Morgunblaðið - 12.09.1978, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. SEPTEMBER 1978
Jón G. Sólnes, alþingismaóur:
Nú sem fyrr eru orkumál og
umræður um þau-ofarlega á baugi
hjá okkur, og eins og við má búast
kennir þar margra grasa. Tilefni
þess að ég leyfi mér að stinga
niður penna útaf þessum málum
eru ummæli sumra ágætra sam-
flokksmanna minna, sem hafa
hnigið í þá átt, að umtalsvert tap
Sjálfstæðisflokksins í síðustu
kosningum hafi ekki hvað síst
verið að kenna framkvæmdunum
við KRÖFLU. Einn af helstu
hugmyndasérfræðingum flokk^ins
af ungu kynslóðinni afgreiddi
málið einfaldlega á þann hátt, að
framkvæmdirnar við Kröflu hefðu
verið hneyksli. Ekki taldi þessi
ágæti ungi maður ástæðu til þess
að skilgreina það mál nánar, t.d.
af sjónarhóli sjálfstæðismanns.
Verður því að telja að þessi ágæti
hugmyndafræðingur flokksins
hafi talið fullyrðingar og skrif
Vilmundar Gylfasonar og fleiri
slíkra um þessi mál fullnægjandi
til þess hann gæti myndað sér
skoðun á þessu máli. Annar
ágætur fulltrúi ungra sjálfstæðis-
manna talaði um „glórulausa
framkvæmd og fjárfestingu við
Kröflu undir stjórn sjálfstæðis-
manna", og „Vegna Kröflu komust
kratar í feitt." Þessi sami ágæt
fulltrúi ungu kynslóðarinnar í
Sjálfstæðisflokknum hafði raunar
áður sýnt hug sinn til hinnar
þýðingarmiklu framkvæmdar fyr-
ir dreifbýlið sem Kröfluvirkjun
vissulega er, með því að flytja
fyrirspurn í borgarstjórn Reykja-
víkur um það hve mikið rafmagns-
verð í Reykjavík myndi hækka
vegna þessarar dreifbýlisfram-
kvæmdar. Og svo brátt var þessum
ágæta forystumanni ungra sjálf-
stæðismanna í brók, að hann flutti
umrædda fyrirspurn utan dag-
skrár. Það var ekki hægt að bíða
eftir því að flytja málið með
eðlilegum hætti. En það sem
merkilegra var í sambandi við
umrædda fyrirspurn var, að það
stóð ekki á svari við henni hjá
hlutaðeigandi borgaryfirvöldum.
Strax á þessum sama borgar-
stjórnarfundi, þar sem slík fyrir-
spurn er borin fram utan
dagskrár er hægt að svara henni.
Fróðir menn hafa sagt mér, að slík
afgreiðsla sé algert einsdæmi.
Persónulega skal ég ekkert full-
yrða um það, hvort hin makalausu
skrif og áróður um framkvæmd-
irnar við Kröflu og sú staðreynd,
að einhvern veginn orsakaðist það
þannig, að kratar áttu engan
mann í Kröflunefnd, hafi orðið
Alþýðuflokknum sérlegur fitu-
gjafi, og því hafi kjörfylgi
Sjálfstæðisflokksins minnkað svo
áþreifanlega sem raun bar vitni.
En í því sambandi þykir mér þó
hlýða að benda á þá staðreynd, að
í því kjördæmi landsins sem
formaður Kröflunefndar, þessi
illræmdi forystumaður „Kröflu-
ævintýrisins", sem fv. borgarstj.
Birgi Isl. Gunnarssyni er svo tamt
að nota sem köpuryrði þessa
stundina, bauð sig fram fyrir
Sjálfstæðisflokkinn, var atkvæða-
tap Sjálfstæðisflokksins töluvert
minna en tap flokksins á „land-
vísu“ svo maður leyfi sér nú að
nota orðalag hagfræðinnar.
Vegna lesenda þessarar greinar
þykir mér hlýða, út af því mikla
moldviðri, sem þyrlað hefur verið
upp um tugmilljarðakostnað í
sambandi við Kröfluvirkjun, að
upplýsa eftirfarandi:
31. des. 1977, nam framkvæmda-
kostnaður Kröflunefndar, stöðvar-
hús, véla- og rafbúnaður,
háspennutengivirki, aðstaða,
skrifstofu- og stjórnunarkostnað-
ur í þús kr. 5.381.4.
Framkvæmdakostnaður Orku-
stofnunar, jarðboranir, gufuað-
veita, rannsóknar- og stjórnunar-
kostnaður í þús. kr. 2.271.4.
Fjármagnskostn. á bygginga-
tíma er hér ekki talinn með og
skilst mér að þá sé fylgt venju sem
gildir um slíkar framkvæmdir.
Verður ekki séð annað en þessi
kostnaður sé mjög sambærilegur
við þann, sem gerist um aðrar
stórvirkjanir hér á landi.
Það er ekki mitt verk að fella
dóm um störf Kröflunefndar sem
slíkrar, en ég get þó ekki látið hjá
líða að geta þess, að þeir sem
mestan hávaða og ill ummæli hafa
haft í sambandi við Kröfluvirkjun,
munu fæstir hafa nokkru sinni
komið á virkjunarstaðinn og séð
með eigin augum hvað þar hefur
verið aðhafst. Hins vegar hafa
margir sérfræðingar og sumir
hverjir sem hafa reynslu á heims-
mælikvarða af slíkum fram-
kvæmdum komið á virkjunarstað-
inn og lýst mikilli ánægju sinni
yfir því hvernig þar hefur verið
staðið að framkvæmdum Kröflu-
nefndar.
Stefnan
í orkumálum
Eg held að engum dyljist það, að
það sé fyllsta sanngirniskrafa, að
öllum landsmönnum verði tryggð
næg og örugg raforka á sem
sambærilegustu verði. Mín skoðun
hefur ávallt verið sú, að slíkt verði
ekki gert nema með stórkostlegri
eflingu þeirra landshlutavirkjana,
sem nú framleiða raforku t.d. með
því að stofnað verði eitt öflugt
orkuframleiðslufyrirtæki sem að
öllu leyti fái jafnréttisaðstöðu að
því er varðar almenna starfsemi,
fjármagnsútvegun ofl. eins og
núverandi Landsvirkjun. Eða þá,
að unnið verði að samruna fyrir-
tækja eins og t.d. Laxárvirkjunar
og annarra stærri raforkuöflunar-
fyrirtækja við Landsvirkjun, og
mætti þá ráðast hvort slík fyrir-
tækjasamstæða stofnaði sam-
eignarfélag sem annaðist raforku-
framleiðsluna í landinu.
Sameining
Landsvirkjunar
og Laxárvirkjunar
Samkvæmt lögum um Laxár-
virkjun er gert ráð fyrir því, að
eigendur Laxárvirkjunar sé heim-
ilt að ákveða, að Laxárvirkjun
sameinist Landsy.irkjun. Nú þegar
hefur veriö gerð samþykkt um það
í stjórn Laxárvirkjunar, að þessi
mál verði tekin til athugunar og
umræðu með sameiningu að tak-
marki. Er þess að . vænta að
umræður um þetta mál hefjist
fljótlega.
í grein í Mbl. í dag efast fv.
borgarstj., Birgir ísl. Gunnarsson,
um gildi umrædds lagaákvæðis,
vegna þess að aðrar ástæður hafi
verið þegar umrædd lög voru sett.
Eins og t.d., að þá hafi ekki verið
til virkjanir svo sem Búrfellsvirkj-
un, Sigölduvirkjun eða byrjunar-
framkvæmdir við Hrauneyjarfoss.
Ekki ætla ég mér þá dul að fara
Jón G. Sólnes
að deila um lögfræðileg atriði við
fv. borgarstj. Birgi Isl. Gunnars-
son, en svona í fljótheitum finnst
mér hæpið áð skilja lög, sem á
sínum tíma voru sett um Laxár-
virkjun og ákvæði um sameiningu
við Landsvirkjun, þannig að miðað
væri við, að engar frekari fram-
kvæmdir yrðu í virkjunarmálum á
þeim tíma sem kynni að líða þar
til umræður um sameiningu
Laxárvirkjunar við Landsvirkjun
kæmu á dagskrá. gíat yil ég gera
lítið úr frumkvæði og dugnaði
Reykjavíkurborgar í sambandi við
framkvæmdir við virkjanir. Þar
hefur margt afrekið verið unnið af
mikilli fyrirhyggju og öruggri
forsjá. Við skulum þá heldur ekki
gleyma því atriði sem er mjög
mikilvægt. í sambandi við
virkjunarframkvæmdir Reykja-
víkurborgar naut hún mjög hag-
kvæms stuðnings þjóðfélags-
heildarinnar. Eg nefni í því
sambandi hagstæð kjör vegna
Marshallhjalparinnar, lánakjör
mótvirðissjóðsins svokallaða sem
voru einstaklega hagfelld. Mig
minnir, að vextir væru þar
reiknaðir 2'/2% og ýmissa fleiri
fyrirgreiðslna naut Reykjavíkur-
borg af hálfu þjóðfélagsheildár-
innar í sambandi við virkjunar-
framkvæmdir borgarinnar, sem
voru henni mjög mikils virði.
Þessar staðreyndir nefni ég ekki
til þess að telja þær eftir, slíkt er
fjarri mér. En þegar fv. borgarstj.
Birgir Isl. Gunnarsson skrifar
blaðagrein eftir blaðagrein, þar
sem hann er að bera á borð
hugmyndir um að nú eigi að fara
að níðast á Reykvíkingum með því
að leggja á þá einhverja óbærilega
skatta til þess að jafnræði megi
verða í raforkuverði til lands-
manna yfirleitt, þá sé ég ekkert
því til fyrirstöðu að tíundaðar séu
þær fyrirgreiðslur em þjóðfélags-
heildin hefur áður látið Reykja-
víkurborg í té sem vissulega voru
veigamikill þáttur í því að þessi
mál hafa þróast á jafn hagstæðan
veg og orðið er fyrir íbúa Reykja-
víkurborgar.
Fjármál Lands-
virkjunar og Reykja-
víkurborgar
I fyrrgreindri grein Birgis ísl.
Gunnarssonar í Mbl. í dag segir
svo: „Hvor aðili um sig lagði fram
jafnmikil verðmæti í eignum og
peningum og hefur svo jafnan
verið þegar auka hefur þurft
eigendaframlög til Landsvirkjun-
ar, að hvor aðili um sig hefur lagt
fram jafn mikið." Þá veit maður
það. Nú eru staðreyndir þær, að
samkvæmt sérstökum lögum hefur
Landsvirkjun tekið svokölluð
„víkjandi lán“ hjá ríkissjóði. Þessi
lán eru tvö. Það fyrra var tekið
árið 1967, að upphæð 200 millj. kr.
þar af 127 milljónir króna í ísl.
krónum, en afgangurinn í erlendri
mynt. Hið síðara var allt í erlendri
mynt, að upphæð upphaflega 300
millj. kr.
Þessi lán eru þess eðlis, að vextir
og afborganir greiðast þá fyrst af
fyrra láninu, þegar hreinar tekjur
að viðbættum afskriftum ná því að
vera 1.5 sinnum hærri en heildar-
greiðsla vaxta og afborgana af
öðrum lánum og af því síðara
þegar hreinar tekjur að viðbættum
afskriftum ná því að vera jafnháar
(1.0) og heildargreiðsla vaxta og
afborgana af öðrum lánum.
Til þessa (upplýsingar frá 5.4.
1976) hafa hvorki afborganir né
vextir. verið greiddir af lánum
þessum, en vextir bæst við höfuð-
stól. í á.rslok 1975 nam höfuðstóll
þessara tveggja lána 1.446 milljón-
um króna.
I áætlunum Landsvirkjunar er
ráð fyrir því gert að vextir óg
afborganir af fyrra láninu verði
greidd á árinu 1987 en því síðara
á árinu 1979.
Þegar fyrir liggur sú vitneskja
sem greint er frá hér að framan,
að annar eigandi Landsvirkjunar,
ríkissjóður, hefur veitt henni svo
þægilega fyrirgreiðslu, þá kemur
sú spurning vissulega upp í huga
manns, ekki síst eftir lestur
greinar Birgis Isl. Gunnarssonar í
Mbl. í dag: Hefur hinn meðeigand-
inn í Landsvirkjun, Reykjavíkur-
borg, veitt Landsvirkjun slíka
fyrirgreiðslu? Ef ekki þá hvers
vegna ekki? Ef Reykjavíkurborg
sem jafn aðili að Landsvirkjun
hefur ekki veitt sams konar
fyrirgreiðslu og ríkissjóður, hve
mikið er þá verið að leggja á allan
almenning í landinu til þess að
standa undir þessum sjálfsagða
greiðsluhluta Reykjavíkurborgar
að þessu sameignarfyrirtæki?
Fyrir liggja upplýsingar um að
greiðslur úr ríkissjóði hófust um
það leyti sem byrjað var að gefa
út svokölluð vísitölutryggð skulda-
bréf ríkissjóðs. Spurning vaknar
óneitanlega hjá manni: Var ríkis-
sjóður að gefa út vísitölutryggð
skuldabréf til þess að geta veitt
Landsvirkjun hluta af þessum
víkjandi lánum? Ef ógreiddar
eftirstöðvar þessara lána hafa í
árslok 1975'numið 1446 millj. kr.,
hve miklu nema þessar eftirstöðv-
ar nú?.
Samanburður á
lánsfjármögnun
Landsvirkjunar
og annarra orku-
fyrirtækja eins og
t.d. Laxárvirkjunar,
Rafmagnsveitna
ríkisins og
Kröfluvirkjunar
Við fjármögnun á framkvæmd-
um Landsvirkjunar hefur
fyrirtækið alltaf fengið að hag-
nýta sér alla hagstæðustu lána-
markaði sem völ er á, og fyrirtæk-
ið mun ekki skulda krónu í
svokölluðum vísitölubréfalánum.
Öllum er hins vegar kunnugt um,
að meginástæðan fyrir fjárhags-
vandræðum Rafmagnsveitna
ríkisins er sú, að fyrirtækið hefur
orðið að sæta óhæfilegum lána-
kjörum. Ég læt öðrum eftir að
skýra frá því á hvern veg fram-
kvæmdir Rafmagnsveitna ríkisins,
sem ætlað er það hlutverk að
þjóna erfiðasta markaði lands-
byggðarinnar og inna af hendi
ýmiss konar félagslega þjónustu
fyrir dreifbýlið, hafa verið fjár-
magnaðar. En eins og þar hefur til
tekist er ekki að undra þótt við
mikinn fjárhagsvanda sé að etja.
Þegar við á sínum tíma hófum
framkvæmdir við síðustu aukn-
ingu Laxárvirkjunar, var ekki við
það komandi annað en að hluti af
því fjármagni, sem þurfti til
framkvæmdanna, yrði í form i
vísitöluskuldabréfa.
Og svo er það loks Kröfluvirkj-
un. Þessi brautryðjandafram-
kvæmd þjóðfélagsins í því að nota
jarðgufu til rafmagnsframleiðslu.
Hvernig skyldi sú framkvæmd
vera fjármögnuð? Mér er ekki
kunnugt um hve mikill hluti af
kostnaði við Kröfluvirkjun hefur
verið fjármagnaður með vísitölu-
skuldabréfum, en þó mun hér vera
um verulegar upphæðir að ræða.
Með slíku atferli er ekki vandi að
koma framkvæmdakostnaði upp í
milljarðatugi. í upphafi fram-
kvæmda við Kröflu, varð ég mér
úti um mjög hagstætt lánstilboð
til virkjunarinnar frá traustum
erlendum banka. En því miður,
þessu tilboði var ekki sinnt.
Dekurbörn
- Grýlubörn
Þegar ég hugsa um þessi orku-
mál okkar, finnst mér oft að í
þjóðfélagi okkar hafi þróunin í
orkumálum orðið á þann veg, að
við höfum sinnt þeim á svipaðan
hátt og sagt er frá í ævintýrunum
þar sem fjallað er um dekurbörnin
og grýlubörnin. Og því fyrr sem
við bærum ráð okkar í þessu efni
og handfjöllum þessi mál öll með
heildarhagsýn þjóðarinnar allra
fyrir augum, því betra.
Lokaorð
Ég vil svo að endingu og í allri
vinsemd leyfa mér að benda öllu
sjálfstæðisfólki á það, að það
markmið að tryggja öllum lands-
mönnum næga og örugga raforku
á sambærilegu verði, er ekkert
vinstristjórnareinkamál. Þetta er
eitt af grundvallaratriðum sjálf-
stæðisstefnunnar og forystumenn
flokksins og aðrir sem ætla sér
mikinn hlut í forystu hans í
framtíðinni mega aldrei missa
sjónar á því að þetta nái fram að
ganga.
9. september 1978,
Jón G. Sólnes.
Grýluböm
— dekurböm