Morgunblaðið - 03.05.1975, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. MAI 1975
27
Anthon van der Horst stjórnar.
b. „Svo elskaði Guð heiminn.", kantata
nr. 68 eftir Johann Sebastian Bach.
Fytjendur: Ingeborg Reichelt, Sibylla
Plate, Helmut Kretschmar, Erich
Wenk, kór dómkirkjunnar I Frankfurt
og hljónsveitin Collegium Musicum;
Kurt Thomas stjórnar.
c. Hornkonsert eftir Franz Danzi.
Hermann Baumann og hljómsveitin
Concerto Amsterdam leika; Jaap
Schröder stjórnar.
d. Sinfónía nr. 6 f C-dúr eftir Franz
Schubert. Fflharmonfusveitin f Vfn
leikur; Istvan Kertesz stjórnar.
11.00 Messa f Aðventkirkjunni
Sigurður Bjarnason predikar. Kór
safnaðarins syngur. Kórstjóri Arni
Hólm. Undirleikari: Kristfn Cortes.
12.15 Dagskráin. Tónleikar.
12.25 Fréttir og veðurfregnir. Tilkynn-
ingar.
13.00 Á frfvaktinni
Sigrún Sigurðardóttir kynnir óskalög
sjómanna.
14.45 „Rekkjan**, smásaga eftir Einar
Kristjánsson
Steinunn Sigurðardóttir les.
15.00 Miðdegistónleikar: Frá útvarpinu í
Baden-Baden
Flytjendur: Sinfónfuhljómsveit út-
varpsins. Einleikari: Christina
Walewska. Stjórnandi: Ernest Bour.
a. Sellókonsert f h-moll op. 104 eftir
Dvorák.
b. Sinfónfa f g-moll f tveimur þáttum
eftir Schumann.
16.00 Fréttir
16.15 Veðurfregnir
Hugleiðing á uppstigningardag
Séra Jón Auðuns fyrrum dómprófastur
flytur.
16.40 Barnatfmi: Gunnar Valdimarsson
stjórnar.
Gunnlaug (9 ára) og Oddný (11 ára)
fara með frumsamið efni og fleira.
Rætt við móður þeirra Guðrúnu
Gunnarsdóttur þroskaþjálfa við Kópa-
vogshæli. — Guðrún Birna Hannes-
dóttir les úr „Kofa Tómasar frænda",
sögu eftir Harriet Beecher Stove í þýð-
ingu Arnheiðar Sigurðardóttur.
17.30 Létt tónlist
a. Eccelsior harmonikukvartettinn
leikur ftölsk lög.
b. Hollenzkar lúðrasveitir leika.
18.10 Tónleikar. Tilkynningar.
18.45 Veðurfregnir. Dagskrá kvöldsins.
19.00 Fréttir. Fréttaauki. Tilkynningar.
19.35 Mæltmál
Bjarni Einarsson flytur þáttinn.
19.40 Samleikur f útvarpssal
Graham Tagg og Elfas Davíðsson leíka
Sónötu fyrir lágfiðlu og pfanó op. 120
nr. 2 eftir Brahms.
20.00 Leikrit: „Plógur og stjörnur" eftir
Sean O’Casey
Leikstjóri: Pétur Einarsson.
Þýðandinn, Sverrir Hómarsson, flyt-
ur inngangsorð.
Persónur og leikendur:
Fluther Good, trésmiður .............
Gfsli Halldórsson
Jack Clintheroe, múrari .............
Þorsteinn Gunnarsson
Nóra Clintheroe, kona hans ..........
Guðrún Ásmundsdóttir
Covey, fraændi Clintheroe ...........
Harald G. Haralds
Bessí Burgess, ávaxtagötusali........
Guðrún Stephensen
Aðrir leikendur: Helgi Skúlason,
Sigrfður Hagalfn, Þórunn Magnea
Magnúsdóttir, Edda Þórarinsdóttir,
Guðmundur Magnússon, Kjartan
Ragnarsson, Jón Hjartarson, Sigurður
Karlsson, Valdimar Helgason og
Margrét Magnúsdóttir.
22.00 Fréttir
22.15 Veðurfregnir
Kvöldsagan: „Tyrkjaránið" eftir Jón
Helgason. Höfundur les (12).
22.35 Ungir pfanósnillingar
Fyrsti þáttur: Radu Lupu.
Halldór Haraldsson kynnir.
23.20 Fréttir f stuttu máli. Dagskrárlok.
FÖSTUDKGUR
9. maf
7.00 Morgunútvarp
Veðurfregnir kl. 7.00, 8.15 og 10.10.
Morgunleikfimi kl. 7.15 og 9.05.
Fréttir kl. 7.30, 8.15 (og forustugr.
dagbl.), 9.00 og 10.00.
Morgunbæn kl. 7.55.
Morgunstund barnanna kl. 8.45: Anna
Snorradóttir les þýðingu sfna á sög-
unni „Stúart litla" eftir Elwyn Brooks
White (11).
Tilkynningar kl. 9.30. Þingfréttir kl.
9.45. Létt lög milli atriða.
Spjallað við bændur kl. 10.05.
Morgunpopp kl. 10.25.
Morguntónleikar kl. 11.00: Konung-
lega Fflharmónfusveitin f Lundúnum
leikur „Orfeus", sinfónfskt Ijóð eftir
Liszt / Hljómsveitin Philharmonía
leikur Sinfónfu n.r 3 f a-moll „Skozku
sinfónfuna" op. 56 eftir Mendelssohn.
12.00 Dagskráin. Tónleikar. Tilkynning-
ar.
12.25 Fréttir og veðurfregnir. Tilkynn-
ingar.
13.00 Við vinnuna: Tónleikar.
14.30 Miðdegissagan: „Bak við steininn"
eftir Cesar Mar
Valdimar Lárusson les (4).
15.00 Miðdegistónleikar
Charles Craig syngur lög eftir Ras-
bach, Murray, Herbert, Bishop,
Spoliansky og fleiri. Hljómsveit undir
stjórn Michael Collins leikur með.
Kingsway sinfónfuhljómsveitin leikur
lög úr óperum eftir Verdi; Camarata
stjórnar.
15.45 Lesin dagskrá næstu viku
16.00 Fréttir. Tilkynningar. (16.15
Veðurfregnir).
16.25 Popphornið
17.10 Utvarpssaga barnanna: „Borgin
við sundið" eftir Jón Sveinsson
Hjalti Rögnvaldsson les (14).
17.30 Tónleíkar. Tilkynningar.
18.45 Veðurfregnir. Dagskrá kvöldsins.
19.00 Fréttir. Fréttaauki. Tilkynningar.
19.35 Þingsjá
Umsjón: Kári Jónasson.
20.00 Frá flæmsku tónlistarhátfðinni f
haust
Jóhannes Árnason:
Sýslufélögin, verkefni
þeirra og tekjustofnar
Jómfrúræða 1. varaþingmanns
Sjálfstæðisflokksins
í Vestfjarðakjödæmi
Herra forseti,
TILLLAGA sú til þingsályktunar
á þskj. nr. 474, sem ég hefi leyft
mér að flytja hér í Sþ ásamt háttv.
4 þm. Vesturlands, er i þvi fólgin
að Alþingi álykti að skora á rikis-
stjórnina að gera nú þegar ráð-
stafanir til að auka tekjur sýslu-
félaga, svo að þeim verði gert
kleift að sinna lögboðnu hlutverki
og aðkallandi viðfangsefnum.
Hin aukna tekjuöflun, sem til-
lagan gerir ráð fyrir, beinist þvi
að tvennu:
1) Að gera sýslufélögum kleift
að sinna þvi hlutverki, sem þeim
hefur þegar verið falið skv. gild-
andi lögum.
2) Að gera þeim kleift að sinna
ýmsum þeim verkefnum, sem
telja verður aðkallandi fyrir við-
komandi hérað og horfir til fram-
fara og heilla fyrir ibúa þess.
Um hin lögboðnu verkefni
sýslufélaga má visa til 92. gr.
sveitarstjórnarlaga og er gerð
nánari grein fyrir því í greinar-
gerð þeirri, er tillögunni fylgir.
Kemur þar fram, að sýslunefnd-
ir eiga að hafa eftirlit með fjár-
reiðum allra hreppa innan sýslu-
félagsins, endurskoðun og úr-
skurðun ársreikninga þeirra, svo
og allra fyrirtækja, sem rekin eru
á vegum hreppanna, og umsjón
með því, að hreppsnefndirnar
starfi yfirleitt í sveitarstjórnar-
málum samkvæmt gildandi lögum
og reglugerðum. Ennfremur að
annast umsjón og stjórn vegamála
samkvæmt vegalögum og sýslu-
vegasamþykktum.
Þá eiga sýslunefndir að setja
ýmsar reglugeróir og samþykktir
er gilda fyrir allt umdæmið og
hafa eftirlit með framkvæmd
þeirra, t.d. að þvi er varðar fjall-
skil og notkun afrétta.
Sýslunefnd hefur afskipti af
forðagæzlu skv. lögum um búfjár-
rækt, annast eftirlit með hunda-
haldi og greiðir að hluta kostnað
við eyðingu refa og minka. Sýslu-
nefndir annast ráðningu ljós-
mæðra og greiða hluta af launum
þeirra, tilnefna hreppstjóraefni,
og auk þess er viða i lögum gert
ráð fyrir aðild og afskiptum sýslu-
nefnda af ýmsum málum, er hafa
fjárútlát i för með sér.
En síðan segir i 92. gr.
svstj.laga, að sýslunefndir eigi að
láta uppi álitsgerðir um mál, er
varða einstaka hreppa eða sýsl-
una, enda skal engu sliku máli til
lykta ráðið, fyrr en álitsgerðar
sýslunefndar hefur verið leitað.
Loks hefur sýslunefndin stjórn
allra sveitarstjórnarmála, er
varða sýsluna í heild, svo og til-
lögur um hvað eina, sem verða má
sýslunni til gagns eða til að af-
stýra bjargarskorti eða hallæri.
Auk hinna lögboðnu verkefna
tel ég að sýslunefndum beri að
hafa afskipti af framfaramálum,
er varða sýsluna í heild og heppi-
legt þykir að leysa sameiginlega
fyrir viðkomandi svæði.
Er hér um að ræða þá mála-
flokka, sem hinar minni einingar,
er mynda sýslufélagið, hrepparn-
ir, geta ekki leyst einir út af fyrir
sig af fjárhagslegum ástæðum,
þar sem ekki er grundvöllur fyrir
viðkomandi starfsemi í fámenn-
um hreppi og ekki er heldur skyn-
samlegt af þjóðhagslegum ástæó-
um að leysa á þann veg.
Kemur sýslunefndin þá fram
sem nokkurs konar samnefnari
fyrir þá hreppa, sem eru á svæð-
inu og mynda sýslufélagið lögum
samkvæmt.
Þetta hafa fjölmargar sýslu-
nefndir gert um langt árabil og
hefur þetta fyrirkomúlag yfirleitt
gefið góða raun.
Þeir málaflokkar, sem hér um
ræðir, eru fyrst og fremst fram-
kvæmdir, sem ríkið og sveitar-
félögin leysa sameiginlega skv.
lögum. Má þar til nefna mennta-
mál, skólabyggingar, sjúkrahús,
læknisbústaði, o.fl. á sviði heil-
brigðismála, dvalarheimili aldr-
aðra og jafnvel hafnarfram-
kvæmdir og vatnsaflsvirkjanir.
Ennfremur hafa sýslusjóðir átt
þátt i lausn atvinnumála, beitt sér
fyrir byggingu safnahúsa fyrir
bókasöfn o.fl. söfn, sem ætluð eru
fyrir allt héraðið,
I sumum tilvikum hafa tvö
sýslufélög eða fleiri, eða sýsla og
kaupstaður haft samstarf um
lausn slíkra mála, þar sem það
hefur þótt við eiga. Þá hafa sýslu-
sjóðir veitt fjárhagslegan stuðn-
ing til ýmiss konar menningar- og
liknarmála i héraðinu, svo sem
leiklistarstarfsemi, söngstarf-
semi, íþrótta, skógræktar,
náttúruverndar, sjúkrabifreiða
og snjóbifreiða.
Svo mætti lengi telja, en þetta
verður látið nægja.
Augljóst er, aó til að leysa þessi
héraðsmál þurfa sýslusjóðir á
verulegu fjármagni að halda og
þvi er tillaga sú á þskj. 474 um
auknar tekjur sýslufélaga, sem
hér er til umræðu flutt.
I lol. gr. sveitarstjórnar laga
segir, að það sem á vantar að
tekjur sýslusjóðs hrökkvi fyrir
útgjöldum skuli jafna niður á
hreppana, og er þá átt við hin
svokölluðu sýslusjóðsgjöld.
Skv. því gera lög ráð fyrir, að
sýslufélög hafi aðra tekjustofna
til að byggja á, en siðan á aðeins
að jafna niður sýslusjóðsgjaldinu
til að ná saman endum. Enda þótt
nokkur sýslufélög kunni að hafa
einhverjar aðrar tekjur, þá er það
svo í reynd, að sýslusjóðsgjaldið
er aðaltekjustofn flestra sýslu-
félaganna. Er þar um að ræða
framlög hreppanna til að standa
straum af hinum sameiginlegu út-
gjöldum, og þeim er jafnað niður
eftir ákveðnum reglum.
Um sérstakan almennan tekju-
stofn sýslufélaga er ekki að r.æða.
I tillögunni sjálfri er ekki bent á
ákveðna leið til lausnar á þessu
máli, en í greinargerðinni er bent
á hluta af söluskatti, sem þá væri
eðlilegast að gengi í gegnum Jöfn-
unarsjóð sveitarfélaga og skiptist
á milli sýslufélaga eftir nánar
ákveðnum reglum. Einnig mætti
hugsa sér, að Byggðasjóður komi
þarna til greina og ákveðinni upp-
hæð eða prósenta af ráðstöfunar-
fé sjóðsins yrði árlega ráðstafað
til sýslufélaga til opinberra fram-
kvæmda í héraðinu, enda yrði við
skiptingu þessa fjár á milli sýslu-
félaganna þess vandlega gætt að
fénu yrði ráðstafað í samræmi við
hlutverk Byggðasjóðs. En hlut-
verk Byggðasjóðs er einmitt að
stuðla að jafnvægi í byggð lands-
ins með því að veita fjárhagslegan
stuðning til framkvæmda og efl-
ingar atvinnulífs með hliðsjón af
landshlutaáætlunum og til að
bæta aðstöðu til búsetu I einstök-
um byggðarlögum og koma i veg
fyrir, að lifvænlegar byggðir fari i
eyði.
Ég álít, að það beri að lita á
sýslufélögin sem umdæmi, er
heppilegt sé að leysi ákveðin
verkefni sveitastjórna og að þýð-
ing þeirra muni fara vaxandi i
framtíðinni. I mínum huga er efl-
ing sýslufélaganna fjárhagslega,
svo sem rakið hefur verið, t.d.
með hluta söluskatts og framlagi
úr Byggðasjóði, þvi i sjálfu sér
liður i byggðastefnu og tilfærsla á
valdi, þ.e. valddreifing út í héruð-
in. Að mínu áliti hiýtur megin-
kjarninn i samræmdri byggða-
stefnu að vera sá að dreifa vald-
inu i þjóðfélaginu út i héruðin til
sveitarstjórnanna, enda fái þær
jafnframt til umráða hæfilegt
fjármagn til að leysa þau verk-
efni, sem nauðsyn krefur og al-
mannaheill i byggðum landsins
kallar á miðað við aðstæður á
hverjum stað og tima.
I framhaldi af þessi vil ég vikja
nokkrum orðum að umdæmaskip-
an landsins með tilliti til sveitar-
stjórna sem stjórnvalda og
byggðastefnu i því sambandi.
Öþarft er að rekja sögulega hlið
þessa máls. Öllum er kunnugt um
langa sögu hreppa og sýslufélaga,
og á síðari áratugum kaupstaða i
stjórnkerfinu.
Ég tel, að skortur á stækkun
sveitastjórnarumdæma og þétt-
býlismyndun víðs vegar um
landið hafi á liðnum áratugum i
mörgum tilvikum staðið eðlilegri
byggðaþróun fyrir þrifum. Það
Gundula Janowitz syngur lög eftir
Schubert; Irwin Gage leikur á pfanó.
20.25 Hugleiðingar I tilefni kvennaárs
Sigríöur Thorlacius flytur.
21.05 Píanókonsert nr. 1 í fls-moll eftir
Sergej Rakhnianinoff
Byron Janis og Sinfónluhljómsveitin I
Chicago leika; Fritz Reiner st jórnar.
21.30 Utvarpssagan: „öll erum viö
ímyndir" eftir Simone de Beauvoir
Jóhanna Sveinsdóttir les þýóingu slna
(11).
22.00 Fréttir
22.15 V;eðurfregnir
Frá sjónarhóli neytenda
Rætt viö Sigurð Kristjánsson tækni-
fræðing um vandkvæði við kaup á not-
uðum ibúðum.
22.35 Afangar
Tónlistarþáttur I umsjá Asmundar
Jónssonar og Guðna Rúnars Agnars-
sonar.
23.25 Fréttir í stuttu máli. Dagskrárlok.
L4UG4RD4GUR
10. maf
7.00 Morgunútvarp
Veðurfregnir kl. 7.00, 8.15 og 10.10.
Morgunleikfimi kl. 7.15 og 9.05.
Fréttir kl. 7.30, 8.15 (og forustugr.
dagbl.), 9.00 og 10.00.
Morgunbæn kl. 7.55.
Morgunstund barnanna kl. 8.45: 'Anna
Snorradóttir les þýðingu slna á sög-
unni af „Stúart litla“ eftir Elwyn
Brooks White (12).
Tilkynningar kl. 9.30. Létt lög milli
atriða.
óskalög sjúklinga kl. 10.25: Kristln
Sveinbjörnsdóttir kynnir.
12.00 Dagskráin. Tónleikar. Tilkynning-
ar.
12.25 Fréttir og veðurfregnir. Tilkynn-
ingar. Tónleikar.
13.30 Iþróttir
Umsjón: Jón Asgeirsson
14.15 Að hluta á tónlist, XXVIII
Atli Heimir Sveinsson sér um þáttinn.
15.00 Vikan framundan
Magnús Bjarnfreiðsson kynnir dag-
skrá útvarps og sjónvarps.
16.00 Fréttir. 16.15 Veðurfregnir.
Islenzkt mál
Dr. Jakob Benediktsson flytur þáttinn.
16.40 Tiu á toppnum
örn Petersen sér um dægurlagaþátt.
17.30 Sögulestur fyrir börn: „Agni og
dóttir selkonungsins"
Irskt ævintýri I endursögn Alans
Bouchers. Helgi Hálfdanarson Islenzk-
aði. Þorbjörn Sigurðsson les.
18.00 Söngvar I léttum dúr
Tilkynningar.
18.45 Veðurfregnir. Dagskrá kvöldsins.
19.00 Fréttir. Fréttaauki. Tilkynningar.
19.35 1 minningunni
hefur skort hæfilega stór um-
dæmi, er fengju umráð yfir nægi-
legu fjármagni til að leysa þau
samfélagslegu mál, sem leysa
verður með sameiginlegu átaki
úti á landsbyggðinni til að byggja
þar upp undir stjórn heimaaðila.
En hvað er þá býggðastefna og
hvernig verður hún bezt fram-
kvæmd? Hér sem viðar er auðvit-
að spurning um leiðir að mark-
miði.
Ég efast ekki um, að þeir fiokk-
ar, sem standa að núverandi
stjórnarsamstarfi vilji báðir
vinna að framkvæmd byggða-
stefnu, enda yfirlýst i stjórnar-
sáttmálanum, til að koma í veg
fyrir fólksflótta úr sveitum og
þróttmiklum sjávarplássum og
kaupstöðum úti á landi til höfuð-
borgarsvæðisins, enda virðist það
sjónarmið eiga almennt vaxandi
fylgi að fagna með þjóðinni.
I byggðamálum á Islandi þarf
að gera stórátök á næstu árum.
En hvaða leiðir á að fara?
Er það t.d. rétt stefna að sam-
þjappa valdi yfir öllu því fjár-
magni, sem verja á til fram-
kvæmda byggðastefnu út um
land, í einni stofnun i höfuðborg-
inni? Eg held varla. Þvert á móti
tel ég, að það eigi í framtíðinni að
tengjaþæraðgerðir, sem gera þarf
í byggðamálum, héruðunum sjálf-
um meira en gert hefur verið með
þvi að færa til stjórnvalda út um
landsbyggðina ráðstöfunarrétt yf-
ir meira fjármagni í þágu byggða-
mála.
Það þarf með öðrum orðum að
auka sjálfsstjórnarrétt sveitar-
félaganna i sambandi við þá mála-
flokka, er lúta að byggðamálum,
eins og ég hefi rakið hér að fram-
an.
En nú kann einhver að spyrja:
Hvers vegna að fara að efla sýslu-
félögin fjárhagslega nú, svo sem
þáltill. þessi gerir ráð fyrir? Er
ekki einfaldlega hægt að leggja
allar sýslunefndir niður og fela
landshlutasamtökum sveitar-
félaga og ráðuneytum að annast
verkefni þeirra? Ég vil leyfa mér
að halda þvi fram, að heppileg-
ustu einingarnar i sveitastjórnar-
málum og héraðsmálum miðað
við núverandi aðstæður séu kaup-
staðirnir og sýslurnar að þvi er
varðar sameiginleg mál um-
dæmisins, sem fara stöðugt vax-
andi, en siðan hefur hver hreppur
auðvitað með sin staðbundnu mál
að gera, svo sem verið hefur.
Kaupstaðirnir eru nú 19 með
Reykjavik, sýslurnar eru 23 með
rúmlega 200 hreppa innan sinna
marka, meðal íbúafjöldi i sýslum
og kaupstöðum utan Reykjavíkur
er rúmmlega 3000 ibúar í hverju
umdæmi. 1 sumum tilvikum kem-
ur til álita að sameina sýslufélög.
Kemur þetta einkum til greina, ef
eitthvað yrði úr sameiningu
hreppa og þar með fækkun
þeirra, sbr. um það atriði i lögum
frá 1970 um sameiningu sveitar-
félaga. En sannleikurinn er sá, aó
öll þróun í þessum efnum hlýtur
að verða hægfara og eðlilegast er
að frumkvæðið komi heiman að
en ekki skv. valdboði ofan frá.
En það er annað sem gera þarf
og það er að gera sýslunefndirnar
virkari og auka tengsl þeirra við
hreppsnefndirnar. 1 þvi sambandi
finnst mér að til álita geti komið
að oddvitar hreppanna eigi, stöðu
sinni samkvæmt, sæti i sýslu-
nefndinni, auk fulltrúa, sem
kjörnir yrðu skv. ákveðnum regl-
um, þar sem tekið yrði tillit til
stærðar hreppanna. Með þessu
móti finnst mér að sýslunefndir
komi fram, auk þess að vera
stjórnvald, jafnframt sem nokk-
urs konar samstarfsnefnd hrepp-
anna um sameiginleg málefni
þeirra á hverju svæði.
Þorsteinn Matthlasson kennari talar
vid Hermann Guómundsson frá Bæ I
Steingrlmsfirði.
20.00 Hljómplöturabb
Þorsteinn llannesson bregdur plötum
ájóninn.
20.45 „Hérnamegin glersins", smásaga
eftir Véstein LúðvIksson
Kjartan Ragnarsson leikari les.
21.15 Frönsk og rússnesk halletttónlist
Hljómsv eitin Philharmonia leikur;
Efrem Kurtz stjórnar.
21.45 Bak við rimlana
Sigurður A. Magnússon les þýðingar
sfnar á grfskum Ijóðum.
22.00 Fréttir
22.15 Veðurfregnir
Utvarpsdansleikur I vertfðarlok
M.a. leiknir sjómanna\alsar og önnur
gömul danslög.
(23.55 Fréttir Istuttu niáli).
01.00 Dagskrárlok.