Morgunblaðið - 03.08.1975, Blaðsíða 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. ÁGÚST 1975
Morðið á T rotsky
ir The Assassination
of Trotsky.
B rezk / f rönsk / ítölsk,
1972. Leikstjóri: Joseph
Losey.
Mynd eftir Losey vekur
ávallt nokkra eftirvæntingu
— og vonir. Trotsky er mjög
sérstakt efnisval fyrir Losey,
þar sem hér er um að ræða
frægan, raunverulegan og
pólitískan atburð. Myndir
Loseys hingað til hafa hins
vegar verið byggðar á frum-
sömdum handritum, lang-
flestum eftir Harold Pinter.
Það er því ekki að undra þó
að ýmsir þeir, sem fara að sjá
myndina til að öðlast frekari
skilning á Trotsky og sam-
bandi hans við Rússland
Stalíns, verði fyrir vonbrigð-
um. í fyrsta lagi rígbindur
Losey myndina við síðustu
tíu vikurnar í lífi Trotskys og í
öðru lagi gefur hann þá yfir-
lýsíngu í upphafi myndar-
innar, að hann styðjist við
þær upplýsingar einar, sem
þegar eru taldar sannaðar.
Upplýsingagildi myndarinnar
er þannig ákaflega rýrt og
heimildargildi hennar nánast
ekkert. Hins vegar tengist
myndin sterkt mörgum fyrri
myndum Loseys, t.d. Boom,
Secret Ceremony, The Ser-
vant og The Go-Between.
Leggur Losey höfuðáherzl-
una á að lýsa sálarástandi
þessara tveggja manna, Trot-
skys og morðingjans, Trotsky
(Richard Burton) situr í víg-
girtum búgarði sínum, ásamt
eiginkonu sinni, riturum og
lífvörðum, skrifar and-
stalínskar greinar í heims-
blöðin og lofar hvern dag,
sem hann fær að vakna til,
fullviss um, að útsendarar
Stal'ms drepi sig á hverju
augnabliki. Fyrsta myndin,
sem við sjáum af Trotsky,
(eftir Ijósmyndaseríu af
honum á ýmsum aldurs-
skeiðum) er bak við vírnet í
garði hans, tákn um flótta
hans frá umheiminum og
hugfræðilega stöðu hans.
Morðinginn, Frank Jacson,
(Alain Delon), er hins vegar
fyrst sýndur í bólinu með
Romy Schneider og er gefið í
skyn, að þar sé ekki allt með
eðlilegum hætti. Það kemur
líka í Ijós síðar er hún ásakar
hann um getuleysi og ræðst
að honum fyrir þunglyndis-
köst hans, auk þess sem hún
ber sig illa yfir því, að vita i
rauninni ekkert um hann,
hvaðan hann kemureða hvað
hann geri. Og áhorfendur fá
lítið annað að vita, nema
hvað þeir vita fyriifram, að
hann mun drepa Trotsky.
Hvorki er gefin skýring á
ástæðunni fyrir því að hann
skuli flæktur í þetta mál, né
tilgangi hans með morðinu.
Við yfirheyrslur í lokin þegir
Joseph Losey og Richard
hann, unz hann segir stoltur:
„Ég drap Trotsky, " og er sú
skýring ein sér, að hann hafi
drepið sér til frægðar, ærið
þunn. í stað upplýsinga
baðar Losey sig upp úr
ýmsum táknmyndum, t.d.
heyrum við kirkjuklukkur slá
fjórum sinnum í myndinni og
í síðasta skiptið stekkur Jac-
mund
l/íooni
SIGURÐUR SVERRIR
PÁLSSON
son á klukkustrenginn og
stöðvar sláttinn, staðfesting
á því, að hann muni stöðva
Trotsky og eðlilega rás tím-
ans. Til frekari undirstrikunar
„frystir" Losey myndína (þ.e.
gerir hreyfingu augnabliksins
að Ijósmynd og lengir það).
Losey lætur Jacson og stúlk-
una einnig horfa á nautaat,
þar sem hann gerir mikið úr
því, hvað þetta sé ógeðs-
legur leikur og vekur ótak-
markaða samúð með naut-
inu. Það er athyglisvert, að í
upphafi og enda þessa atrið-
is, sýnir Losey okkur styttur
af nautabönum og nautum,
sem eiga að frægja þessa
„göfugu" íþrótt, jafnframt því
sem í myndinni er komið
mikið inn á málaralistina í
Mexico á þessu tímabili, póli-
tíska list, sem Trotsky talar
um að sé framkvæmd undir
byssustingjum og hefur
megnustu andúð á. Annars
hefur Losey í viðtali svarað
spurningunni um það, hvers
vegna hann hafi verið með
þetta nautaatsatriði í mynd-
inni, og er rétt að birta hér
brot úr viðtalinu. „Þrefaldur
tilgangur," segir Losey, „í
fyrsta lagi þá held ég að fólk
sé mjög kærulaust um
mannslíf og grimmd í garð
Burton í hlutverki Trotsky.
manna og beri miklu frekar
fyrir brjósti grimmd manns-
ins gagnvart dýrum. Morðið
á einum mesta snillingi tutt-
usgustu aldarinnar er tiltölu-
lega mikilvægara en dráp á
nauti. Svo mér fannst, að ég
gæti náð tilfinningalega til
áhorfenda með nautaatinu,
svo þeir myndu verða mót-
tækilegri fyrir þeim hryllilegu
örlögum, sem Trotsky varð
fyrir. Annað er svo það, að
Mexico er á margan hátt villi-
mannaþjóðfélag — í margar
aldir við ólík skilyrði hefur
þar ríkt algjör villimennska
og grimmd.
Annar tilgangur var að lýsa
ótta og hlédrægni morð-
ingjans sjálfs, auk þess að
reyna að sýna fram á, að
hann væri rekinn áfram af
einhverskonar eigin hug-
myndafræði. í atriðinu I
fátækrahverfinu eftir nauta-
atið, segir hann við stúlkuna:
„Gerðu þér grein fyrir þessu
— þú hefur áhuga nefnda-
störfum, ég hef áhuga á
raunveruleikanum," sem mér
fannst hafa verið undirbyggt
með nautaatinu á undan.
Ég vildi líka sýna í eitt
skipti fyrir öll raunveruleika
nautaats. Fólk horfir á þetta í
fjarska og gerir sér allskonar
hugmyndir um fínni drætti
þessa verknaðar, leikni og
stíl. Ég vildi láta fólk horfa á
hvert smáatriði þessa hildar-
leiks, í nærmyndum, svo það
sæi, hvað þárna er raunveru-
lega að gerast."
í viðtalinu kemur m.a.
fram, að Losey var á yngri
árum virkur vinstrisinni og þá
mótfallinn Trotsky, en telur
þá afstöðu slna nú hafa verið
byggða á röngum upplýs-
ingum. Hann hafði talið af og
frá að gera mynd um
Trotsky, en þegar handrita-
höfundur einn, sem settur
hafði verið á svartan lista hjá
McCarthy, kom með hand-
ritið að Trotsky til hans og
neyddi hann til að lesa það,
segir hann að augu sín hafi
opnast fyrir því, hvað hann
vissi raunverulega lítið um
manninn. Hann fór að kynna
sér hugmyndafræði Trotskys
og persónu þéssa manns,
sem Stalín hræddist svo
mjög og lét elta til Mexico til
að drepa. Myndin varð að
vera and-stalínisk og lýsa
Trotsky eins vel og hægt var.
Losey viðurkennir hins
vegar, að vandinn hafi eðli-
lega legið í því að velja og
hafna til að koma hug-
myndum hugsjónamannsins
til skila. Hann viðurkennir að
upplýsingarnar séu ekki
n’ægar, en um leið séu þær of
miklar. Staðreyndin er sú, að
Trotsky sem persóna kemst
alls ekki til skila í þessari
mynd Loseys.
Á Edinborgarkvikmynda-
hátíðinni 1972 mættu
Trotsky-sinnar til sýningar á
myndinni vopnaðir allskyns
dreifimiðum, þar sem mynd-
in var kölluð fölsun og mark-
mið Loseys dulbúinn póli-
tlskur áróður fyrir þá, sem
enn starfa í anda Stalíns.
Svar Loseys við því, af hverju
hann geri ekki meira úr
hugmyndum Trotskys í
myndinni er tvíeggjað. . . .
„Það er efni í aðra mynd, og
ég gæti ekki gert hana. Ekki
svo að skilja að ég sé ófær
um það, en ég veit ekki
hvernig ég ætti að fara að því
að fjármagna hana, eða hver
mundi vilja dreifa henni.
Maður berst innan takmark-
anna eins og hægt er, en ef
maður reynir að gera
eitthvað, sem ómögulegt er
innan takmarkanna, þá gerir
maður ekki neitt."
SSP.
Nunnur, kúrekar og
slagsmálahundar....
★★★★ O Lucky Man! (Austurbæjarbíó)
★★ Morðið áTrotsky (Háskólabíó)
★ Slagsmálahundarnir (NýjaBíó)
O Nunnan frá Monza (Stjörnubíó)
O Jory (Hafnarbíó)
ÞAÐ er ekki hægt að segja
annað en að kvikmyndaúr-'
valið í bænum í síðustu viku
hafi verið, eins og það er oft
orðað í frægum auglýsing-
um, „eitthvað fyrir alla" Með
0 Lucky Man! og Morðið á
Trotsky í fararbroddi, fylgja
nunnur, byssubófar og kú-
rekar fast á eftir og mynda
litríka hjörð. Even Angels
Eat Beans (Nýja Bíó) er oft á
tíðum smitandi fyndin og er
það að mestu sök eins
manns, Bud Spencers, sem
með sínu rólega yfirbragði og
hægu hreyfingum kemur
kipringi á magavöðvana.
Eins og margkemur fram í
auglýstngu kvikmyndahúss-
ins er myndin gerð af sömu
aðilum og stóðu að Trinity-
myndunum svokölluðu, en í
stað þess að gera grín að
vestrum, snúa þeir sér að
amerískum „gangster"
myndum. Eini gallinn er sá,
að myndin er gerð á Ítalíu
með ítölskum leikurum, sem
lesið er inn á fyrir á ensku, og
sviðsmyndin er með amerísk-
um auglýsingaskiltum, til að
reyna að láta líta svo út, sem
myndin gerist raunverulega í
Ameríku. Þessi tilbúningur er
hins vegar svo augljós, alla
myndina í gegn, að það háir
efninu og stendur sem múr
milli áhorfandans og leikar-
anna. Öðru máli er að gegna
um hina Itöslku myndina í
þessari viku, en það er
Nunnan frá Monza.
(Stjörnubíó). Þar þarf ekki að
dulbúa umhverfið og raunar
er það einmitt það, sem
skiptir mestu máli. Hórlífi
nunna og hræsni kirkjunnar
kann að hneyksla suma kaþ-
ólska á og í kringum Ítalíu,
en þessi sex ára gamla klám-
mynd í miðaldabúningi mun
ekki hrófla við trúarlífi nokk-
urs einasta Lútherstrúar-
manns. Upphaflega var hlut-
verk nunnunnar ætlað fyrir
Catherine Deneuve, en af
skiljanlegum ástæðum hafn-
aði hún hlutverkinu. Leik-
stjórinn nefnist Eriprando
Visconti og ef seinna nafnið
hljómar kunnuglega þá er
það af því, að hann mun vera
bróður- eða systursonur
Luchino Visconti, þess mikil-
hæfa leikstjóra, en því miður
ber hér lítið á snilli frænda
hans. Anne Heywood, sem
lék með ágætum í The Fox,
gerir hér lítið annað en að
stynja af frygð og hefur nú
endurtekið þessa list sína !
annarri ítalskri nunnumynd,
Teh Nun and the Devil, og ef
marka má vinsældir nunnu-
mynda, þá mun hún eflaust
verða til sýnis innan
skamms. Jory (Hafnarbló) er
einhverskonar tilraun til
kennslu I siðfræði innan kú-
rekamynda. Með lögbókina I
annarri hendi og byssuna I
hinni, er ýmist reynt að
kenna drengnum Jory lög-
fræði utanbókar eða bera
byssu og skjóta. Það merki-
lega við þessa siðfræði-
kennslu I kúrekamynd ( og
kannski ekki það merkilega)
er, að byssar talar margfalt
oftar og hærra en lögbókin. í
rauninni er henni sleppt
nema I upphafi og enda.
Þegar drengurinn I lok mynd-
arinnar leggur einsamall af
stað út I heiminn, hefur hann
fyrir framan sig bókina og
tvær gullfallegar byssur.
Drengurinn tekur þá fárán-
legu ákvörðun að skilja byss-
urnar eftir en taka bókina —
þó það hafi verið byssan,
sem margoft bjargaði lífi
hans I myndinni og gerði
hann að þeim manni, sem
hann var orðinn. Lög vesturs-
ins — byssan, og lagabók-
stafurinn gætu verið
skemmtilegar andstæður, en
þegar ekkert er unnið úr því,
verður myndin bara enn eitt
ómerkt leiði I kirkjugarði lé-
legra vestra.
SSP.