Morgunblaðið - 07.12.1976, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. DESEMBER 1976
16
ÆI! — Bólusett við svfnainflúensu I Watsonville í Kaliforníu.
SNEMMA á þessu ári ákváðu
bandarísk yfirvöld, að allir
Bandaríkjamenn skyldu bólu-
settir við svinaflensu fyrir
veturinn. En ýmislegt hefur
komið í veginn fyrir bólu-
setningarherferð þessa. Fram-
leiðsla bóluefnis gekk seint og
erfiðlega, framleiðendur vildu
tryggja sig við hugsanlegum
skaðabótakröfum en trygginga-
félög neituðu, ekki fékkst nægt
fé til dreifingar bóluefnis og
loks kom í ljós í tilraunum, að
bóluefnið mundi e.t.v. hrífa
litið sem ekki á þriðjung lands-
manna.
Þrátt fyrir þetta og þrátt
fyrir útbreiddar efasemdir um
nytsemi bólusetninga i stórum
stíl hugðust yfirvöld samt halda
sitt strik. Og þá var komið að
landslýðnum að athuga sinn
gang, ráða það hvert við sig,
hvort hann ætti að láta bólu-
setja sig eða ekki. Það er því
ástæða til að taka saman nokkr-
ar helztu upplýsingar, sem að
gagni mega koma, um flensur
og bóluefni.
Það er tvímælalaust, að allir,
sem jafnan er hættast, ættu að
láta bólusetja sig. Það eru
hjartasjúklingar, lungna-,
nýrna- og efnaskiptasjúklingar
og allir eldri en 65 ára. Þeim er
hættast við ýmsum fylgifiskum
flensu, svo sem lungnabólgu, og
er ekki álitamál að bólusetja
þá. í bóluefninu, sem oftast er
sett í fullorðna í þessum hópi,
eru tveir stofnar; það er
A/New Jersey/76 (svína-
flensa) og A/Victoria/75
(flensustofninn, sem gekk í
Bandaríkjunum lengst af vetri
í fyrra. Hann verður liklega
viðloðandi þar út veturinn, sem
er aó líða). Það er reynt, að
þetta blandaða efni veitir góða
vörn og það hefur fremur lítil
aukaáhrif. En í bóluefninu
handa öðrum en þeim, sem áð-
an voru nefndir, er aðeins einn
stofn, svínaflensustofninn.
Ekki er ljóst enn, hvort börn
og unglingar yngri en 18 ára
verða bólusett. Kann að drag-
ast, að það verði ákveðið og
e.t.v. verður alveg horfið frá
þvi. Yfirvöld telja óhætt að
gefa svinaflensuefnið fullorðn-
um, en próf gáfu ekki svo góða
raun, að óhætt þætti að gefa
það börnum. Þeir skammtar,
sem hafðir voru I tilraunum
veittu börnunum annað hvort
ekki næga vörn, ellegar þeir
ollu mikils háttar óþægindum
svo sem hita, höfuðverk, ógleði
og eymslum í vöðvum. En
tilraunum hefur verið haldið
áfram i þeirri von, að lánist í
tæka tíð að framleiða öruggt
bóluefni handa börnunum.
Örlagaríkur
faraldur
Þá erum það við hin; það eru
allir sæmilega heilsugóðir,
fullorðnir menn frá 18 ára aldri
til 65. Við verðum að ráða við
okkur, hvað gera skal. Eigum
við að láta bólusetja okkur við
flensu, sem kemur e.t.v. aldrei
nálægt okkur — og er bólu-
efnið meinlaust okkur?
Algengast er, að flensan sé i
mönnum svo sem vikutíma,
hverfi þá og engin varanleg
spjöll verði af henni. Aftur á
móti fylgir henni kalda, hiti,
verkir og tök og almenn vesöid
og þekkja það flestir. En flens-
an getur Iíka orðið örlagarík. í
Asíuflensunni 1957—1958,
skæðasta mikils háttar flensu-
faraldri á siðari árum, veiktust
45 milljónir Bandaríkjamanna
— en 70 þúsund dóu. Siðasti
flensufaraldur i þessum stíl,
var Hong Kongflensan, sem
gekk 1968—1969. Af henni
veiktust 50 milljónir
Bandaríkjamanna og 33 þúsund
létust. Flestir, sem létust i þess-
um sóttum tveimur, voru úr
hópnum, sem getið var í
greinarbyrjun, þeim hópi
manna, sem alltaf er mest
hætta búin.
Skæðasti flensufaraldur, sem
sögur fara af, var spænska veik-
in. Hún gekk um veturinn
1918—1919. I henni lézt hálf
milljón Bandaríkjamanna. Það
var merkilegt, að flest dauðs-
föllin urðu í hópi 20—40 ára
fólks. Þessi flensa breiddist út
um allan heim og drap hún og
fylgisjúkdómar hennar rúm-
lega tvöfalt fleiri en féllu i
heimstyrjöldinni fyrri. Þegar
bandarisk yfirvöld lýstu yfir
bólusetningarherferðinni var
talið, að spænska veikin kynni
enn að vera komin á kreik.
Stofninn úr þeirri flensu hvarf
úr mönnum árið 1929, en marg-
ir vísindamenn halda, að hann
hafi ekki horfið með öllu. Telja
þeir heldur, að hann hafi að-
eins farið úr mönnum — en
setzt í svin og lifað þar góðu lífi
i nærri 60 ár. Stöku sinnum
hafa fundizt menn með svína-
flensu. En það hafa verið þeir
einir, sem höfðu einhver skipti
af svinum. Aldrei bar á þvi, að
veikin færi milli manna og
vísindamenn héldu ró sinni
meðan svo var. Svinaflensan
var einungis heimilisböl svína-
bænda, ef svo má komast að
orði, auk þess auðvitað, að
margar milljónir manna áttu
um hana óskemmtilegar endur-
minningar.
Hermennirnir
og veiran
En svo var það I janúar síðast
liðnum, að nýliði í Dixvirki í
New Jersey lézt úr veiru-
lungnabólgu, fylgisýki flensu.
Þá fóru menn að huga aftur að
svínaflensunni. Veira hafði
verið tekin úr barka hermanns-
ins, sem lézt, — og það reyndist
ekki A/Victoria, þótt visinda-
menn hefðu búizt við þvi.
Veiran var af nýjum og
gjörólíkum stofni. Sami stofn
náðist úr fjórum nýliðum, sem
veikzt höfðu af flensu skömmu
eftir, að félagi þeirra dó.
Seinna kom i ljós, að nokkur
hundruð menn í virkinu höfðu
smitazt af flensunni. Hin nýja
veira var nú rannsökuð
gaumgæfilega. Hún reyndist
svínaveira, áþekk veirunni frá
1918 I ýmsum greinum. Og þar
eð nýliðarnir í Dixvirki höfðu
lítil kynni haft af svínum varð
ljöst, að svínaflensan var aftur
farin að ganga meðal manna.
Voru það all óvelkomnar frétt-
ir. Greip nú um sig mikill ótti,
að þessi flensa yrði jafnskæð og
spænska veikin, og það var þess
vegna m.a. að bandarísk yfir-
völd ákváðu að láta bólusetja
allan landslýðinni. Nú orðið
telja heilbirgðisyfirvöld þó
óvist, að sóttin i Dixvirki boði
faraldur á borð við spænsku
veikina. Svinaveiran, sem
einangruð var eftir það smit er
kannski ekki svo mjög illkynj-
uð. Það er a.m.k. ósannað. Her-
menn, sem fengu Victoriaflens-
una urðu alveg jafnveikir og
hinir, sem féngu svinaflensuna.
Og svínaflensan barst ekki út
fyrir virkið. En þótt ótti manna
við nýja spænska veiki hafi
heldur rénað er sú hætta samt
eftir, að einhvers konar stór-
faraldur verði. Væri nógu
slæmt, ef sagan frá 1957 eða
1968 endurtæki sig.
Það er veirufræðingum enn
eitt áhyggjuefni, að flensuveir-
ur eru frábrugðnar öðrum í
einu atriði. Yfirborð þeirra
tekur dálitlum breytingum með
hverju ári — en á áratugs fresti
eða um það bil verður á þeim
stórbreyting. Og mótefnið, sem
myndast hefur í fólki dugir
ekki við hinni breyttu veiru.
Alltaf er mörgum hætt við
flensu á hverju ári. En á tíu ára
fresti, eða nálægt því, verður
þjóðin öll berskjölduð. Og þá er
hætta á stórfaraldri. Faraldur
varð árið 1957, og annar árið
1968. Nú ímynda heilbirgðis-
yfirvöld sér, að timinn sé kom-
inn aftur, og verði víðtækur
faraldur i vetur.
En þegar þetta er ritað hefur
ekki frétzt af neinum nýjum
svinaflensutilfellum. Það er
vaninn, að nokkrir veikist
hverju sinni áður en faraldur
brýzt út. Þegar leið fram eftir
sumri og svinaflensu varð ekki
vart annars staðar, en þegar var
kunnugt lögðust æ fleiri gegn
áformum yfirvalda um alls-
herjarbólusetningu. Meðal
þeirra voru sumir, sem áður
höfðu mælt með allsherjarbólu-
setningunni; vildu þeir nú biða
átekta og ekki hefjast handa,
nema vart yrði meiri svína-
flensu, en nota þó timann til að
framleiða og safna bóluefni og
skipuleggja nákvæmt eftirlit.
Til öryggis mætti bólusetja þá,
sem væru i mestri hættu, sjúkl-
inga og gamalt fólk. En mál-
svarar allsherjarbólusetningar
telja ekki nóg að bólusetja
aldna og sjúka. Benda þeir m.a.
á það, að menn undir
fimmtugu, þeir sem fæddust
eftir, að spænska veikin gekk,
eru veikastir allra fyrir flens-
unni. Þetta hefur verið stutt
prófun. Einungis 6% manna á
aldrinum 17—23 ára hafa í sér
merkjanlegt mótefni við flens-
unni. Mótefni verður merkt í
14% 24—34 ára gamalla og
fjórðungi þeirra, sem eru
35—51 árs. En hartnær allir
eldri en 52 ára bera enn í sér
eitthvert mótefni við svina-
flensunni. Það er þó fráleitt
ástæða til þess að hætta við
bólusetningu. Það er ekki nóg,
að mótefni verði merkt i mönn-
um; það verður að vera svo
mikið, að það verji þá veikinni.
Fúkalyfin og
„flensan“
Sumir hafa spurt, hvort
nokkur þörf sé á fyrirbyggjandi
Framhald á bís. 31
SVÍNAINFLÚENSAN: Of mldð
gert úr litlu — eða öfugt?