina og Hvalstöðina
við jöróu eða vísa þeim á brott
nteð allt sitt og reisa í slaðinn tvö
kotbýli. Eg held enginn.
Eg man lika allan úlfaþytinn út
af Sementsverksmiðjubygging-
unni á Akranesi eða réttara sagt
staósetningu herinar. Eg álít, að
það fólk, sem deildi á staðsetn-
ingu hennar, hafi haft mikið til
síns máls. Það var ekki glæsilegt
að fá þessi stóru hús þvert fyrir
útsýnið út á sjóinn til suðurs,
björtustu og fallegustu útsýnisátt-
ina, og svo nálægðin við íbúðar-
hverfið. Það var fullyrt þá, að ryk
eða óþægindi yrðu ekki teljandi
frá verksmiðjunni. Annað hefur
komið í ljós. Það gela hennar ná-
grannar borið uni. Það virlist
ástæóulaust þá að reisa verk-
smiðjuna á þessum staó, I óþökk
fjölda ibúa Akraness, þvi víóar
var land óbyggt á Akranesi undir
verksmiðju, þar sem óþæginda
hefði litt eða ekki orðið vart, en
það er bara ekkert tekið tillit til
þess við slaðsetningu mannvirkja,
þótt önnur mannvirki verði að
vikja eða eyðileggjast. Að sjálf-
sögðu mundu Akurnesingar ekki
vilja missa Sementsverksmiðjuna
frá Akranesi, þrátt fyrir allt.
Mörgum er hún búin að veita
góða og trygga atvinnu. Svo er
bærinn óþekkjanlegur, sanian-
borið við það sem áöur var. Nú er
þetta einn þrifalegasti bær, sem
komið er í. Það gera fyrst og
fremst steyptu göturnar. Svo er
uppbyggingin geysileg síðustu ár.
Það ber vitni velmegunar.
Það sem mér líkar verst við
staðsetningu fyrirhugaðrar málm-
blendiverksmióju á Grundar-
tanga er það, að allt þetta góða
tún og tilbúið ræktunarland þess-
arar góðu bújarðar, skuli allt vera
tekið undir þessi mannvirki. Mér
sýnist þetta hreinn óþarfi. Því
mátti verksmiðjan ekki alveg eins
risa fyrir innan Innri-
Galtarvíkurhöfðann. Ekki trúi ég
því, að slæmt bryggjustæði sé þar
t.d. við höfðann og þá hefði bygg-
ingarsvæðið komið á óræktað
land og heldur hrjóstrugt. Þar
sem melar og klappir eru er stutt
niður á fastan grunn. A þessum
stað hefði verksmiðjan ipinna
raskað búsetu. Vegalagning öll
minni og ódýrari. Eg geri mér
grein fyrir truflandi áhrifum fyr-
ir búendur nærliggjandi jarða, þó
staðsetningin væri þar, sem hér
getur, en truflunin yrði mun
minni og minna af góðum mann-
virkjum færu undir verksmiðju-
hverfið. A Klafastöðum hefur
verið vel búið svo lengi sem ég
man og miklu lengur. Þvi er það
sárt að sjá þessa eyðileggingu á
þessari góðu jörð. En væri
staðsetningin, þar sem hér er
bent á, gæti búskapur haldist á
Klafastöðum með sæmilega eðli-
legum hætti. Sama má segja með
Katanes. Það fer ekki hjá þvi að
þessi fyrirhugaða staðsetning
verksmiðjunnar veldur ábú-
endum þeirrar jarðar óþæg-
indum.
Það seni kom mér fyrst í hug,
þegar um þessi mannvirki ofan
Hvalfjarðar var farið að tala i
alvöru, var það, að þetta yrði til
þess að flýta fyrir brú á Hvai-
fjörð. Það er næstum óskiljanlegt
hve lítið er opinberlega rætt um
þá mikilvægu og sjálfsögðu sam-
göngubót. Eg hef veitt athygli
áhuga og skrifum Eriðriks Þor-
valdssonar um þessi mál. Hann
ætti sannarlega skilið að hans
máli væri meiri gaumur gefinn og
ræddur á opinberum vettvangi.
Það er táknrænt hvað þessi eldri,
framsýnu athafnamenn eru bjart-
sýnir og stórhuga. Friðrik veit
hvaó hann er að segja. Fáir vita
betur, hvernig gengið hefur að
halda uppi samgöngum á sjó milii
þessara liyggðarlaga. Hann veit
vel að sjóleiðin tilheyrir for-
tiðinni og er með öllu óraunhæf
og allt, sem í það er lagt, er hrein-
lega hent i súginn. Þar á ég við
skipaskiptin sl. ár á leiðinni Akra-
nes — Reykjavík.
Þó mér sé ókunnugt um allan
kostnað þvi viókomandi, þá er það
víst, að hann er of mikill og er
sennilega ekki séð fyrir endann á
því. Þeir peningar hefðu betur
verið komnir í að ljúka byggíngu
sjúkrahússins á Akranesi, ef
afleiðingar af því tjóni að láta það
verk standa hálfunnið ár eftir ár,
skapar óþægindi og vanda. Þar
þarf strax að gripa í taumana. Það
er sama víð hvaða Akurnesing er
talað, allir eru stórhneykslaðir og
gramir yfir ferjubraskinu og því
tilstandi. Þó spá þeir því, að ekki
sé séð fyrir endann á því máli
enn. Þetta hljómar í mín eyru,
þegar égtaiaviðfólká Akranesi.
„Það mátti notast við gömlu Akra-
borgina lengur." Það hefði verið
meiri framtíðariausn að stofna
sjóð með þessum peningum, ef
þeir lágu á lausu, sjóð fyrir brú á
Hvalfjörð. Hraðbrautarkostnaður
fyrirhugaður fyrir fjörðinn á
einnig að leggjast i sjóðinn.
Það tekur eflaust einhver ár að
undirbúa þá framkvæmd, en brú
á Hvalfjörð er engir draumórar,
það hefur Friðrik Þorvaldsson
réttilega bent á. Það er áreiðan-
legt að tæknilegar framfarir eiga
enn eftir að aukast og eftir
nokkur ár verður slik brú ekki
talin neitt þrekvirki. Reyndar
hefur F.Þ. bent á það, að brúin á
Hvítá i Borgarfirði, sem byggð
var 1928, hafi verið mun meira
fyrirtæki þeirra tima heldur en
brú á Hvalfjörð nú. Þetta er mjög
trúlegt. Þá var mannshöndin án
tækja ein að verki, en nú eru það
tækin stórvirku, stjórnað af hönd
og huga mannsins. Frá leikmanns
sjónarmiði séð, sýnist ákjósanleg-
asti staðurinn fyrir brú á Hval-.
fjörð vera á Hnausasker. Þar er
fastur stöpull á nálægt miðri leið.
Athugun mun hafa farió fram á
brú yfir Hvalfjörð og ýmsar tillög-
ur gerðar, en þetta þarf að athuga
betur, fá erlenda sérþjálfaða
menn i slíkri iðn, kanna aðstæður
og gera áætlun. Það þarf að gefa
mörgum aðilum kost á að kanna
þetta og jafnvel gera tilboð i
verkið. Þegar allar stóriðjurnar
fara að skila fúlgum af erlendum
gjaldeyri inn í þjóðarbúið, verður
hægt að ráðast i stórt. Það hefur
stundum verið gert af minni
efnum við erfiðari aðstæður og
með minni tækni og tækjakpsti, á
meðan þjóðin var fátæk.
Reynslan sannar, að það er stór-
hugur og framsýni, sem ræður
meiru en fjármagnið, sem til er
þegar verk er hafið. Það sannast
þar að hálfnað er verk þá hafið er.
Þeir eiga sér minnisvarða viða
um land, þeir framsýnu atorku-
menn, sem réðu á þeim timum,
sem Hvítárbrúín var byggð,
héraðsskólahúsin og margar stór-
framkvæmdir. Það er staðreynd
að Islendingar eru enn stórhuga,
dugandi framkvæmdamenn. Það
sýna byggingaframkvæmdirnar,
uppbygging skipastólsins og
margt fleira. Það eru fá ár síðan
óhugsandi þótti að brúa og leggja
veg syðri leiðina til Austurlands-
ins. Það gekk þó fljótt og vel fyrir
sig, þegar á því verki var byrjað
og nú er þetta orðið að veruleika.
Sama verður með brú á Hvalfjörð.
Eftir fá ár verður það að veru-
leika öllum til gagns og sóma. Það
getur verið að fólk átti sig þá
betur á þeim stóru þægindum,
sem brú á Hvalíjörð veitir, ekki
aóeins fólki hér ofan fjarðar,
Akurnesingum, Borgnesingum og
Borgfírðingum, heldur öllum
þeim, sem nú verða að aka fyrir
Hvalfjöró. Ætli það væri ekki
munur fyrir bílstjóra, sem leggja
upp frá Reykjavík í langa ferð til
Norður- eða Vesturlands, að vera
komnir eftir smástund inn í Borg-
arnes.
Um leið og Hvalfjarðarbrúin
væri komin, kæmi hraðbraut til
Akraness, Borgarness og fljótlega
vestur á Snæfellsnes, svo i átt til
Norðurlands og Vesturlands með
timanum. Það er sem koma þarf,
góð hraðbraut frá Reykjavík,
stytztu leið til Snæfellsness, hið
fyrsta. Þá er byggðin sunnan frá
Grindavik út á Snæfellsnes orðin
ein samtengd heild, öll byggðin
kringum botn Faxaflóa, það færi
vel á þvi. Þetta eru fengsælustu
vertiðarmiðin, Breiðarfjörðurinn,
Faxaflói og suður fyrir Reykja-
nes.
Upp af þessum kaupstöðum og
þéttbýliskjörnum úti við sjóinn
eru ein beztu skilyrði til land-
búnaðar hér á landi, grösug sveit
og snjólétt. Hér með má svo telja
byggðina austan Hellisheiðar, en
þangað er komin hraðbraut og
verður sjálfsagt við hana bætt á
næstunni, þar með er Árnes-
sýslan með sín þorp komin inn í
myndina og Rangárvallasýsla
reyndar á næsta leiti og svo áfram
austur. Þannig verður Suður-
landsundirlendið inni í dæminu.
Það segir sig sjálft að vel sam-
tengd og skipulögð byggð á þessu
svæði er það sem þessi kynslóð
ætti að leggja kapp á. Ég er ekki
að meina það, að aðrar byggðir
landsins eigi að hafa útundan,
siður en svo. Húnavatnssýslur,
Skagafjarðar-, Eyjafjarðar-, og
Þingeyjarsýsla allt er þetta ein
mjög byggileg heild, sem þyrfti að
samtengjast á sama hátt með góð-
um samgönguæðum í framtiðinni.
Hraðbrautum smátt og smátt, svo
kemur hraðbraut milli þessara
landshluta. Eg álít þessa tvo
landshluta kjarnann úr landinu
t.d. varðandi landbúnað.
Sjósókn er víða mikil og góð
fiskimið bæði fyrir Vestfjörðum
og Austfjörðum og þar eru bú-
sældarhéruð einnig. En ég held
að þessi kynslóó komist ekki yfir
að byggja upp allt landið með
fullkomnu vegakerfi t.d. Það
verður alltaf eitthvað að bióa
næstu kynslóða. Landið er stórt
og strjálbýlt og fólkið fátt miðaó
við önnur lönd. Það er mikill
auður sem Islendingar eiga, allt
þetta ónýtta land fyrir komandi
kynslóðir. Það ér ekki hægt að
ætlast til þess af okkur, að við
gerum allt hér á landi fyrir marg-
ar komandi kynslóðir. Reyndar
engin nauðsyn, þvi skyldu ókomn-
ir ekki mega eiga hér verkefni
fyrir höndum að byggja upp land,
jú sannarlega. Það, sem við ger-
um, þurfum við að gera vel og
skipulega og það verði varanlegt
og komi að fullum notum í fram-
tíðinni. Ég get aldrei skilið það,
að óhagstætt sé að byggð sé mikil
á Suður- og Suðvesturlandi, Faxa-
flóasvæðinu eða suðvesturkjálk-
anum eins og sagt er. Þvi skyldi
fólki ekki vera frjálst að búa þar
sem bezt er til búsetu eða eins
gott og það gerist bezt annars-
staðar.
Það hefur sýnt sig i vetur að
hér við Faxaflóa og á Suðurlandi
hefur verið snjólaust ásama tíma
og mestu snjóalög eru eftir
þennan vetur i öðrum lands-
hlutum. Nú, það er svo margt,
sem sækja þarf til Reykjavikur að
öllu óbreyttu, að fólkið hlýtur að
meta það mikils að hafa góðar
samgöngur þangað. Það, sem mér
finnst óeðlilegast við búsetuna,
er, hversu margt fólk hrúgast
saman í Reykjavík.
Sjáum t.d. þessar miklu bygg-
ingar í Breiðholtinu. Það væri
glæsilegra, ef sú uppbygging
stæði t.d. á Rifi á Snæfellsnesi.
Þar er eitt bezta hafnarstæði af
náttúrunnar hendi á öllu landinu.
Þaðan er stutt á auðug fiskimið.
Það er raunalegt að sjá þetta mis-
ræmi. Þetta myndi allt breytast
til batnaðar með þeim bættu sam-
göngum, sem ég hef hér rætt í
sambandi við brúa á Hvalfjörð.
Fólk vill flytja frá Reykjavik út i
hinar dreifðari byggð. Þess vegna
ætti að stefna að því, að létta
undir með fólkinu að koma því
þangað sem það kýs, en það er
áreiðanlega á þetta byggilega
svæði, sem er þó í góðum tengsl-
um við höfuðborgina, komast í
hæfilega fjarlægð, þar sem frelsið
og rýmið er meira. Því ætti stór-
lega a£ draga úr byggingum i
Reykjavik, en veita byggðinni hér
út á þessa staði, sem biða eftir
fleira fólki og uppbyggingu. Stór-
borgarbragurinn, umferðar-
þrengslin og rúmleysið i Reykja-
vík eru fólkinu ekki að skapi.
Þetta er vandamál, sem þarf að
vinna að og leysa. Það verður bezt
gert með því að bæta samgöngur
við nærliggjandi byggðir og gera
aðrar fyrirgreiðslur fyrir fólkið
þar, þá stendur ekki á því að
flytja.
Með þessu yrði tvöfaldur vandi
leystur, létt á þrengslunum i
Reykjavik og fólk flytti á þá staði,
sem þess er þörf, vegna atvinnu-
uppbyggingar af ýmsu tagi. Það
er rétt víst að margur hefur hug
til að flytjast upp fyrir Hvalfjörð,
þegar þar rísa atvinnuþorp. Svo
kemur Akranessbyggðin til með
að teygjast í áttina inn með Hval-
firði, ég tala nú ekki um, ef brúin
kæmi fljótlega á Hvalfjörð, þá
vildu margir flytja úr Reykjavík-
urþrengslunum út í frelsið og
hina fögru byggð handan fjarðar-
ins.
Það er óuppgert dæmi hvað
kostar að halda úti allri þessari
umferð fyrir Hvalfjörð, en eitt er
vist, að það yrði hó upphæð,
bensín, oliur, gúmmi, slit á mönn-
um og vélum, tíminn sem i það
fer, viðhaldið, svo eitthvað sé
nefnt, fólk ætti að hugsa þetta
mál, ég held það verði fljótt að
sannfærast um hagnaðinn af
brúnni. Margt fleira kemur inn í
dæmið, svo sem ferjan á Akranes,
sem legðist niður. Ég tel fyllilega
timabært að staldra við og hugsa
málið, áður en farið er á stað með
hraðbrautarframkvæmdir inn
fyrir Hvalfjörð og áður en meira
verður eytt í sjóferju Akraness —
Reykjavik.
Það þýðir ekki að tala um það,
sem búið er að gera rangt, eða
rífast um það, en það er tímabært
að athuga málin af fullri dóm-
greind og taka allt dæmið, þá
hygg ég að niðurstaðan verði brú
á Hvalfjörð. Þó kostnaðarupphæð
verði há, þá gæti hún orðið fljót
að lækka, þegar allt er tekið inn í
dæmið. Svo eru flestir áreiðan-
lega fúsir til að greiða brúargjald,
þegar þar að kæmi. Það mætti
eitthvað vera, svo borgaði sig fyr-
ir alla, sem þurfa annars að
greiða hátt fargjald milli þessara
staða eða aka bil sínum leiðina
fyrir fjörðinn. Ég vil að endingu
hvetja fólk til að hugsa þetta mál
i fullri alvöru.
Valgarður L. Jónsson.