Morgunblaðið - 07.03.1978, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. MARZ 1978
35
r
Jón Þ. Arnason
„Aðvaranir vísindamannanna virðast haía við rök að styðjast.
Heimurinn stendur andspænis viðíangsefnum, sem honum hafa
verið algerlega ókunn hingað til. Takist ekki að leysa þau, yrðu
afleiðingarnar í bezta falli óþægilegar, í versta falli
gjöreyðileggjandi. Hvað er til ráða?“
- Gordon Rattray Taylor.
— Lífríki og lífshættir VIII
Afrek „Framfara-
mannsins“
Með ólíkindum hlyti að telj-
ast, ef síendurteknar viðvaran-
ir þeirra fjölmörgu og færu
vísindamanna, er bezt skilyrði
hafa til að vega og meta, hvað
framtíðin ber í skauti sér,
hefðu farið fram hjá mörgum,
sem álíta sig kunna fótum
sínum forráð. Aðvaranir þær,
sem hér er átt við, beinast nær
eirtróma að einni örlagastað-
reynd:
Aldrei fyrr hefir mannkyn-
ið horfizt í augu við jafn
margar og miklar tortím-
ingarógnir og einmitt nú.
Um orsakir ýfirvofandi ógna
virðast hrópendur og í að-
alatriðum sammála. Núríkj-
andi lífshættir eru að þeirra
áliti sá Níðhöggur, sem naga
hljóti rætur lífríkis á jörðinni
unz yfir ljúki, ef mannkynið
sjái ekki að sér fyrr en síðar,
umfram allt þó fyrr.
„Skaðaverk þau, sem maðurinn
hefir unnið, valda öngþveiti í
náttúruríkinu og raksa því jafn-
vægi, er náttúran hefir komið á ...;
og nú hefnir hún sjálf fyrir sig á
speilvirkjanum með því að gefa
eyðileggingarafli hans lausan
tauminn ... Jörðin er á góðri leið
með að verða virðulegasta ábúanda
sínum óbyggileg; eitt tímaskeið
mannlegra glæpaverka og skamm-
sýni til — og hún myndi endanlega
verða vettvangur hrakandi af-
raksturs, vaxandi auðnar, stór-
felidra verðurfarssviptinga, þannig
að afleiðingarnar yrðu allsherjar-
eymd og villimennska, ef ekki
beinlínis útþurrkun mannkynsins
sem lífverutegundar".
Þessi orð voru ekki sögð eða
færð í letur nákvæmlega svona
árið 1977 eða 1978. Þau skrifaði
Bandaríkjamaðurinn George
Perkins March fyrir röskri öld.
March var nægilega glögg-
skyggn til að sjá fyrir, „að
maðurinn megnar að koma af
stað orsaka- og afleiðinga-
skriðu, sem misþyrmir ásjónu
jarðar svo mjög, að hún minnti
á tunglið". Samtíðarmaður
hans, franski landafræðingur-
inn, Elisée Jteclus, taldi einnig
ábyrðarleysi manneskjunnar
gagnvart náttúrunni vera
ástæðuna fyrir endalokum
menningarríkja.
Þýzki heimspekingurinn
Ludwig Klages lét svo um mælt
í fyrirlestri þegar fyrir rúmum
sjö áratugum, að þjóðfélags-
þróunin æddi „eins og eldur í
sinu“ um jörðina, „og þar sem
hann hefir sviðið allt rækilega
niður í rót, getur ekkert þrifizt
framar svo lengi sem menn
eigra um jörð“. Hann taldi
ennfremur (í „Mensch und
Erde. Zehn Abhandlugen",
Stuttgard 1956), að „framfara-
maðurínn" hefði „lýst stríði á
hendur hnettinum, sem ól hann
og nærir“; í móðurmyrðandi
ofstækisæði gengi hann af
lífríkinu dauðu og nagaði
þannig undirstöðu eigin tilveru
niður á klöpp. Klages stað-
hæfði og (í „Der Geist als
Widersacher der Seele“, Bonn
1972), að hin hrokafulla nafn-
gift „veraldarsaga" væri aöeins
heiti á stuttum „milliþætti
alheimstímarásar" og myndi
brátt renna skeið sitt á enda:
„Oss virðist, að sjálfstor-
tímingin sé hafin með svo
hrikalegum átökum, að erfitt
hljóti að reynast að skera úr
um, hvort fyrr verði:
manneskjan sem dauð maskína
eða mannlaus jörð“, „endalok
allra eða vélhönnun allra".
Þessi dæmi eru einungis
tekin hér til að vekja athygli á,
að uppi voru framsýnismenn í
lífríkismálum, fáir að vísu,
áður en kröfuframleiðendur og
„lífsgæða" kaupmenn náðu
kverkatökum á menningar-
þjóðum Vesturlanda. Fyrir-
sjáanlegt var því, að hvaða
afleiðingar sáttfýsi og undan-
látssemi við heilaspunann um,
að „allir eiga að hafa nóg af
öllu“ hlaut að hafa í för með
sér. Töfraþulan „réttlát tekju-
skipting“, „mannsæmandi lífs-
kjör“ og „aukin hagvöxtur",
gátu aldrei hnikað staðreynd
gnægtatakmarkana náttúru-
ríkisins, lögmáli minnkandi
afraksturs og Járnharða laun-
lögmálinu nema um stundar-
sakir. „Velferðarríkið", er reist
var á fyrirgreiðslutilburðum í
anda þessara bellibragða hlaut
því að afhjúpa sig, fyrr en
varði, í ásköpuðu eðli: sem
skinin beinagrind.
Þetta sýnist hafa mátt vera
sérhverri vitiborin i mann-
eskju auðvelt frádráttardæmi,
en reyndin varð eigi að síður
sú, að allar götur seint fram í
7. áratug líðandi aldar voru
flestir þeir, er létu uppi ugg og
efa um ágæti „framfaranna",
brennimerktir menningar-
fjandsamlegir afturhaldsskarf-
ar, ef ekki eitthvað ennþá
verra.
1960 .1965
Á meðan lífrikið sligast undir fargi hagvaxtar. iðkar „velferðar“
flónið verkalýðshreyfingar — og glottir.
Á syndagjöldum fæst
enginn gjaldfrestur
Níðhöggur leynist ekki
— 291.430.000 bílar handa
Indverjum — Vopnum heilsað
3.043.900.000 símar
March, Reclus og Klages
höfðu vitanlega ekki nema örfá
sýnileg og áþreifanleg dæmi
framsýni sinni til stuðnings.
Þeir mýndu þó ugglaust hafa
átt auðvelt með að reikna út
fyrir okkur, að ef fullnægja
ætti kröfunni, „allir eiga að
hafa nóg af öllu“, auðlegð
Bandaríkjamanna notuð til
viðmiðunar, eins og sjálfsagt
þykir, og síminn valinn sem
sakleysislegasta dæmi, þá
væru ekki færri en
3.043.900.000 símar í notkun í
heiminum í stað þeirra
398.000.000, er nú þjóna
tjáningarþörf mannkynsins.
Ekki hefði þeim'reynzt erfið-
ara að komast að raun um, að
ef t.d. Indverjar þyrftu endi-
lega að nota „rétt“ sinn sam-
kvæmt sömu formúlu til að
eignast jafnmarga bíla og
Bandaríkjamenn, þá myndu
þeir bruna um land sitt á
nálægt 291.430.000 í stað um
600.000 bílum nú; og myndu
þannig — miðað við álíka
notkun og „þróað “ samgöngu-
kerfi að öðru leyti — „auðga“
andrúmsloftið ár hvert um að
minnsta kosti 140.000 t af blýi
(í föstu, fínryksbundnu
ástandi), 30.000.000 t af sóti og
Allar þjóðir vilja auka og stækkai Aðeins 50% sólarljóssins ná að brjótast í gegnum
eiturskýjaYkknið. sem í logni liggur eins og mara yfir iðnaðarhéruðum við Ruhr og Rín.
ryki, 30.000.000 t af köfnunar-
efnisildi (NO), sem einkum
drepur jurtagróður, 36.000.000
t af kolvatnsefni, þ.m.t.
krabbameinsvaldurinn
benzpyrin, 60.000.000 t af
brennisteinstvíildi (S02), sem
er ógnvaldur gróðurríkisins, og
84.000.000 t af kolsýringi/ hinu
alræmda „bílskúraeitri", sem
er bráðdrepandi innan 10
mínútna, þó að magn þess í
andrúmsloftinu nemi ekki yfir
0,5%.
Af þessum lista ætti að geta
orðið sæmilega ljóst, hvernig
fara myndi, ef „réttur“ allra til
að „njóta" bílsins, „velferðar"
plágu nr. 1, eftir reglum hinnar
siðsnauðu jöfnunarstefnu, yrði
staðreynd um allan heim.
' Að sjálfsögðu vitum við
nauðafátt með fullri vissu um
framtíðina. Af sennilegum lík-
um, og ef breytingar verða ekki
tiltakanlegar á næstunni, má
þó leiða alltraustar getur að
rás atburða í nánustu framtíð.
Á þessum og öðrum gefnum
forsendum er engin ofdirfska
að telja m.a. víst:
Að í árslok 1978 verði allt að
80.000.000 fleiri kroppa til að
fæða og klæða á jörðinni en í
ársbyrjun. Til jafnlengdar
næsta ár mun mannkynið hafa
brennt upp nálægt
3.000.000.000 t af jarðolíu, eða
svipuðu magni og náttúruríkið
skapaði á nálega 3.000.000
árum. Hagvaxtarsnillin mun
koma járn- og stálframleiðsl-
unni dálítið yfir 700.000.000 t.
Heimshöfin verða enn fáeinum
milljónum tonna snauðari af
fiski í árslok en í ársbyrjun.
Fleiri skógar og skóglendi
munu skrælna niður og falla í
sókn eyðimerkurinnar, og mun
stærri flæmi frjósamra
ræktunarreita munu hverfa
undir steinsteypu.
Atómvopn
handa öllum!
Eftirfarandi vitum við ekki
og getum ekki heldur gizkað á:
Hversu margir og öflugir
jarðskjálftar, flóð og stórviðri
munu skella yfir, hversu mörg
olíuflutninga-risaskip muni
stranda, brotna, sökkva,
brenna eða springa í loft upp,
og hversu stórfellt tjón, mælt
í mannslífum, lífríkisspjöllum
og peningalegum verðmætum
muni af hljótast. Sama gildir
um sambærilegar hörmungar á
landi (á la Seveso); hryðju-
verkaöldur, borgarastyrjaldir
og stríð. Við vitum ekki, og
getum ekki heldur vitað neitt
um, hvort mannkynið allt eða
mikill meirihluti þess muni
laust, hvenær sem er, en til
þess eru átakanlega áþreifan-
leg skilyrði fyrir hendi.
Innan fyrirsjánalega
skamms tíma mun útbúnaður
til kjarnorkustríðs verða í
vopnabúrum um allar jarðir.
Allar þjóðir, „án tillits til
litarháttar, stjórnmálaskoðana
og trúarbragða", eins og rétt-
lætiskennd jöfnunarstefnunn-
ar býður, munu kaupa eða
framleiða kjarnorkuvopn, og
ekki alveg allar í varnarskyni
eingöngu. Við það munu líkur
fyrir því, að neistinn, sem
kveikir heimsbálið fyrr eða
síðar, annaðhvort vegna slysni
eða „samkvæmt áætlun“, að
sjálfsögðu vaxa hlutfallslega:
og þegar tímar líða fram,
nálgast tölfræðilega vissu, að
því er Arthur Koestler telur
mjög sennilegt (í ritgerð sinni
í „Der Spiegel", nr 5/30 jan.).
Þjóðir heims leggja enn sem
áður ofurkapp á að auka og
stækka allt mögulegt og
ómögulegt: vopnabúnað sinn,
framleiðslu („þjóðarkökuna"),
neyzluna, eyðsluna, bruðlið og
— þess vegna óhjákvæmilega
Framhald á bls. 37.