Morgunblaðið - 03.05.1975, Side 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. MAl 1975
Jóhann Hafstein:
i.
Er það ekki ráð hjá óbreyttuin borg-
ara, ef hann hyggst hefja frainkværndir,
byggja sér hús, skip eða önnur inann-
virki, að hann hugar þá að sinuin eigin
fjárhag? A ég einhverja aura til þess að
láta í þessi ósköp? Eða get ég l'engió lán
til þess að hefja frainkvætndirnar? Á ég
að byggja allt upp á lánuin, og þá líka
bara erlendum lánuin ineð gengis-
áhættu? Hvað inundi nú teljast ráðlegt?
Eiguin við að hugsa okkur, að við-
reisnarstjórnin hefði farið frá, gefist
upp nokkru íyrir kosningarnar 1967?
Ekki þarf iengra að hugsa til þess að
álykta, að þá væri hér sennilega engin
Búrfellsvirkjun, að ininnsta kosti ekki í
líkingu við þá stórvirkjun Þjórsár, sein
orðíð hefur. Engin stóriðja, hvorki í
forini álbræðslu eða annars í sainvinnu
við erlent fjárinagn. Það dregur víst
enginn í efa að þá væri hér öðruvísi uin
að litast á landi voru.
Mætti ég aðeins gefa örstutta lýsingu á
ástandinu hér, eftir að vinstri stjórn
hefur verið hér við völd og gel'ist upp
eftir þrjú og hálft ár? Ég rek aðeins
stuttan pistil og styðst þar að inestu leyti
við eina af ársskýrsluin bankanna fyrir
s.l. ár, en flest hefur svipaðan keiin, sein
uin elnahagsinálin á árinu 1974 hefur
rilað verið.
Þróun efnahagsmála á árinu 1974 ein-
kenndist al' ineiri þenslu og eftirspurn
en dætni eru til síðustu áratugi, sainfara
verðbólgu hinni inestu, sein við vituin
uin i heiininuin. Þjóðarfrainleiðsla og
þjóðartekjur ininnkuðu inikið frá þvi,
sein áður hafði verið. Frainleiósluaukn-
ing atvinnuveganna var yfirleitt ininni
en við hal'ði verið búist, og heildarút-
flutningur landsinanna dróst sainan uin
5% iniðað við árið 1973. En áður höfðu
verið góðæri hin inestu í landi voru. Á
árinu 1974 ininnkaði fjárl'esting í skip-
uin, flugvéluin og stórvirkjunuin. Eftir-
spurn eftir vinriuafli var þó inikil eins og
undanfarin ár. Vísitala frainfærslu-
kostnaðar hækkaði uin 51% á tímabilinu
l'rá I. nóveinber 1973 lil 1. nóveinber
1974. Arið 1972 til 1973 var hækkun á
saina tíinabili 28%. Vísitala byggingar-
kostnaðar hækkaði hinsvegar á árinu
1974 uin 59% iniðað við 33% hækkun
árið á undan. Það var á hinn bóginn
stefnuyfirlýsing vinstri stjórnarinnar,
sein þá réð rikjuin, að verðbólgan skyldi
ekki aukast ineira hér á landi en i
nágrannalönduin voruin. Það varð uin
það sainkotnulag inilli Seðlabankans og
viðskiptabankanna i inai-mánuði 1974 að
útlán bankanna skyldu ekki aukasl
ineira en 22% á árínu. Þrátt fyrir þessar
tilraumr til að hafa heinil á ástandinu
varð mjög inikil þensla i pemngamálum
Utlán bankanna jukust um 52,7%. Ut-
lánsaukningin 1973 hafði verið 32,6%.
Innlánsaukningin minnkaöi hins vegar
frá því sein áður hafði verið. Lausafjár-
staða innlánsstofnana gagnvart Seðla-
bankanum versnaði á árinu 1974 um
fjóra inilljaróa króna eða l'jögur þúsund
milijónir, en hafði versnað árið 1973 um
334 milljónir króna. Sainkvæint bráða-
birgðatölum var vöruskiptajöfnuðurinn
1974 óhagstæður uin 15,6 milljarða
króna, eða fiinmtán þúsund og sex
hundruð milljónir kröna, sein er nærri
fimmíöldun á halla ársins 1973. I stað
eins inilljarðs hagstæðs heildargreiðslu-
jafnaðar árið 1973 var heildargreiðslu-
jöfnuðurinn nú óhagstæður uin 5,8 inillj-
arða króna, eða nærri 6 þús. milljónir
króna. Gjaldeyriseign landsmanna þraut
alveg og vel það.
Þetta var í sein skeininstu ináli vió-
skilnaður hinnar dæmalausu vinstri
stjórnar, sein mynduó var 14. júlí 1971.
Þetta er lítt skiljanlegt nú þegar margt
fólk hafði í rælni sagt 1971 aö það vildi
bara breyta einhvern veginn til, við-
reisnarstjórnín væri búin að sitja í þrjú
kjörtímabil. En hverjir skyldu nú vilja
þá breytingu, sem orðið heíur, en vinstri
stjórnin settist í betra þjóðarbú en nokk-
ur önnur ríkisstjórn hafði áður gert á
Islandi.
Okkar stefna
farsælust.
En þvi er ég að spyrja að þessu og
rekja þetta? Þrátt fyrir allt þetta þá
teljuin vió okkur nú inenn til þess að
reisa stóriðjufyrirtæki, sein kostar
sennilega aldrei innan við 12 þús. inillj-
ónir króna og svo undarlega vill til að við
teljuin, að það sé einhver lífsnauðsyn að
við eigum ineiri hluta hlutafjár í slíkri
stóriðju á móti einu stærsta auðfyrirtæki
i Ameríku, Union Carbide.
Það er marg vitað, að ég er ekki á inóti
stóriðju í tengslum við erlent fjármagn
og hef ekki verið feiminn að lýsa þeirri
skoðun ininni. Eg sagði frá þvi, að áður
en að við genguin frá samninguin við
sem alvarlega er farið að hugsa um
inöguleika á frainkvæind stóriðju hér á
landi. Þann 5. inaí 1961 skipaði þá-
verandi iðnaðarráðherra dr. Bjarni
Benediktsson, stóriðjunefnd til þess að
rannsaka inálið. Fjórum árum síðar, eða
í ársbyrjun 1965, iná segja að byrjað hafi
undirbúningur að drögum að sainningi
inilli rikisstjórnarinnar og Sviss
aluininium eða Alu-Sviss ásamt fylgi-
samningum, rafinagnssamningi, hafnar-
og lóðasamningi og fleiri sainninguin og
fylgiskjölum. Allt var þetta lagt fyrir
Alþingi, sumt var lögfest, eins og aðal-
sainningurinn og fleira, en þegar við
eftir á bunduin þetta saman, þá var sú
bók meira en spannarþykk, sem Alþingi
hafði allt fengið að fjalla uin áður en
Stór-
iðja
á Islandi
- stefnumótun
og f ramvinda
Alu-Sviss uin álbræðsluna á Islandi
gerði ég inér ferð til Noregs til þess að
kanna hvert viðhorf þeirra inanna"væri
uin eignarhlutföll á inóti útlendinguin.
Niðurstaða þessarar könnunar var
ót víræð.
Þeir töldu hiklaust, að við veldum
þann réttastan kost að eiga ekkert i
þessu fyrirtæki sjálfir, taka af því enga
áhættu, en hirða af því gróða af orkusöl-
unni til þess og með skattlagningu á
það, af vinnuafli við það, af skipa-
ílutningum fyrir það og hvers kyns ann-
arri þjónustu, sem við mynduin geta
látið slíku stórfyrirtæki á íslandi í té.
Við höfuin enga kunnáttu á álbræðslu,
við áttum ekki hráefnið í álið, við höfð-
uin enga þekkingu á neins konar úr-
vinnslu úr hrááli og enga stjórn á né
þekkingu eða möguleika til þess að
stjórna sölu hráálsíns einir.
Hver heíur orðið reynsla Norðmanna?
Þeir hala selt álbræðslur sínar í stóruin
stíl til kanadískra stórfyrirtækja, sein á
bak við stendur ameriskl kapital, og
þegar við tökuin Söral i Noregi, sein er
að stærð til svipuð og Ísal-álbræðslan
hér, þá keinur í ljós að við höfum þegar
lalað er uin rafinagnsnotkunina og skatt-
gjaldið frá isal, verulega iniklu meira i
okkar hlut en Norðinenn frá verksmiðj-
unni Söral.
Sé iniðað við verðlag á áli áríð 1970, en
síðar stórhækkaði það, má reikna með
því, að skatttekjur af álbræðslunni inuni
næstu 25 árin neina nær 4000 inillj. kr.
en tekjur af raforkusölunni um 6500
inillj. kr. Satntals eru þessar gjaldeyris-
tekjur nær 11000 millj. kr., eða hátt i
þrisvar sinnuin ineiri en allur stofn-
kostnaður Búrfellsvirkjunar. Munu
gjaldeyristekjurnar af þessu tvennu
fyrstu 15 árin nægja til þess að endur-
greiða öll lán vegna virkjunarinnar ineð
7% vöxtuin, en ýmsar gjaideyristekjur
aðrar eru gííurlegar, svo sein atvinnu-
tekjur og skipagjöld og fl.
Hugl
Magnúsar
En rétt er það að ineðan ég var
iðnaðarráðherra þá byrjuðu viðræður
víð Union Carbide um hugsanlega járn-
blendisverksmiðju á Islandi, ásamt við-
ræðuin við l'jölinörg önnur fyrirtæki uin
annars konar stóriðju en málmblendis-
iðju. Mér fannst, að allt skyldi reynt, og
einnig öðruin ágætisinönnuin, sein ineð
inér unnu þá. En hvernig stendur þá á
því að Magnús Kjartansson, íyrrverandi
iðnaðarráðherra, segir i nefndaráliti um
járnblendiverksmiðjuna i Hvalfirði að
könnun á þvi, hvort hagkvæint væri að
koina upp orkufrekuin iðnaði í sainbandi
við Sigölduvirkjun hafi haíist 1971 þeg-
ar fyrrverandi rikisstjórn þ.e.a.s. vinstri
stjórnin ákvað að ráðast í þá iniklu
virkjunarfrainkvæmd? Má ég ininna á
að Iögin um Sigölduvirkjun voru sany
þykkt á Alþipgi í tíð viðreisnarstjórnar-
innar og féll það i minn hlut að bera
f'rain frumvarpið þar um. Einnig voru þá
samþykkt lögin um Hrauneyjarfossvirkj-
un og uin Lagaríossvirkjun auk inargs
annars í þessu sainbandi, sein nú skal
ekki rakið.
Það vill líka svo til að i athugaseind við
lagafruinvarpið uin járnblendisverk-
siniðjuna, sem nú hefur verið gert að
löguin, stendur m.a. eítiríarandi: „Við-
ræóur þær, sein frain hafa farið við
fyrirtæki i orkufrekuin iðnaði um hag-
nýtingu orku frá Sigöldu hófust sneinma
árs 1971. I skýrslu Jóhannesar Nordals
frá því í inai 1971 til þáverandi iðnaðar-
ráðherra, Jóhanns Hal'stein, er skýrt frá
viðræðum, sein þá höfðu nýlega farið
f'ram við Union Carbide og f'leiri fyrir-
tæki." Hvað gerði vinstri stjórnin í satn-
bandi við Sigölduvirkjun? Eignaraðilar
Landsvirkjunar tóku þá ákvörðun um
virkjun Sigöldu haustið 1971, sein nú er
orðin, og spurði eins og þeim bar skylda
til þáverandi ríkisstjórn eða vinstri
stjórnina, hvort þeiin væri ekki heiinilt
að nota lögin frá tíð viðreisnarstjórnar-
innar til þess að virkja Sigöldu. Með
öðrum orðum, vinstri stjórnin kastaði
ekki lögunuin, sein til voru uin Sigöld.u-
virkjun í bréfakörfuna. Vinstri stjórnin
neitaði Landsvirkjun ekki uin leyfi til
þess að nota heiinild laganna til virkjun-
ar Sigöldu. Siðan hefur margur snúist
hratt og títt, en enn hafa stjórnarskipti
orðið á Islandi og vinstri stjórnin, sein
ekki neitaði um notkun heimildarinnar
til Sigölduvirkjunar, er farin frá vegna
dóins islenskra kjósenda.
II.
Framkvæmdaáfangar
og stefna
Það er á árinu 1960, eftir aó viðreisn-
arstjórnin hafði nýlega veríð inynduð,
ætiast var til þess að það sainþykkti
nokkuð.
Hugleiðingar uin stóriðju eru sprottn-
ar aí nauðsyn þess að tryggja nógu mik-
inn vöxt þjóðarbúskapar okkar áfrain-
haldandi. Aðrar vestrænar þjóðir
stefndu á þessum áruin að þvi sain-
kvæint þjóðarhagsáætlunuin, setn fyrir
lágu, að auka þjóðarfrainleiðsluna um
50% á næsta áratug eða svo, en það
samsvarar rúmlega 4% aukningu að
ineðaltali á ári. í þessu sainbandi varð
þess að gæta að hjá okkur er ineiri
fólksfjölgun en hjá þessurn þjóðuin svo
að verulega inunar. Aldrei var með
þessu móti verið að vanmeta hina geysi-
miklu þýðingu sjávarútvegsins, sem lagt
hafði til allt að 95% af útflutningsverð-
mætuin þjóðarinnar. Með frainan-
greindri hugsun var stefnuiniðið að
tryggja meira öryggi ineð aukinni fjöl-
hæfni þjóðarfratnleiðslunnar.
Stefnumótunin.
Sem þáverandi iðnaðarráðherra gerði
ég stefnuinótunina i iðnaðarinálutn og
iðnþróun aiveg sérstaklega að urntals-
efni á fundi félags islenskra iðnrekenda,
sem efnt var til þann 5. febrúar 1966. í
lok ináls iníns dró ég stefríu rikisstjórn-
arinnar í iðnaðannálum sainan í sjö lið-
uin og inér þykir hæfa að rifja þessa liði
upp nú, ekki sist vegna þeirra inargvis-
legu umræðna, sem fram hafa farið um
stóriðju og þá hafa ineira að segja við
sjálfstæðismenn verið sakaóir uin skort
á stefnufestu eða stefnuinótun, en ég
sagði m.a.:
„í fyrsta lagi: Stefnt er að því að ríkja
megi jafnrétti inilli aðalatvinnuvega
landsinanna.
í öðru lagi: Stefnt er að því að létta
tollum al' véluin og hráefnum iðnaðarins
eins og gert hefur verið.
í þriðja lagi: Haldið verði áfratn að
efla Iðnlánasjóð, svo aó iónaðinum skap-
ist viðunandi stofnlánaaðstaða, jafn-
framt því, sein gert er ráð fyrir, að
aðstaða hans í bankakerfinu haldist til
jafns við aðrar atvinnugreinar. En það
gerði hún jafnan í tíð viðreisnarstjórnar
og miklu meira, ef allt væri tíundað.
í fjórða lagi: Rikisstjórnin hefur stuðl-
að að því að hefjast inegi í landinu nýjar
atvinnugreinar á sviði iðnaðarins, þar
sem horfur eru á, að verð og gæði stand-
ist erlenda samkeppni, og þjóðhagslega
inikilvægt, að slikar atvinnugreinar
eflist, svo sein innlend stálskipasiníði,
samfara endurbyggingu gamalla og úr-
eltra dráttarbrauta, og efling fiskiðnað-
ar, in.a. ineð niðursuóu og niðurlagningu
sildar til útflutnfhgs.
1 fnninta lagi: Sett hafa verið lög uin
rannsóknir i þágu atvinnuveganna og
þar ineð stórefldar rannsóknir á sviði
iðnaðarins á veguin tveggja stofnana. I
fyrsta lagi að Rannsóknastofnunar
iðnaðarins, sein vinna á að rannsóknuin
til eflingar og hagsbótar fyrir iðnaðinn i
landinu og rannsóknuin vegna nýjunga á
sviði iðnaðar almennt og annarrar frain-
leiðslu, rannsóknuin á nýtingu náttúru-
auólinda landsins í þágu iðnaðarins, og
veiti nauðsynlega þjónustu og kynni
niðúrstöðu rannsókna i visinda- og
fræðslurituin. Í öðru lagi að Rannsókna-
stofnun byggingariðnaðarins, sein vinn-
ur að endurbótuin í byggingariðnaði og
að lækkun á kostnaði við inannvirkja-
gerð, hagnýtuin jarðíræðirannsóknum
og vatnsvirkjunarrannsóknum, kynni
nióurstöður rannsókna, veiti upplýsing-
ar uin byggingarfræðileg efni og aðstoó
við eftirlit með byggingarefni og
byggingarframkvæmdum. En báðar
þessar rannsóknarstofnanir iðnaðarins
hafa nú eignast sínar eigin rannsóknar-
stofur að Keldnaholti.
t sjötta lagi: Stefnt er að virkjun stór-
fljóta landsins, byggingu stórra orku-
vera, sem verði grundvöllur og orkugjafi
fjölþættrar iðnvæðingar í landinu.
Orkuver landsins séu eign íslendinga,
en til þess að virkja megi í stórum stíl og
undir lántökum verði risið á sem hag-
kvæmastan hátt, er tryggi ódýrari raf-
orku, og til þess að styrkari stoðum sé
rennt undir atvinnulíf landsmanna,
verði erlendu áhættufjármagni veitt
aðild að stóriðju, ef hagkvæmt þykir
samkvæmt mati hverju sinni, ef lands-
menn hrestur fjárhagslegt bolmagn eða
aðstöðu til framkvæmdanna.
í sjöunda lagi: Ríkisstjórnin hefur leit-
að og inun leita samráðs og samvinnu við
saintök iónrekenda og iðnaðannanna,
Féiag íslenskra iðnrekenda og Lands-
samband iðnaóarmanna um hagsinuna-
inál iónaðarins og stefnir að því að efla
starf þessara aðila við iðnaðarinálaráðu-
ncytið og þær stofnanir iðnaðarins, sem
undir það heyra, svo sein rannsókna-
stofnanir iðnaðarins og Iðnaðarinála-
stofnun íslands."
Iðnþróunarstefna
sjálfstæðismanna
Til viðbótar þessu gerði ég grein fyrir
iðnþróunarráðstefnu sjálfstæðismanna,
sem haldin var 2.—4. maí 1968, en sú
ráðstefna benti m.a. á eftirfarandi leiðir: