Morgunblaðið - 13.04.1978, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 13. APRIL 1978
15
Jens Thiis, Gustav Vigeland og
Gabriel Kielland laust fyrir
síðustu aldamót.
Forsíða hinnar glæsilegu bókar
Rögnu Thiis Stang um Edvard
Munch.
Vigeland og skrifaö bók um list hans. — síðasta verk
hennar var hið mikla og veglega rit um Edvard Munch
er út kom sl. haust og hlaut mikið lof og miklar
vinsældir.
Hér er í fáum dráttum vikið að hinum merka lífsferli
Rögnu Thiis Stang sem óvenju umsvifamikils listsagn-
fræðings og heilsteypts persónuleika. Eiginmaður
hennar, Dr. Nic. Stang var einnig listfræðingur og unnu
þau í félagi að ýmsum ritverkum. Þess er hér ógetið, að
þegar Ragna Stang varði doktorsritgerð sína um
„Flórens á tímum háendurreisnartímabilsins" í hinum
gamla hátíðarsal háskólans (Aulaen?) og salurinn
þéttskipaður, — var eftir því tekið hve mikil reisn og
öryggi var yfir hinni björtu miðaldra valkyrju.
Endurreisnartímabilið á öllum sínum þróunarstigum var
sérgrein þeirra hjóna Nic. Stang og Rögnu Thiis Stang.
Eg kynntist Nic. Stang fyrst sumarið 1967 er mér
ásamt Jóhanni Eyfells var falið að setja upp deild Islands
í sambandi við — II Biennal Eystrasaltslandanna, en
Rögnu Stang mun ég fyrst hafa séð í sambandi við III
Biennalinn 1969. Þegar Nic. Stang féll skyndilega frá í
miðju starfi í sambandi við IV Binnealinn, tók Ragna
sæti hans í alþjóðlegu nefndinni og hófust þá kynni
okkar að marki. Ymsir hafa verið í þessari nefnd allt
frá upphafi, en aðrir hafa komið og farið innsti
kjarninn hefur verið mislitur hópur með ólíkar skoðanir
í þjóðmálum eins og gengur, — en eitt hafa þó allir átt
sameiginlegt að vilja berjast með vopnum listar fyrir
friði og auknum skilningi þjóða á milli, slík vopn granda
hvorki lífi né eignum, en skulu þó ekki vanmetast því
að sagan staðfestir að þjóðir þrífast ekki án listar — og
jafnvel hinir herskáustu og grimmustu ættbálkar, er
unnu mikla sigra með vopnum líkt og t.d. liðsmenn
Gengis Kahn, höfðu að bakhjarli háþróað handverk,
listilega smíð vopna, klæða, amboða og margs konar
skraut. Sú þjóð er hafnar list er ekki vel á vegi stödd.
Sá húmanismi er byggir á útbreiðslu lista og
skoðanaskipta á þeim vettvangi trúi ég að hafi verið
grunntónninn hjá hinum norræna hópi — og þar var
Ragna Thiis Stang vissulega einna fremst í flokki.
— Ég á fjöida góðra minninga frá samskiptum mínum
við hina norrænu félaga og hef eignast þar marga góða
vini, við fórum víða saman og fundir voru haldnir á
hinum ólíkustu stöðum í A.-Þýskalandi og mörg vorum
við orðin hagvön á þessum slóðum — höfðum skoðað
mikið söfn og sýningar saman, setið fundi og veglega
fagnaði í þeim mæli að stundum þótti um skör fram.
Þegar ég hlaut Munch-styrkinn á sl. ári og leið mín
síðar lá til Osló, hafði Ragna gert mér heimboð, en í fyrra
skiptið er ég kom þar og hafði samband við hana var
hún önnum kafin við bók sína um E. Munch og hafði
að öllu einangrað sig á lokasprettinum, en það varð þá
að samkomulagi að hún byði mér heim er ég kæmi aftur
síðar um haustið og bókin væri komin út. Ég var staddur
í Osló er það gerðist og sjaldan hef ég orðið vitni jafn
mikilli athygli er útkoma bókar vekti og það strax í
upphafi, bókin skipaði yfirleitt heiðurssætið í flestum
gluggum bókabúða og var þó einna dýrust allra bóka,
enda frábærlega vel hönnuð og vönduð í alla staði. Það
sagði mér Jan Askeland forstöðumaður Rasmus
Meyer-safnsins víðfræga í Bergen, er ég var þar á ferð,
að hann teldi bók Rögnu ásamt bók Pola Gauguin einna
bestu heimildir um lífsferil E. Munch ...
Mér var boðið til Rögnu 1. desember ásamt
bókahönnuðinum Torfa Jónssyni er hyggst hanna bók
mína um Munch í samvinnu við mig. Ragna reyndist eiga
listilegt hús á Bygdöy og voru veggir þess þaktir
myndum eftir ýmsa þekktustu listamenn Norðmanna.
Reyndar sagðist hún vera búin að selja nokkur verk til
að standa straum af sumarhúsi er hún hafði fest sér.
Á þessari eftirminnilegu kvöldstund kynntist ég
ýmsum nýjum hliðum á þessari sérstæðu persónu og
skynjaði þá fyrst hið mikla og víðfeðma tilfinningasvið
er hún var gædd. Ágætur og menningarlegur málsverður
bar vott um hæfileika hennar á því sviði, — varð ég hér
að fyrirverða mig fyrir vankunnáttu við að skera urriða
er soðinn var í heilu lagi, en mér bar að deila réttunum
þar eð mér hafði verið skipað i húsbóndasætið við borðið.
Aldinn og virðulegur sessunautur minn leysti það mál
fyrir mig með prýði. Að málsverði loknum var setið fram
á nótt og rökrætt um líf og list og komið víða við. Þá
kom m.a. fram að gestgjafinn hafði tekið þátt í stofnun
klúbbs er hafði það markmið „að fólk fengi að deyja með
reisn“. Þá vildi svo til að upphófust harðar deilur milli
skáldkonu nokkurrar og gestgjafans og hafði ég ekki í
annan tíma séð gestgjafa minn í slíkum ham og auðséð
var að hér var hreyft við hjartansmáli. I fáum orðum
sagt öðlaðist ég þetta kvöld þá reynslu að verða vitni að
flestum stigum skapgerðar þessarar sérstæðu persónu.
Mildi, glaðværð, rökhyggja, reiði og skapbrigði var
hennar eðlislæga skaphöfn og silfurtær. — Þegar ' im
var haldið að hófi loknu voru allir með bros á vör eftir
rismikinn og minnisverðan fagnað.
Þetta kvöld sagði frú Ragna mér frá dóttur sinni
búsettri í Afríku, er hún hugðist heimsækja í
marzmánuði og vék lítillega að störfum hennar þar. Var
þetta henni mikil tilhlökkun og ljómaði hún er talið barst
að væntanlegri ferð. Sýndi hún mér myndir af dóttur
sinni á ýmsu aldursskeiði og tók ég svo eftir að hún væri
einkadóttir hennar.
Samkvæmt heimildum úr norskum blöðum starfaði
dóttirin Nina Thiis Stang, sem fyrr segir, í Uganda
(1967—70) en þá kom hún heim til Noregs og vann þar
í 3 ár við að vekja áhuga á hjálparstarfsemi við
þróunarlöndin. Seinna lá leiðin til Kenyu og þar lagði
hún svo hart að sér að nærri gekk heilsu hennar. Af lífi
og sál var hún gripin þeirri þörf að hjálpa, holdtekin
mynd þeirra hugsjóna er hún helgaði sig, ekki í orði
heldur verki, trúföst elskusemi og samkennd með þeim
fátækustu á jörðunni. Ofá voru þau börn er hún hjúkraði,
ófá þau hjartasár er hún græddi og ófá þau börn er hún
barg frá hungurdauða.
Af því sem hér hefur verið vikið að má að nokkru ráða
hvílíkt afreksfólk það hefur verið, sem hér er minnst,
auðugt að norrænni göfgi og menningarlegum húman-
isma.
Undarlegt er lífið og gátur þess torráðnar til skilnings.
Ég hafði notað mikinn tíma við að rannsaka bók Jens
Thiis á bókasafni Munchsafn ins vegna fágæti
bókarinnar, en daginn eftir að ég frétti andlát Rögnu
dóttur hans var mér gefin þessi bók af Tove Engilberts
án neins vitanlegs sambands þar á milli.
I minningunni verður Ragna Thiis Stang jafnan hin
aðsópsmikla og hreinskiptna persóna sem ávalt var
ánægjulegt að hitta á listaþingum erlendis, góður fulltrúi
þjóðarinnar og norræns anda, — lífsreynd, og virðuleg,
yljandi umhverfi sitt af menningarlegri hlýju. Hún var
snögg til athafna, ef svo bar undir, og ég og vinur minn
Torfi gleymum því seint er hún hljóp með okkur upp og
niður tröppur Munch-safnsins. Og víst er að það verður
næsta jafn erfitt að sætta sig við sviplegt andlát Rögnu
Thiis Stang og væri hún á besta skeiði lífsins ...
Bragi Asgeirsson.
fjárhæðir í erlendum gjaldeyri.
Þetta ber allt vott um mikils-
verðan árangur íslensks iðnaðar.
Það er og ljóst, að iðnaðurinn
stuðlar að stöðugleika í umróti
efnahagslífsins.
En svo nauðsy nlegt sem það er
að gefa gaum að framvindu í okkar
eigin iðnaði, er ekki síður nauðsyn-
legt að fylgjast með því, sem gerist
í iðnaði grannlanda okkar. Á það
hefur réttilega verið bent af hálfu
Félags íslenskra iðnrekenda, að
ýmsar opinberar ráðstafanir sem
gripið hefur verið til í nágranna-
og viðskiptalöndum til þess að
styrkja samkeppnisstöðu tiltek-
inna iðngreina, orki tvímælis og
geti tæplega talizt í samræmi við
milliríkjasamninga og eðlilega
viðskiptahætti.
Á fundi iðnaðarráðherra
Norðurlanda í lok nóvember 1977
voru mál þessi mjög til umræðu og
voru skoðanir þar nokkuð skiptar.
Af Íslands hálfu var krafizt
gagngerðrar rannsóknar á þessum
stuðningsaðgerðum. Er nú þegar
hafin sameiginleg athugun þess-
ara mála og stefnt að því, að henni
verði lokið á miðju þessu ári. En
opinberir styrkir við tilteknar
iðngreinar eru áhyggjuefni víðar
en á Norðurlöndum og eru nú
ráðgerðar hliðstæðar athuganir á
vegum Efta og Efnahags- og
framfarastofnunar Evrópu
(OECD).
Við myndun markaðssamstarfs
landa Vestur-Evrópu — Efnahags-
bandalags Evrópu og Frí-
verslunarsamtök Évrópu, Efta —
kom í ljós, að ólík kerfi söluskatta
röskuðu að ýmsu leyti sam-
keppnisstöðu framleiðslugreina í
þessum löndum og voru hemill á
þá frjálsu verslun, sem stefnt var
að. í sumum löndum var innheimt-
ur fjölstigasöluskattur, er lagðist
á heildsöluverð á hverju viðskipta-
stigi og lagðist því oft á sömu
vöruna á leið hennar um hin ýmsu
viðskiptastig frá framleiðanda til
hins endanlega kaupanda. I öðrum
löndum var innheimtur einstigs-
söluskattur, en hann er krafinn
aðeins á einu viðskiptastigi, heild-
sölustigi eða smásölustigi. Sölu-
skattur á íslandi er almennt
bundinn við síðasta stig viðskipta.
í enn öðrum löndum var í gildi
svonefndur virðisaukaskattur.
Hann er fjölstigaskattur, er greið-
ist á hverju viðskiptastigi. En við
skil á skatti þessum til ríkissjóðs
má fyrirtæki draga frá álögðum
skatti af heildarsölu þann skatt,
sem það hefur greitt við kaup á
vörum og aðföngum til framleiðsl-
unnar.
Til þess að koma í veg fyrir, að
þessi mismunandi skattkerfi rösk-
uðu innbyrðis samkeppnisaðstöðu
aðildarlandanna, var hafist handa
um að samræma söluskattskerfin.
Má nú heita, að öll aðildarlönd
Efnahagsbandalagsins og Efta,
nema Island og Finnland, hafi
samræmt söluskattskerfi sín með
því að taka upp virðisaukaskatt.
Það skattkerfi felur i sér m.a.,
að enginn skattur er innifalinn í
verði útfluttrar vöru og þjónustu.
Svonefndra uppsöfnunaráhrifa
gætir ekki í kerfi virðisaukaskatts.
Það söluskattskerfi, sem í gildi
er hér á landi, hefur hinsvegar í
för með sér uppsöfnunaráhrif. í
verði vöru, sem flutt er út frá
íslandi, er þannig innifalinn
ákveðinn söluskattur, en aftur á
móti ekki í vöru, sem flutt er út
frá landi, þar sem virðisaukaskatt-
ur er í gildi.
Samkeppnisstaða framleiðenda,
er búa við svo ólík söluskattskerfi,
er því að þessu leyti ójöfn. Til þess
að jafna stöðu íslenska framleið-
andans verður því að endurgreiða
honum þann söluskatt, sem inni-
falinn er í útflutningsverði.
Ákveðið hefur verið að endur-
greiða á árinu 1978 uppsafnaðan
söluskatt af útflutningsvörum
samkeppnisiðnaðar á árinu 1977
og er söluskattsáætlun fjárlaga
fyrir árið 1978 við það miðuð.
Þá hefur skattkerfi það, sem við
búum við, í för með sér, að
söluskattur safnast einnig upp í
margvíslegri framleiðslu og þjón-
ustu fyrir innlendan markað.
Þegar hliðstæð vara er flutt inn
frá landi með virðisaukaskatt, þá
flyst hún inn í landið án upp-
söfnunaráhrifa söluskatts og er að
því leyti betur samkeppnisfær í
verði en innlenda varan, þar sem
í verði hennar gætir uppsöfnunar-
áhrifa söluskatts.
Til þess að jafna aðstöðu vegna
þessa á innlendum markaði og til
endurgreiðslu á uppsöfnuðum
söluskatti af útfluttum iðnaðar-
vörum og til þess að efla iðnþróun
hefur ríkisstjórnin ákveðið að
leggja fram á þessu þingi frum-
varp um sérstakt jöfnunargjald á
innfluttar iðnaðarvörur þar sem
tollar hafa verið lækkaðir eð
felldir niður og sem tollfrjálsar
verða 1. janúar 1980 samkvæmt
ákvæðum samnings um aðild
Islands að Fríverslunarsamtökum
Evrópu og samnings milli íslands
og Efnahagsbandalags Evrópu. Er
ætlunin að þetta gildi, þar til
tekinn hefur verið upp virðisauka-
skattur hér á landi.
Margt veidur því, að við Islend-
ingar lítum vonaraugum til
iðnaðarins. Útflutningsframleiðsl-
an hefur lengst af verið einhæf.
Ekki síst þess vegna hafa hag-
sveiflur verið magnaðar og valdið
óstöðugleika í efnahagsmálum.
Það er nauðsynlegt að huga enn
betur að nýtingu hráefnis og
nýjum tækifærum í iðnaði. Sér-
hæfing og samskipti við aðrar
þjóðir og auknar framfarir út-
heimta að keppt sér við fram-
leiðslu annarra þjóða bæði á
innlendum og erlendum markaði.
Það er ljóst, að búa verður þannig
Framhald á bls. 27