Morgunblaðið - 03.08.1975, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. AGUST 1975
Dagurinn veitti honum mikla ánægju,
en tók mjög á krafta hans. Hann var að
þrotum kominn. Tveimur mánuðum síðar
var hann fluttur i sveitasetur Melchior-
fjölskyldunnar, og þar andaðist hann 4.
ágúst. Daginn áður var hann sæll o'g róleg-
ur og iaus við allar þjáningar, og hægt og
friðsamlega hvarf önd hans úr viðjum
líkamans.
Jarðarförin fór fram 11. ágúst frá
Maríukirkjunni í Kaupmannahöfn a við-
stöddu gifurlegu fjölmenni. Hún endur-
speglaði stöðu hans í lífinu. Engir
ættingjar fylgdu honum til grafar,- því að
hann átti ekki neina. Næst kistunni sátu
konungurinn og krónprinsinn og persónu-
legir vinir hans ásamt fjölda erlendra
sendiherra, danskir ráðherrar og sendi-
nefndir frá Odense og Kaupmannahöfn. 1
kórnum stóðu stúdentar með fána og með-
fram veggjunum fulltrúar fjölmargra
félagasamtaka. Vinir báru kistuna úr
kirkju, en stúdentarnir gengu næst á eft-
ir. Engin fjölskylda syrgði hann, en öll
Danmörk. I höfninni og nágrenni hennar
flaggaði hvert skip í hálft mastur.
Ofangreint er sótt í danska tímaritið
„Danish Journal“, sem gefið er út af
danska utanríkisráðuneytinu, og er þetta
hefti eingöngu helgað minningu H.C.
Andersens. Þetta var meginefni fyrstu
greinarinnar, sem er eftir Bo Grönbech,
dr. phil., en hann hefur gefið út nokkrar
bækur um H.C. Andersen og verk hans.
Næsta grein i ritinu er eftir Dr. Elias
Bredsdorff og nefnist hún: H. C. Ander-
sen — hvernig var hann? Greinin er mjög
ítarleg, en hér skulu raktir nokkrir kaflar
hennar. — Undirfyrirsögn er þannig:
Lff hans var ekki hið fagra ævintýri,
sem hann vildi svo gjarna vera láta. Og
það var heldur ekki eins sorglegt og hann
reyndi stundum að sannfæra sjálfan sig
um. En það er undarleg og hrífandi saga
um undarlegan og merkilegan sérvitring,
sem átti tungumál, sem reyndist almennt
skiljanlegra en mál nokkurs annars rit-
höfundar.
Danski bókmenntafræðingurinn Georg
Brandes, sem með snilldarlega skil-
greindu mati sínu á náðargáfu H.C.
Andersens sem rithöfundar 1869 hafði
innilega glatt Andersen sjálfan, lýsti
honum þannig í bréfi til norska skáldsins
Björnstjerne Björnson eftir að hafa lesið
nokkur bréf Andersens, sem gefin voru út
að honum látnum, að „hann hefði alveg
gjörsamlega verið uppfullur af sjálfum
sér og ekki haft nokkur einustu andleg
áhugamál." Hversu stór sem mönnum
kann að virðast þessi orð, þá eru þau þó
ekki með öllu óréttmæt. Alla ævi sína
hafði Hans Christian Andersen feikilegan
áhuga á einu fyrst og fremst — og það var
Hans Christian Andersen. Hann hafði alla
tfð brennandi þörf fyrir aðdáun og lof, og
hin fræga hégómagirnd hans var að veru-
legu leyti barnslegur skortur á hæfní til
aJ dylja gleði sína yfir að öðlast lof og
frægð. Dagbækur hans og bréf eru full af
sögum um útlendinga erlendis, sem
spurðu hann, þegar þeir heyrðu, að hann
væri Dani, hvort hann þekkti H.C. Ander-
sen, og í hvert sinn þótti honum jafn-
gaman að lýsa viðbrögðum þeirra, þegar
hann skýrði frá þvf, hver hann væri.
Vinur hans segir frá því, er Andersen
hafði séð mann, er hann þekkti, hinum
megin á götunni, er hann var á gangi í
Kaupmannahöfn eitt sinn, hafi hann
gengið yfir götuna til hans og sagt: „Nú
eru þeir farnir að lesa sögur mír.ar á
Spáni, jæja,verið þér sælir!“
Mörg af beztu verkum Andersens eru
einnig fyrst og fremst um hann sjálfan
ekki aðeins hinar sex skáldsögur hans,
heldur og ævintýrin og sögurnar. Hann er
hermaðurinn í „Tindátinn staðfasti".
Hann er hin næma prinsessa, sem getur
fundið fyrir einni baun gegnum tuttugu
dýnur og tuttugu dúnsængur. Hann er
stúdentinn f „Blómum Idu litlu“. Hann er
hafmeyjan f „Litlu hafmeynni", utan-
garðsveran sem kemur upp úr djúpunum
og var aldrei litin réttu auga f hinni nýju
veröld, sem hún fluttist i. Hann er litli
drengurinn, sem sá, að keisarinn var ekki
f neinum fötum. Hann er skáldið f
„Brellna drengnum", sem verður fyrir
örvum Amors. Hann er gamla eikartréð,
sem er ófært um að njóta augnabliksins og
er alltaf annað hvort að hugsa með sökn-
uði til hins liðna eða vonast til einhvers
betra f framtíðinni. Hann er garðyrkju-
maðurinn í „Garðyrkjumanninum og
óðalsbóndanum" o.s.frv. o.s.frv. Andersen
hefur, eins og Hans Brix sagði eitt sinn,
skrifað fleiri sjálfsmyndir en Rembrandt
málaði nokkurn tfma. Gagnrýnendurnir
kölluðu það að vera gagntekinn af sjálfum
sér. En hann kallaði það að vera persónu-
legur og segir f dagbók sinni: „Það getur
aldrei verið rangt af skáldi að vera per-
sónulegt, því að það i sjálfu sér ber vott
um, hversu mikill skáldskapur býr f þvf.“
Andarsen 1867.
Deilur hans við suma hinna dönsku gagn-
rýnenda hans fyrr á árum, sérstaklega við
C. Molbech nokkurn, snerust um það, að
þeir vildu, að hann skrifaði, eins og þeir
skrifuðu. Hann skrifaði í dagbók sfna 27.
marz 1834: „Leyfið mér að fylgja mfnu
eigin eðli. Af hverju verð ég að tölta
samkvæmt tfzkunni? Ef göngulag mitt er
álappalegt, nú, þá er það minn eðlilegi
háttur, er ég geng. Ef hann (Molbech)
finnur ekki hnetur á mfnu tré, heldur
epli, þá er það ekki þar með sagt, að mitt
tré sé ómögulegt."
Þjóðfélagslegur
utangarðsniaður.
Allt sitt lif var H.C. Andersen utan-
garðsmaður, og ein af meginskýringunum
á eðli hans er einmanakennd hans. Hinn
eirðarlausi, gamli piparsveinn, sem aldrei
tókst að eignast ergið heimili, bjó í hótel-
herbergjum, i gestaherbergjum annars
fólks eða í bezta faili í tveimur sam-
liggjandi herbergjum sem hann tók á
leigu með húsgögnum í Kaupmannahöfn.
Það er engum vafa undirorpið, að hann
myndi hafa viljað eiga sitt eigið heimili. A
jóladag 1865 skrifaði hann frá dönskum
herragarði, þar sem hann dvaldist, til auð-
ugs og örláts vinar sins í Kaupmannahöfn:
„Það er ánægjulegur og yndislegur hlutur
að eiga heimili eins og þér eigið. Sá skilur
það bezt, sem ekkert heimili á sjálfur og
er einmana farfugl, sem má þakka fyrir að
finna skjól undir vinalegu þaki.“
Þjóðfélagslega var Andersen einnig
utangarðsmaður, eins og hann ávallt fann
mjög fyrir. Hin auðsveipna aðdáun hans á
konungafólki, undirgefni hans gagnvart
prinsum og hertogum var örugglega bund-
in þeirri staðreynd, að hann væri sonúr
fátæks skósmiðs og þvottakonu og að hann
var fæddur á timum einveldis, þegar kon-
ungar voru enn álitnir ofurmannlegir.
Konungar voru yfir gagnrýni hafnir, hvað
Andersen snerti, en hann vildi alltaf láta
í þessu húsi f ÓSinsvéum er Andersen
fæddur.
sem svo, að hann hefði meiri mætur á
sálum þeirra en kórónum. Næturgalinn
talar röddu Andersens i „Keisaranum í
Kína“, þegar hann segir: „Ég elska hjarta
þitt meira en kórónu þina, og þó er eitt-
hvað heilagt yfir henni Iíka.“
Afstaða Andersens til þeirra, sem töld-
ust til yfirstéttanná, var miklum mun
blendnari. Vissulega líkaði honum það vel
að vera aufúsugestur hjá dönsku yfir-
stéttarfólki, en hitt er jafnrétí, aðþað var
oft það, sem stærði sig af Andersen, enx
ekki hann af þvi. Það er ekki of mikið
sagt, að Andersen hafi haft rótgróna, já-
kvæða andúð á hefðarfólki. I huga hans
var það tengt drambi, eigingirni og
heimsku. Þessi afstaða til hefðarfólks af
bláu blóði kemur fram í mörgum verka
hans. Þegar hann var gestur Moltke greifa
á herragarðinum í Glorup i júní 1850,
skrifaði hann í dagbók sína um framkomu
einhverra annarra gesta: „Það er ömur-
legt að hiusta á tómleika hefðarfólksins,
heyra það setja lög ákveðið og óhikað um
allt af heimsku og fáfræði.“ Hann var
bæði-undrandi og leiður, er hann hitti
þýzkt „leyndarráð" f Dresden 1854, þegar
maðurinn, sem „virtist hafa mikinn áhuga
á hefðarfóiki, heyrði Svinahirði minn, og
varð forviða yfir hinni hræðilegu háðs-
ádeilu, eins og hann kallaði ævintýrið". í
marz 1867 skrifar hann, að viss dönsk
greifynja hafi sagt sér, að margt fólk
væri undrandi yfir þvf, „að ég, sem um-
gengist fólk af æðstu stigum, skyldi geta
hafa skrifað aðra eins sögu og „Son dyra-
varðarins".
Meðal spakmæla hans, sem gefin voru
út að honum látnum, er að finna þetta:
„Það er enginn annar sannur aðall til en
aðall sálarinnar, og þegar fram líða
stundir, munu þjóðhöfðingjarnir velja
sína helztu menn úr honum. I Danmörku
merkir aðall Tordenskjold, Bartholin,
Griffenfeld, Tycho Brahe, Örsted, Thor-
valdsen . .. Flestir hinna „göfugu ætta“
eru ekki annað en skjaldsveinar aðals
sálarinnar. Þeir eru ekkert annað en
matur til sýnis, algjörlega bragðlaus.”
f fórum Andersens fannst uppkast, sem
hét „Hvaða iðngildi er frægast?" og þar er
þessi kafli:
„Ég held því fram, að Iðngildi skósmið-
anna sé frægast, af þvi að ég er skósmiðs
sonur. Fyrir alla muni látið hin gildin öll,
trésmiðanna, járnsmiðanna, klæðsker-
anna, úrsmiðanna ... senda málsvara sina
til að sýna fram á, að frægð þeirra sé meiri
en skósmiðanna. Phidias og Ahasverus,
Hans Sachs, skósmiðurinn! ... Örn er í
skjaldarmerkjum konunga. Skósmiðirnir
hafa lfka örn og það meira að segja með
tveim höfðum, og enginn hefur enn gert
neina athugasemd við það. Ekki hefur
verið skrifað jafnmikið um neina hefðar-
fjölskyldu og ritað hefur verið um Gyðing-
inn gangandi, skósmiðinn. Hann lifir í
sögum og söngvum og er ódauðlegur. Frá
Nurnberg, frá tfmum Meistarasöngvar-
anna, stafar ljóma af nafni Hans Sachs,
skósmiðsins. öld okkar hefur veitt hverri
starfsgrein sinn eigin rétt, hverjum manni
er frjálst að tjá hugsanir sinar. Orðið
„göfgi“ skírskotar til alls, sem er frábært,
hvort sem það gerist við plóginn, i verk-
stæðinu, í vísindum eða listum. Það hefur
verið sagt. Það hefur verið skrifað. En nú
skulum við halda okkur við verkstæði
skósmiðsins. Ég, sem þessar línur rita,
fæddist þar.“
Andersen gerði sér vel ljóst hið mein-
lega við það, að hann, sem í rauninni
fyrirliti „aðal hins bláa blóðs" og trúði á
„aðal sálarinnar", skyldi una sér svo vel
og eyða svo miklum tíma hjá dönsku
hefðarfólki í hinum fögru herragörðum
þess og höllum. Vandi hans var vandamál
álfsins í sögunni um álfinn og kaupmann-
inn, en hann gerði sér ljóst, að hann unni
fátæka stúdentinum í þakherberginu og
þar ætti hann heima. En svo fór hann að
hugsa um annað, áður en hann færi upp:
Andersen 1874. Ljósmynd Georg E. Han-
sen.
„Ég get samt ekki yfirgefið heimili kaup-
mannsins — vegna rjómans og smjörsins,”
og sögunni lýkur á heimspekilegan hátt:
„Það var alveg eins og um mennina. Við
verðum líka að fara til kaupmannsins
eftir smjöri og rjóma.“
Andersen heimsótti vini sfna i yfirstétt-
inni vegna „rjómans og smjörsins", en
hann unni þeim ekki. En þó haýðí þsfrfj
slitnað úr tsngsium við þá þjóðfélagsstétt,
'sem hann kom frá, og ef hann rakst
skyndilega á úrhrök þjóðfélagsins, gat
hann orðið skelfingu lostinn. Hann ritaði í
dagbók sina 26. júni 1850: „Oþrifalegur
umrenningur stóð nálægt brunninum og
ég hafði það á tilfinningunni, að hann
vissi hver ég væri og vildi segja mér eitt-
hvað óskemmtilegt, eins og að ég væri
úrhrak, sem hefði komizt í æðri stétt.“
Skortur á konuást
Þó að hann yrði ástfanginn af nokkrum
konum, giftist hann aldrei, og þrátt fyrir
það að hann þráði að eignast eigið heimili,
hefur hann sennilega fundið það, að sér
myndi reynast erfitt að lifa lífi ráðsetts og
gifts manns.
Þvi hefur stundum verið haldið fram, að
hann hafi í rauninni verið kynvillingur,
og að ást hans á Riborg Voigt, Louise
Collin, Jenny Lind o.s.frv. hafi verið hrein
látalæti, nokkurs konar gluggatjöld til að
draga fyrir sannleikann um eðlið rétta á
þeim tímum, sem litið var á kynvillu al-
mennt með hryllingi og viðbjóði.
I þessu sambandi vil ég aðeins draga
fram eina staðreynd, sem mér finnst vega
þungt á metunum, en hún varðar Edvard
Collin, mann, sem þekkti Andersen betur
en nokkur annar og hafði þekkt hann frá
unglingsárum þeirra. Hjalmar Helweg,
prófessor í sálarfræði, sem ritað hefur
ftarlega um H.C. Andersen frá sjónarmiði
sinnar fræðigreinar, segir svo:
Edvard Collin var vel gefinn maður,
sem þekkti Andersen mjög náið. Ef
nokkur minnsti grunur hefði leikið á því,
að Andersen væri kynvilltur, er alveg
óhugsandi, að Collin — á þeim timum,
sem kynvilla var álitin fyrirlitlegur löstur
og ekkert annað en fyrirlitlegur löstur —
hefði leyft hinum unga syni sínum að
ferðast um alla Evrópu sem eini ferða-
félagi Andersens. Andersen var i svo
nánu vinfengi við Collins-fjölskylduna, að
hún hefði ekki getað komizt hjá þvi að
verða vör við eitthvað tortryggilegt, ef
hann í rauninni hefði verið kynvilltur og
lotið sfnu eðli. En slik tortryggni var ekki
til.“
Það eru margar sannanir þess i dag-
bókum Andersens (sem nú hafa verið
gefnar út i heild sinni í fyrsta sinn), að
hann hafi haft holdlegar fýsnir til hins
gagnstæða kyns, en einnig hins, þvi að
einlægni og hreinskilni dagbókanna gerir
það nær öruggt, að hann hafi aldrei haft
kynferðisleg mök við aðra persónu.
Hér skulu aðeins tilfærð nokkur dæmi
úr dagbókunum frá 1834 í Napoli:
„19. febrúar. Þegar rökkvaði, var ég
umkringdur af ástamöngurum, sem vildu
útvega mér bella donna. Ég finn, að lofts-
lagið hafur áhrif á blóð mitt, ég fékk
ákafa holdlega löngun, en stóðst freist-
inguna.
21. febrúar. Ég fékk ekki frið til að
skoða Vesúvíus fyrir ástamöngurum, tíu
eða tólf ára drengur elti mig endilanga
götu til að lýsa fyrir mér frábærlega
fallegri stúlku. það vakti hjá mér miklar
fýsnir, en ég stóðst freistinguna eigi að
siður. Ef ég kemst heim án þess að glata
hreinleika minum, missi ég hann aldrei.
26. febrúar. (Eftir að hafa verið boðin
þrettán ára stulka, sem „hafði aðeins
þennan mánuð verið á holdsins vegurn")
Guð! Leiddu mig til þess, sem er bezt og
skynsamlegast. Ég lit ekki á þessa full-
MORGUNBLAÐIÐ, SÚNNUDAGUR 3. ÁGÚST 1975
25
Riborg Voigt, æskuást Andersens Sumir
segja að til hennar hafi hann ort Ijóðið
„Min tankesTanke".
nægingu sem synd, en mér finnst það
andstyggilegt og hættulegt með slíkum
manneskjum og ófyrirgefanleg synd gagn-
vart saklausum stúlkum."
Ég held, að Andersen hafi verið
hræddur við kynmök og einnig við
hugsanlegar afleiðingar þeirra. Þegar
hann var staddnr f Locie f Sviss í ágúst
i»33, skrifaði hann í dagbók slna:
„Ég heimsótti hæli fyrir foreldralaus
börn, sem Marianne Calame stofnaði.
Þarna voru mörg sérstaklega falleg börn.
Ef til vill eru feður sumra þeirra vell-
auðugir eða voru ungir ferðamenn, sem
áttu daðurstundir inn milli fjallanna, og
nú urðu hin ógæfusömu börn, sem
fæddust vegna þess í heiminn, að líða
fyrir það. Þau sungu hjartnæma söngva
fyrir okkur, svo að ég táraðist. I hjarta
mér lofaði ég Guði að fifla aldrei neina
manneskju og valda því þannig, að svo
ógæfusöm börn þyrftu að fæðast.“
Mörgum árum síðar skrifaði hann í dag-
bók sina á herragarði í Bregentved, 1842:
„Holdlega sinnaður, allt að því dýrsleg
ástrlða ólgar I blóði mlnu, villt löngun
eftir konu til að kyssa og faðma, nákvæm-
lega eins og þegar ég var suður I löndum."
Að svo miklu leyti sem treysta má dag-
bókunum, var það I París 1866, 1867 og
1868, sem Andersen komst næst því að
„syndga“, þegar hann fór nokkrum
sinnum með dönskum ferðafélögum
sinum i vændishús til að horfa á naktar
stúlkur. Eftir eina slíka heimsókn skrifar
hann:
„Ég fór þaðan fullkomlega saklaus, en
hafði talað alllengi við unga stúlku, sem
ég kenndi I brjósti um og sem var
undrandi yfir þvi, að ég vildi ekki neitt
annað en að tala við hana.“ Árið 1868,
þegar hann var I París með Einari
Drewsen, systursyni Edvards Collins, fóru
þeir í vændishús, „þar sem ég aðeins
talaði við Fernanda, litla, tyrkneska
stúlku, meðan E. skemmti sér. Hún var
laglegust þeirra allra. Við töluðum um
Konstantinópel, fæðingarborg hennar, um
ljósadýrðina þar á fæðingardegi
Múhameðs. Hún vildi endilega faire
l’amour, en ég sagði henni, að ég hefði
aðeins komið til að tala og ekkert annað.
„Komið fljótt aftur," sagði hún, „en ekki á
morgun þvi að þá á ég fri.“ Aumingja
stúlkan!”
Það er eitthvað frábærlega sakleysislegt
yfir Andersen gamla, þar sem hann
heldur uppi kurteisislegum samræðum
við nakta vændiskonu i frönsku pútna-
húsi. Hann var of hræddur til að ganga
lengra en það. Og hann varð ókvæða við,
þegar læknir hans, sem var andstæðingur
kynferðilegs- bindindis, skaut því að hon-
um, að það kynni að vera góð hugmynd,
„að hann heimsækti konur á laun“. — „En
hvað þeir dæma mig ranglega! “ skrifaði
hann i dagbókina.
(Jtlitið var
honuni andstætt
Ein af ástæðunum, en þó engan veginn
eina ástæðan til þess, að Andersen giftist
aldrei, kann að hafa verið hið óvenjulega
og að því er mörgum samtfmamönnum
hans fannst greinilega óaðlaðandi útlit.
Sjálfur var hann sér þess alltaf mjög með-
vitandi, að útlitið væri honum andstætt.
Eins og hans eiginn ljóti andarungi, var
hann „afbrigðilegur”. Hann var svo hár
vexti, að á námsárum sinum gekk hann
undir nafninu „langi Andersen". Þýzki
rithöfundurinn Chamisso kallaði hann
1831 „þvengjalengju Danann". En það,
sem olli honum mestu hugarangri, var, að
hann var talinn ófríður. Frá Florence
skrifaði hann þannig dönskum vini sínum
9. apríl 1834:
„Oft hugsa ég sem svo: ef ég aðeins væri
laglegur eða ríkur og hefði svolítið em-
bætti af einhverri tegund, þá myndi ég
Jenny Lind, „sœnski nsturgalinn". And-
ersen kynntist henni fyrst 1840.
Tékkneski málarínn Cyril Bouda mynd-
skreytir þannig „Nýju fötin k.eisarans"
(1956).
Ljósmynd Wellers af Andersen 1865.

kvænast, ég myndi vinna, eta og leggjast
loks niður í kirkjugarð — en hvað það yrði
skemmtilegt líf. En þar sem ég er ljótur og
mun alltaf verða, vill vesalings engin
giftast mér, því að þetta er það, sem
stúlkurnar sækjast eftir ™ J)a5 er alveg
rétí iíjá peim. Þvi mun ég verða að standa
einn allt mitt lif eins og einmana þistill og
þola aðkast, þvi að það varð hlutskipti
mitt að hafa þyrna."
Sú staðreynd, að Andersen sjálfur hafi
fundið sárt til þess, hve ófríður hann var,
kemur einnig ljóslega fram af eftirfarandi
sögu, sem danski Ieikarinn William Bloch
hefur sagt, en hann þekkti H. C. Andersen
vel á efri árum hans:
„Kvöld nokkurt hitti Ludvig Phister,
hinn kunni danski leikari, H. C. Andersen
í Konunglega leikhúsinu og sagði við
hann: „Hamingjan góða, herra Andersen,
mikið þykir mér alltaf gaman að sjá yður.
Þér misvirðið það ekki við mig, þótt ég
segi yður, að sem unglinngur hafið þér
ekki verið sérlega friður, en hvilík ánægja
að sjá þá breytingu, sem hefur átt sér
stað: nú eruð þér alglegur." Andersen
svaraði reiðilega: „Hvernig getið þér, sem
ég hef talið skynsaman og gáfaðan mann,
látið yður detta það í hug, að ég myndi
trúa því, sem þér eruð að segja? Ég veit
það ósköp vel, að ég er ljótur en ekki
laglegur, en þér ættuð þó að minnsta kosti
að virða það við mig, sem er virðingar
vert, en ekki að gera grín að mér upp i
opið geðið á mér. Nú hafið þér eyðilagt
kvöldið fyrir mér. Þakka yður kærlega
fyrir — ég ætla að fara heim núna.“
Phister var ekki einn um að andmæla
hinum almenna dómi, að Andersen væri
ljótur. Kristian Zahrtmann Iistmálari
skrifar í endurminningum sinum um
Andersen: „Fólk ætti að segja, að hann
hefði sterkan og fallegan svip. En það var
orðin venja að telja hann ljótan, og þess
vegna varð það að vera svo. Siðar á
ævinni, þegar hann var orðinn laus við
hinar löngu, fölsku tennur, tók höfuðið á
sig einstaklega fallega lögun, en fyrir þvi
var fólk almennt blint." Og Edvard
Brandes, sem þekkti Andersen vel sem
■skinn mann, minntist I grein um hann á
hið „stórkostlega höfuð“.
Margar ljósmyndir voru teknar af
Andersen, en sjaldan var hann ánægður
með árangurinn. I Dresden skrifar hann i
dagbók sína 22. máí 1854: „Var rekinn til
á láta taka mynd af mér, sat þrisvar fyrir
og leit svo út eins og hnetukjarni." Þegar
hann sat fyrir hjá danska myndhöggvar-
anum H. V. Blissen 1864, sagði listamaður-
inn honum, að Drottinn hefði tekið
sér tima til að gera höfuð hans
sérstæðara en annarra manna.
Erlendis átti fólk, sem ekki
þekkti hann, það til að hlæja að honum.
Þegar Andersen kom úr heimsókn
til Gautaborgar 1871, skrifaði hann í dag-
bókina, að „þarna var auðvirðilegt fólk,
sem virtist glápa á mig og ekki lika útlitið,
og það hló, eins og hlegið var að mér I
Granada. Mér leið illa út af þessu, þó að
þetta fólk í Svíþjóð liti út eins og soðnar
kartöflur."
William Bloch lýsir útliti Andersens
gamla, eins og hann minnist hans, á þessa
leið:
„Hann var langur og mjór, undarlegur
og afkáralegur í hreyfingum og limaburði.
Handleggir hans og fótleggir voru langir
og grannir, svo ekki náði neinni átt,
hendur hans voru breiðar og flatar, og
fætur hans svo feikilegrar stærðar, að
eðlilegt virtist ætla, að engum hefði
nokkru sinni dottið i hug að stela
skóhlífum hans. Nef hans var af hinni
svokölluðu rómversku gerð, en svo fárán-
lega stórt, að það virtist yfirgnæfa allt
andlitið. Eftir að menn höfðu misst sjónar
af honum, var bað tvímælalaust nefið, sem
menn mundu gleggst, en augun aftur á
móti, sem voru lftil , dauf og vel falin í
tóftunum bak við stóreflis augnalok, sem
huldu þau að hálfu, festust mönnum lítt i
minni. Þau voru blíð og vinaleg, en hinn
hrifandi leikur ljóss og skugga, hið
sibreytilega, tjáningarfniio íjöfv sem Kerir
angu félks að speglum þess, sem gerist hið
innra með því, — það var ekkert af slíku i
þeim. En aftur á móti var bæði sál og
fegurð i hinu háá, breiða enni og um hinn
óvenjulega vel lagaða munn.“
Frumstæð og kreddulaus trú
Faðir H.C. Andersens var trúleysingi,
en sjálfur var hann einlægur trúmaður,
sem einfaldlega er hægt að segja að hafi
trúað á tilveru Guðs, mikilvægi góðrar
hegðunar og ódauðleika sálarinnar. Þessi
fræga þrenning, Guð, Dyggð og Ödauð-
leiki, sem er grundvöllur hinnar guð-
fræðilegu skynsemistrúar, var þannig
einnig undirstaða trúar Andersens.
Hann trúði staðfastlega á einhvers kon-
ar guðlega forsjón og var svo sannfæróur
um, að Guð ætlaði honum ákveðin hlut-
verk, að hann gat stundum jafnvel rök-
rætt við Guð. Á skólaárum sinum skrifaði
hann eitt sinn i dagbókina: „Það var ekki
sanngjarnt af Guði að láta mig vera svona
óheppinn i latinu”, og á gleðistundum gat
hann langað til „að þrýsta Guði að hjarta
mér “.
Trú Andersens var frumstæð og
kreddulaus og hann leit á Krist sem hinn
mikla uppfræðara og fyrirmynd mann-
kyns og á Náttúruna sem allsherjar kirkju
Guðs. Hann fór mjög sjaldan í kirkju og
hann hafði engan áhuga á hinum and-
stæðu trúarstefnum hinna miklu samtima-
manna sinna, Grundtvigs og Kierke-
gaards. Ein af eftirlætis tilvitnunum hans
I bibliuna var: „Sannlega segi ég ykkur:
Aldrei komizt þið í himnariki, nema þið
snúið við og verið eins og börn.“ Að sjálf-
sögðu er þetta megin boðskapurinn I
„Snædrottningunni".
Einu sinni, þegar Andersen dvaldist í
Holsteinborgar kastala, las hann tvö af
ævintýrum sinum fyrir deyjandi sjúkling,
og þegar hann kvaddi konuna, sagði hann:
„Við munum hittast aftur.“ „Já,“ sagði
hún, „þarna uppi.“ „Ef til vill,“ sagði
Andersen, „og ef þér komið þangað á
undan mér, þá berið vinum mínum kveðju
mina. Ég á nokkra þarna uppi.“ „Það er
enginn vafi á því,“ sagði hún.
Skopskyn og gamansemi
Stundum hafa menn litið svo á, vegna
þess hve H. C. Andersen var viðkvæmur
að eðlisfari og oft meyr, svo jaðrað
gat við grátklökkva, að hann hafi ekki
haft skopskyn. Ekkert gæti verið
fjær sannleikanum. Hver sá,
sem lesið hefur ævintýri Andersens á
frummálinu, veit, að skopið er
einn af dýrmætustu eiginleikum þeirra.
En því miður hefur mörgum þýð-
endum orðið það á að draga úr miklu af
skopinu, þannig að ótilhlýðilega mikil
áherzla verður lögð á hið YÍ5«Væma, svo
25 UaigífM kiökkva.
En það var ekki einungis í ævintýrum
sinum og skáldsögum sem Andersen gat
látið i ljós gamansemi sína. Fjöldinn allur
er til af sögum af þvi, er skopskyn hans
naut sín i hversdagslegu lífi. Um það
skrifar vinur hans Edvard Collin:
„Hann gat verið framúrskarandi
skemmtilegur, þegar talið barst að ein-
hverju spaugilegu eða skoplegu og
kimnigáfa hans fékk notið sin til fulls. Ég
hef aldrei kynnzt neinum manni, sem á
sama hátt og hann gat dregið fram ein-
staklingsbundin einkenni, sem virtust
Iitlu máli skipta út af fyrir sig, en urðu svo
bráðskemmtileg og merkileg í meðferð
hans, án þess þó að hann raskaði réttu
samhengi og staðreyndum um of. Hann
hafði næstum þvi á hverjum degi
skemmtilega sögu að segja um eitt eða
annað, sem fyrir hann hefði borið, og það
er ekki að furða, þótt Wulff skipstjóra (en
Andersen var daglegur gestur heima hjá
honum) yrði það á eitt sinn eftir að hafa
heyrt eina slíka sögu að rffa i hár sitt og
hrópa: „Nei, þetta er ekki satt, þetta er
haugalýgi, slíkir hlutir koma aldrei fyrir
neitt okkar —,“ en Andersen sagði mjög
skemmilega frá þessu atviki.”
Við heimspekilega skilgreiningu á ævin-
týrum Andersens kemur i ljós djúp tví-
hyggja. Hina sömu tvíhyggju er að finna í
Andersen sjálfum. í honum mættust djúp-
tækar andstæður, sem oft gerðu honum
lifið erfitt. Stundum var ein hliðin sýni-
legri umheiminum en önnur: allir gátu
séð hégómagirnd hans, en þeir einir, er
þekktu hann vel, urðu varir við auðmýkt
hugarfarsins. Andstæðurnar í þessari
margbrotnu persónu voru óteljandi. Hann
var kristinn maður, sem hafnaði megin
kennisetningum kristindómsins. Hann var
örlátur nirfill. Hann var þjóðfélagslegur
höfðingjasinni, sem undantekningariaust
varði þann, sem var minni máttar. Hann
var ákafari bæði i hatri og ást til föður-
lands sins en flestir aðrir rithöfundar á
hans tíma. Hann var dauóhræddur við
allar þær hættur, sem ferðalögum fylgja,
en þó ferðaðist enginn rithöfundur í
Evrópu, sem var samtíma honum, meira
en hann. I sjálfsævisögum hans (og mörg-
um bréfa hans) er stöðugur undirtónn
djúps þakklætis fyrir það, hve dásamlega
ævi hans hafði þróazt og þó skrifaði hann í
dagbók sína ári áður en hann dó: „Innra
með mér er ég hvorki góður, þakklátur né
þolinmóður."
Saga lífs hans er ekki hið rósfagra ævin-
týri, sem hann gjarnan vildi vera láta. Og
það var heldur ekki eins sorglegt, eins og
hann reyndi stundum að telja sjálfum sér
trú um. En það er undarleg og hrífandi
saga um hinn undarlega og merkilega
einstæðing Hans Christian Andersen, sem
átti tungumál, sem reyndist auðskildara
hverjum manni en mál nokkurs annars
rithöfundar.
—sjá—
Andersen i banabeöi f sumarhúsi Melchior-fjölskyldunnar á Norður-Sjálandi.