Morgunblaðið - 07.12.1976, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. DESEMBER 1976
Arndís Björnsdóttir, B.A.:
Höfum við efni á þessu?
Þórður Jóns-
son, Látrum:
„Einhvers-
staðar verða
vonðar kinri-
nraðvera”
„Einhversstaöar verða vondar
kindur að vera“...
Svo er haft eftir skessunni í
Látrabjargi, er Guðmundur góði
vildi hana þaðan brott reka, en
hún var sögð hafa skorið vaðina
fyrir sigmönnum þar svo slys
hlutust af. Hún fékk þó að vera
áfram í bjarginu á ákveðnum
stað, með ákveðnum skilyrðum
því hún hafði svo marga á fram-
færi sínu, eða eða 3.027.456
munna.
Hliðstætt má segja um nútima
skessuna „Mengun". Einhvers-
staðar verður hún að vera með sín
álver o.fl., en fær hún það?
Mikið er rætt og ritað um álver
við Eyjafjörð, en því virðist held-
ur illa tekið af flestum og finnst
mér það láta að líkum, því þar er
búsældarlegt og gróið milli fjalls
og fjöru. I slíkum gróðurreitum á
álver ekki að vera að mínu mati,
og skessan „Mengun" brottræk
með allt sitt dót.
En hvers vegna að troða álveri
uppá Eyfirðinga, því ekki að
bjóða okkur á Vestfirðingum það
á okkar auðnir? Einn kjörinn
staður fyrir álver í minni sveit,
Rauðasandshreppi, innanvert við
Patreksfjörð vestanverðan.
Hafnarskilyrði fyrir stórskipaaf-
greiðslu eru mjög góð frá náttúr-
unnar hendi, enda völdu Bretar
staðinn fyrir meir en 60 árum,
sem útflutningshöfn fyrr kol þeg-
ar kolavinnsla hófst í Stálfjalli.
En skammt var komið kolavinnsl-
unni, þegar heimsstyrjöld brauzt
út,- námamenn kallaðir heim og
hafnarmannvirki aldrei gerð, en
hafnarstæðið og staðarvalið
stendur. Innsiglin er mjög góð og
hrein, aðdýpi 20—30 faðmar svo-
til fast upp að fjörukambinum.
Betra getur það varla verið.
Landið þarna er tilvalið fyrir
nokkra byggð, svo þarna gæti sem
bezt rúmast álver og sements-
verksmiðja. Vatn mun vera
nægjanlegt, steypuefni við hend-
ina. FlugvöIIur í hæfilegri fjar-
lægð, byggðakjarni V-
Barðastraandarsýslu, Patreks-
fjörður, sömuleiðis við höndina,
með skólum, læknisþjónustu, og
allskonar þjónustu.
Raforka fyrir álverið er ekki
fyrir hendi án virkjunar, en fall-
vötn til raforkuframleiðslu virðist
ekki skorta hér vestra aðeins að
velja það sem við á.
Búskapur með búsetu, á öllum
jörðum við Patreksfjörð norðan-
verðan er búin að vera, og ekki
líkur til að hann verði tekinn upp
aftur. Sama er að segja á suður-
strönd fjarðarins útað Hvalskeri,
en þar er nokkurt bú. Uppistaðan
í heyskap þess býlis er þó orðin
melur úr Sandodda, sem reynist
mjög gott fóður.
Þar sem búskapur er að leggj-
ast niður á strandlengjunni
beggja vegna fjarðarins við hann
innanverðan þar sem álver ætti
að standa, mundi ekki umtals-
verður nytjagróður vera í hættu
vegna mengunar. Mengun sjávar
þótt einhver yrði, mundi heldur
ekki verða svo hættuleg. Drag-
nótin sá um að eyða öllum fiski úr
firðinum fyrir innan Sandodda á
nokkrum árum, svo þar hefir
verið dauður sjór síðan. Blöndun
sjávar er þarna nokkuð mikil og
ör, einkum um stórstreymi, svo
þótt einhver mengun væri frá
álveri hér, sem reikna má með, þá
mundi tjón af henni ekki verða
slíkt sem hún gæti orðið af álveri
í gróðurvinjum Eyjafjarðar til
lands og sjávar. Vindar við
Patreksfjörð mundu hagstæðir,
stendur míklu oftast inn eða út
fjörðinn, og uppstreymi verulegt,
Þórður Jónsson.
svo mjög sjaldan mundi vera
kyrrstætt loft yfir verksmiðju-
svæðinu.
Byggðaröskun verður hvar sem
slikur stórrekstur væri hafinn í
fámenni, en er það ekki það, sem
við þurfum hér á Vestfjörðum, og
nú á þann veg að fólki fjölgi veru-
lega. Fólksfjöldinn er búinn að
hjakka svo lengi í sama farinu,
sjávarþorpin eru á sama tugnum
árum eða áratugum saman, en
stöðug fækkun i flestum sveitum.
Vafalítið mundu fleiri staðir
hér vestra vera tiltækir frá
náttúrunnar hendi til þess að
reisa á þeim álver, eða annan stór-
rekstur, ef fólkið heima í héraði
og ráðamenn þjóðarinnar væru
því fylgjandi.
Nú er bezt að taka það fram, að
ég er ekki að bjóða þetta land út
undir álver, til þess hef ég ekkert
umboð. En mér finnst, að það sé
svo mikið í húfi þegar á að setja
upp álver eða annan stórrekstur í
okkar fámenna og harðbýla landi,
að ekki megi að neinu flana.
Skoða þarf alla kosti sem fyrir
hendi eru, vega þá og meta frá
þjóðhagslegu sjónarmiði fyrst og
fremst, og þar næst frá héraðs-
legu sjónarmiði. Það vona ég að
verði gert.
Mér skilst að það sé þetta
héraðslega sjónarmið sem ekki
vill álver við Eyjafjörð. Það munu
flestir landsmenn skilja og fagna,
því allir eigum við íslendingar
landið saman, auðlegð þess og
fátækt, kosti þess og galla, fegurð
þess og ljótleik. Enginn á þvf að
láta sér á sama standa hvernig
þessi sameign okkar er með-
höndluð, þvf það langt erum við
komin í samfélagslegum þroska,
að öll sameiginlega tökum við
afleiðingunum.
Látrum 2/11 76.
í æsku minni á Eskifirði var
engin brú yfir Eskifjarðará. Þá
kom það oft fyrir að við drengirn-
ir á Hlíðarenda vorum fengnir til
að ferja ferðamenn yfir fjörðinn.
Þótti okkur mikill fengur að
slíku. Eitt sinn ferjuðum við tvo
menn. Hrintum við báti á flot og
tókum til áranna. Þegar stutt var
komið tókum við eftir að sjór óx í
bátnum. Höfðum við gleymt að
láta negluna í neglugatið. Vildum
við bæta úr þessu en ferðamenn-
irnir tóku að ausa og er við innt-
um þá eftir hvort ekki væri rétt
að setja negluna í svöruðu þeir:
„Það er stakasti óþarfi. Við höf-
um nægan tíma til að ausa.“
Þessi minning kom upp í huga
minn er ég las í Mbl. viðtal við
ágætan vin minn, forstjöra
ATVR, um „hagnaðinn" af sölu-
varningi þess fyrirtækis. Þar
kemur það fram sem svo oft er
klifað á að þessi sala haldi ríkis-
sjóði á floti og ekki er litið til
þeirra sem standa í austrinurn.
Það er talað um að ríkissjóður
megi ekki við að missa af þessum
tekjum þótt hann verði að gjalda
margfalt meira fyrir afleiðingar
þær sem af neyslu varnings þessa
UNDANFARNAR vikur hefur
athygli alþjóðar beinzt meir en
oft áður að kjarabaráttu ríkis-
starfsmanna og er þar skemmst
að minnast verkfalls sjónvarps-
manna og aðgerða kennara á ýms-
um skólastigum. Sitt sýnist hverj-
um í þessum málum sem öðrum,
en það er næsta öruggt, að meðan
ríkisstarfsmenn ekki njóta
samningsréttar á borð við aðra
launþega, er reynt af hálfu rikis-
valdsins að knýja þá til að ganga
að lakari kjörum en aðra
launþega og slíkt fær vart staðizt
til lengdar. Það á ekki að verða
keppikefli ráðamanna, að halda
launum ríkisstarfsmanna lægri
en á almennum vinnumarkaði,
því að það mun hafa í för með sér,
að ekki ráðast hæfir menn þang-
að. Nú er einnig svo komið, að
menn hugsa sig tvisvar um, áður
en þeir ráða sig í stöðu hjá ríkinu
— og réttindin miklu, sem
ríkisstarfsmenn ku hafa, færu að
tilheyra liðinni tlð.
En hvað sem um réttinda- og
kjarbaráttu rlkisstarfsmanna má
segja og deila um, er það ljóst, að
sífellt er deilt harðvítugar um
skiptingu þjóðarkökunnar.
Prósentuhækkanir launa I því
formi, sem verið hefur, hafa
reynzt harla lítil hækkun, þvi að
þeim hefur jafnan fylgt stór-
hækkanir á allri vöru og
þjónustu. Það þarf að koma til
stóraukning á kaupmætti laun-
anna, ef þeim ófriði á að linna,
sem nú ríkir á öllum sviðum at-
vinnullfsins. Þá vaknar
óhjákvæmilega spurningin:
Hvernig má vera, að Island er
orðið sllkt láglaunasvæði, sem
raun ber vitni? Þar kemur margt
til, en sem dæmi má nefna:
1. óeðlilega háir beinir skattar
af nauðþurftatekjum
2. óeðlilega háir tollar og gjöld
af innfluttum vörum
Sennilega er erfitt fyrir leik-
menn að reyna að lýsa þessum
vanda, hvað þá leysa hann, en þó
langar mig til að drepa á örfá
atriði, sem mér sýnast verð
umhugsunar.
Sú stefna, að halda dagvinnu-
kaupi jafn lágu og hérlendis, hef-
ur haft þau áhrif, að menn telja
langan vinnudag sjálfsagðan og
þeir eru margir, sem ekki hafa
ljósa hugmynd um föst dagvinnu-
laun sln, heldur er það tækifærin
til eftirvinnu, sem menn binda
stafa. Á það ~,á líka líta að þetta
eru um 9% af heildartekjum rík-
issjóðs. Hagur hans skánaði
kannski eitthvað ef þau 20% eða
meira sem eru hrein útgjöld
vegna sölu og neyslu áfengis
hyrfu.
1 fjárlagafrumvapi fyrir yfir-
standið ár er gert ráð fyrir á
ÁTVR skili hreinum tekjum, svo
langt sem það orðalag nær, alls 6
milljörðum. Eru það 10% af
heildartekjum þessa árs. Ég hefi
verið að reyna að gera mér svo-
litia grein fyrir til hvers þessir
milljarðar fara og sjást þá betur
þessi „hagkvæmu" viðskipti.
1. Innkaupsverð er ekki langt
frá því að vera 1.10 milljarðar.
2. Það er ekki ofmikið að telja
að 40% af kostnaði vegna dóms-
mála sé af völdum áfengisneyslu,
svo löggæsla, hæli, fangelsi
o.s.frv. Yrði það þá 1.17 milljarð-
ar.
3. Af kostnaði vóð lækna,
sjúkrahús, heilsugæslu, lyf og
annað væri ekki langt frá að
reikna 1.20 milljarða.
4. Kostnaður sveitarfélaga
vegna fátækraframfæris og ýmiss
konar aðstoðar vegna drykkju-
aðalvonir við. Þvi hlýtur að
fylgja, að menn hafa ekki fullt
starfsþrek til sinnar föstu vinnu
og leiða eðlilega af þvl lélegri
afköst.
Það er einnig staðreynd, þótt
reynt sé að fullyrða annað af
hálfu stjórnspekinga hérlendis,
að við greiðum afar háa skatta af
nauðþurftatekjum. Persónu-
frádráttur (eða persónuafsláttur)
er afar lítill og þyrfti að
stórhækka miðað við þá verð-
bólgu, sem við lifum við.
Svo er að geta atriðis, sem allt
of oft gleymist, en það eru hinir
óbeinu skattar, sem við greiðum. I
Evrópu þekkjast vart tollar á vör-
um, en hér á landi, þar sem flest-
Arndfs Björnsdóttir, B.A.
ar vörur eru innfluttar, er
algengt, að tollar af nauðsynja-
vörum nemi allt að 80%, ofan á
það kemur síðgn 18% vörugjald
— síðan kemur 20% söluskattur,
og valda þessir liðir samtals
dálaglegri hækkun á verði vör-
unnar. Siðan er ritað mikið og
rætt um milliliðagróða og þar er
jafnvel látið að þvi liggja, að
kaupmenn og allir þeir, sem
nálægt verzlun og viðskiptum
koma, séu allt að því glæpahyski.
Hvergi I Evrópu og sennilega þótt
víðar væri leitað, er þó jafn illa
búið að verzlun og hér á íslandi;
en þessum hugsunarhætti, hefur
verið lætt inn hjá almenningi og
illt er að reka út draugana, eins
og menn vita. Að vissu leyti má og
segja, að stjórnvöld hafi stutt
skapar mun tæpast vera minni en
2.50 milljarðar.
5. Tjón vátryggingafélaga
vegna ölvunar við akstur mætti
reikna 0.30 milljarða.
6. Tjón vegna glataðra vinnu-
daga er erfitt að reikna en myndi
að dómi þeirra sem gerst vita vart
undir 0.90 milljörðum.
7. Tjón af völdum innbrota og
skemmdarstarfsemi 0.15 milljarð-
ar.
8. Greiðslur Tryggingastofnun-
ar ríkisins til öryrkja af völdum
áfengis minnst 0.10 milljarðar.
9. Eyðilögð llf. Fjöldi fólks að
gefast upp á lífinu vegna áfengis-
neyslu. Þetta er ókleift að reikna
því að ekki er hægt að miða við
Árni Helgason.
þessa skoðun um glæpalýð
frjálsra viðskipta, og er það lævis-
leg stjórnkænska til að leyna
þeirri staðreynd, hver hinn raun-
verulegi milliliður er. Ef við
hugleiðum, hvernig tollar og álög
rikisins hafa enn frekar þrúgandi
áhrif á þjóðlifið, kemur einkum
tvennt I ljós:
1. Hinn almenni launþegi greið-
ir glfurlegan hluta sinna ráðstöf-
unartekna (þ.e. eftir skatta og
útsvör) til rlkisins; sbr. nýlegar
upplýsingar um, að 1$ I bíl kostar
600 —
2. Innlendur iðnaður hefur frá
upphafi átt afar örðugt uppdrátt-
ar, þar sem það hefur viðgengizt,
að iðnfyrirtæki hafa þurft að
greiða háa tolla af vélum og
hráefnum og verið oft og tíðum
gert þannig næstum ókleift að
starfa á raunhæfum grundvelli.
Ótalmargt fleira væri hægt að
minnast á, en það væri sennilega
efni I heila bók. En víst er, að
okkar stjórnmálamenn þurfa að
verða mun hæfari til starfa en nú
er og ekki er hægt að þola, að
atkvæðasnap einstakra
(þing)manna skuli valda
milljarðaútgjöldum, sem ríkis-
valdið verður svo að ná af
þegnunum með einhverju móti.
— Einnig er illþolandi, að mikl-
um hluta þingtima skuli varið til
persónulegra deilna meðal þing-
manna og ráðherra-karpi, sem
sæmir ekki siðmenntuðu fólki.
Sem dæmi um heimskulega að-
gerð, sem samþykkt er og fram-
kvæmd án þess að hinn almenni
borgari geti skilið hagkvæmni
hennar né heldur getu hins fjár-
vana Islenzka rlkis til hennar,
væri þá til dæmis smíði Borgar-
fjarðarbrúar, sem kosta mun
milljarða og hefur afar hæpið
notagildi fyrir þjóðina almennt I
hlutfalli við kostnað — og er
greinilega byggð á ósk ráðherra
um óbrotgjarnan minnisvarða.
Hvers vegna er lika rekin sú land-
búnaðarstefna, að við ekki ein-
asta gefum kjötið okkar úr landi,
heldur borgum líka með þvl?
Venjan er sú, að fyrirtæki er tek-
ið til gjaldþrotaskipta, ef það ber
sig ekki til lengdar, en landbúnað-
ur á íslandi er orðinn heilög kýr,
sem ráðamenn þora ekki að blaka
vió. En ef við höfum ekki ráð á að
borga fólkinu I landinu
mannsæmandi laun, höfum við
Framhald á bls. 29
kroppþunga. Jafnvel byrði þjóð-
félagsins verður ekki metin til
peninga.
10. Þrjár til fjórar þúsundir
manna eru örkumla og ósjál'f-
bjarga drykkjusjúklingar og það
tjón sem þeir valda þjóðfélaginu,
fjölskyldum slnum og sjálfum sér
er ómælanlegt.
Tölulið 9 og 10 læt ég hverjum
hugsandi manni eftir að meta. En
að þeim slepptum, — sem eru þó
aðalatriði þessa máls, — verður
útkoman 7.42 milljarðar. Og upp I
þetta fær rikissjóður og aðrir aðil-
ar 6 milljarða. Góð viðskipti það!
Þaó þætti ekki sérstaklega góð
verslun á öðrum sviðum. Er þó
því sleppt að rýrnun þjóðarfram-
leiðslu vegna áfengisneyslu er tal-
in nema 10% bæði I Bandaríkjun-
um og Sovétrlkjunum og er hún
lfklegalitlu minni hér.
Við getum lika talið þau and-
legu verðmæti sem áfengið eyði-
leggur. Alls staðar þar sem það
kemur nærri kallar það fram hið
lágkúrulegasta I mannlegu eðli.
Sorinn fylgir því. Lygi, blekking-
ar, svik og trúnaðarbrot verða
aldrei á neina vog mældar.
Það kemur líka fram I viðtalinu
að auka þurfi útbreiðslu
þessatöframeðals fyrir þjóðina.
Það þurfi að benda meira á léttu
vínin. Kannski eiga drykkjuvenj-
ur Frakka að verða fyrirmyndin?
Hvergi rætt um að þurfi að
setja hömlur á þessa vitleysu.
Fjölmiðlar slá svo þessum
„Srangri" upp með stórum fyrir-
Framhald á bls. 31
Árni Helgason:
„Við höfum nægan
tíma til að ausa”