Morgunblaðið - 22.03.1979, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. MARZ 1979
Helgi B jörnsson:
Varist snjóflódin
I
Daginn er tekið að iengja, pásk-
ar nálgast og ferðamenn leita til
fjalla. Snjóflóð eru tvímælalaust
ein mesta hættan á vegi þeirra.
Fjallgöngumenn, skíðamenn og
þeir sem bruna um á vélsleðum
þurfa því að læra að varast snjó-
flóð.
Flest snjóflóð falla í mikilli
snjókomu eða stuttu síðar. Þá eru
hins vegar fáir á ferð um fjall-
lendi. Þegar hríðinni slotar er oft
freistandi að fara á fjöll. En
snjóþekjan getur þá enn verið
óstöðug og hætt við að flóð falli.
Þá getur umferð ferðamanna kom-
ið af stað flóðum, sem annars féllu
ekki. Reynslan sýnir að afarmörg
slys á ferðamönnum verða vegna
þess að þeir koma sjálfir snjóflóð-
um óvart af stað. Frekar sjaldgæft
er að flóð falli af sjálfu sér á
ferðamenn.
Orsakir snjóflóða eru flóknar og
ekki er auðvelt að spá nákvæmlega
um komu þeirra. Hins vegar má
veita mönnum ýmsar ráðleggingar
um hvenær hætta er á ferðum og
um val leiða í fjalllendi. Snjóflóð
eru tengd landslagi, snjóalögum og
veðri. Almenningsfræðsla um
þessi tengsl er nauðsynleg.
II
Snjóflóð falla þegar spennur í
snjóþekju verða meiri en styrkur
hennar þolir. Leggið því aldrei í
fjallaferðir þegar spáð er veðri,
sem getur valdið snöggum breyt-
ingum í styrk eða spennum í
snjóþekju. Mikil snjókoma eykur
spennur í þekjunni. Snjóflóða-
hætta er venjulega mikil þrjá daga
eftir mikla snjókomu. Ef kalt er í
veðri getur hættan enst enn lengur
því að hinn nýfallni snjór sest
hægt. Þótt flóð falli ekki í hríðinni
getur farg skíðamanns ráðið úr-
slitum og hleypt þekjunni af stað.
Hlýindi, sólbráð eða regn á snjó
draga úr styrk snjóþekju. Varist
mjög votan snjó, t.d. undir klett-
um.
Flest snjóflóð falla úr brekkum,
sem hallast 30 ‘ til 45 gráður. (1.
mynd). Upptökin eru algengust í
giljum og sléttum reglulegum hlíð-
um. Því dýpri sem snjórinn er því
meiri hætta er á flóðum. Forðist
allar brekkur með yfir 30 gráðu
halla* ef grunur er á að snjór sé
óstöðugur. Öruggustu gönguleið-
irnar eru á hryggjum og áveðurs í
hlíðum. (2. mynd). Þræðið svæði
þar sem snjór er grynnstur og þið
sjáið nibbur standa upp úr. Oft eru
öruggustu svæðin einnig auðveld-
ustu gönguleiðirnar. Aið á þessum
stöðum. Líkur á að lenda í flóðum
vaxa því lengur sem menn eru á
hættusvæðum.
Ef ekki er unnt að fara um
hryggi er næst-öruggasta leiðin
niðri á flatlendi í dalbotninum því
að þar er lítil hætta á að menn
komi flóði af stað. Gangið ekki í
brekkukverkinni því að skíðaslóðin
getur skorið sundur undirstöður
snjóþekjunnar. Þverskerið aldrei
brekkur eða gil þar sem snjór er
mikill. Akið ekki snjóbílum eða
vélsleðum þvert eftir löngum slétt-
um brekkum. Efnið ekki til kapp-
aksturs við snjóflóð.
Ef fara verður yfir varasama
hlíð ber að velja leið efst í henni.
Því ofar sem farið er því minni
líkur eru á að snjórinn ofan við
menn komist á mikinn hraða og
grafi þá djúpt í flóði. Veljið þó alls
ekki leiðir ofan við kletta og gil.
Forðist einnig ávalar hlíðar því að
þar eru spennur að jafnaði miklar
í snjóþekjunni. Farið hvorki undir
né ofan við hengjur og sneiðið hjá
sprungum í snjónum.
Ef skíðamaður þarf að hraða sér
niður viðsjárverða fjallshlíð ber
honum að fara beinar leiðir og
forðast óþarfa beygjur. Varist
hins vegar að falla á skíðum, takið
frekar skíðin af ykkur og gangið.
Hugið að styrk snjóþekjunnar
þegar þið ferðist um fjöll. Vara-
samur er þurr léttur snjór, sem
skíðaslóð markar ekki í heldur
rennur jafnóðum í förin ykkar.
Þegar slíkur snjór nær upp á
miðja kálfa er hætta á kófhlaup-
um, einkum ef undir er harðfenni.
Kannið styrk snjóþekjunnar með
skíðastafnum. Forðist skuggahlíð-
ar því að þar eru mestar líkur á að
harðfenni leynist undir. Foksnjór
myndar hengjur og fleka, sem eru
varhugaverðir, einkum ef undir er
laus snjór eða djúphrím. Varist
svæði þar sem snjór er orðinn svo
votur að hann skvettist undan
skíðunum. Krapahlaup geta fallið
úr allt að 10 gráðu halla. Hafið
auga með merkjum um að snjór sé
orðinn óstöðugur, drunur heyrast í
fjarska, sprungur sjást, snjóboltar
eða spýjur verða á vegi ykkar.
III
Ferðist aldrei ein um snjóþungt
fjalllendi. Látið vita um ferðir
ykkar. Hlustið á veðurfréttir.
Verið viðbúin því að flóð geti
fallið. Hafið með björgunarútbún-
að (leitarstengur og spaða o.fl.)
Þegar farið er yfir hættusvæði
skal aðeins einn maður fara í einu
og hinir fylgjast með honum.
Klæðist vel, bindið föt fast að
Upptök snjóflóða eru algengust efst í hlíðum í 30 til
45 gráðu halla, einkum í giljum, gljúfrum og skálum,
en mikil lóð geta fallið úr hlíöum með halla allt frá 25
til 55 gráðum.
öryggi og einnig veigra allir sér við
að hafa orð á því hvort ekki sé
ráðlegt að snúa við. En svarið við
spurningunni um hvort snúa skuli
við er afar einfalt. Það felst í svari
við annarri spurningu. Hvað
myndu þeir sem lenda í snjóflóði
vilja gefa á síðustu sekúndum í
lífinu fyrir að geta snúið við? Hve
oft hafa þeir sem lifðu af snjóflóð
sagt: Auðvitað hefðum við átt að
snúa við.
V
Snjóflóð hafa valdið dauða fleiri
Islendinga en nokkur önnur
tegund náttúruhamfara. Um 600
mannslát af völdum snjóflóða hafa
verið skráð í 11 alda sögu þjóðar-
innar. Eflaust skipta hin óskráðu
hundruðum. Það sem af er þessari
öld hafa farist þannig um 120
manns. Þar við bætist gífurlegt
eignatjón.
Eftir hið mannskæða snjóflóð í
Neskaupsstað 1974 komst skriður
á starf að snjóflóðamálum hér á
landi. Grundvöll að því starfi lagði
reyndar Ólafur Jónsson fyrir rúm-
um tuttugu árum með bók sinni
Skriðuföll og snjóflóð. Sigurjón
Rist hefur tekið við starfi Ólafs við
ritun snjóflóðaannála og birt þá í
Jökli. Raunvísindastofnun Háskól-
ans hefur gefið út fræðslurit um
snjóflóð. Veðurstofan hefur hafið
Mörg mannslíf hefðu sparast ef ferðamenn hefðu sneitt hjá hættusvæðum eða valið leiðir um fjalllendi með
snjóflóöahættu í huga, hugað að veðri, landslagi, snjómagni og dreifingu snjós, sneitt hjá hlíðum, sem eru
hlémegin við meginvindáttir, einkum undir hengjum og giljum, og lagt frekar leið sína um áveðurshlíðar,
hryggi eða flöt svæði.
ykkur svo að snjór komist ekki inn
milli klæða. Bindið klút fyrir
andlit svo að snjóryk sogist síður
niður í lungun og valdi köfnun.
Losið skíðabindingar, berið bak-
poka á annarri öxlinni og Ifefið
lykkjur skíðastafanna ekki
brugðnar um úlnliðina.
Ef flóð feilur á þig reyndu að
losa þig við skíði, stafi og bakpoka
eða vélsleða. Mikilvægt er að þú
getir hreyft þig óþvingað. Taktu
sundtökin. Reyndu að halda þér
uppréttum og láta þig berast að
jaðri flóðsins. Ef þú heldur með-
vitund settu hendur fyrir andlit og
berðu frá þér rétt áður en flóðið
stöðvast og snjórinn verður að
storku. Þannig myndast nokkurt
holrými við vitin. Verið róleg.
Lítið stoðar að brjótast um ef
snjórinn hefur steypst utan um
þig. Það eyðir bara dýrmætri orku
þinni. Reyndu ekki að kalla þótt þú
heyrir í björgunarsveitum. Hljóð
berast oft auðveldlega níður í snjó
en afar illa út úr honum. Treystu
því að þér verði bjargað.
Þeir sem sleppa undan flóði
verða einnig að halda stjórn á sér.
Líf félaganna kunna að vera í
þeirra höndum næstu klukku-
stundirnar. Merkið staðinn, þar
sem síðast sást til þeirra, með
skíðastaf eða einhverju sem fennir
ekki í kaf. Sértu einn verður þú
sjálfur að leita félaganna og sæktu
ekki hjálp nema hún sé mjög
skammt undan. Ef aðstoð er fjarri
ert þú eina von þeirra um björgun.
Eftir 30 mínútur eru aðeins helm-
ingslíkur á að hinir gröfnu finnist
á lífi. Ef nokkrir menn sleppa
undan flóðinu má senda einn eða
tvo eftir hjálp. Þeir þurfa að
ferðast með gát, forðast snjóflóð,
merkja leiðina og gæta þess að
ofreyna sig ekki því að þeir þurfa
að fylgja björgunarsveit á slys-
stað.
Hér mun ekki fjallað nánar um
björgunarstörf. Ingvar Valdimars-
son, formaður Flugbjörgunarsveit-
arinnar, vinnur nú að því að skrifa
ítarlegt rit um þau mál að frum-
kvæði Almannavarna ríkisins.
IV
Snjóflóð eru ein mesta hætta
sem ógnar þeim sem ferðast um
fjöll að vetrarlagi. I þessari grein
hafa ferðamönnum verið gefin
nokkur ráð um hvernig þeir geta
metið hvar og hvenær hætta er á
snjóflóðum og rætt var um við-
brögð við hættunni. Að lokum skal
lögð áhersla á að menn forðist
snjóflóðahættu. Það verður aldrei
of oft brýnt fyrir mönnum. Menn
taka oft áhættu, hugsa sem svo að
óvíst sé að flóð falli. Þeir skulu
hins vegar minnast þess að fara
má nærri um hvað hendir þá ef
flóðið fellur. Það er oft erfið
ákvörðun að snúa við og fara aftur
sömu leið og menn komu. Það
kann að kosta erfiða göngu upp
fjallshryggi. Jafnvel viljasterk-
ustu ferðamenn freistast til kæru-
leysis er þeir þreytast á göngu
sinni í erfiðu landi og vondu veðri.
Ferðahópar ganga oft, með meira
kappi en forsjá. Þegar menn ganga
saman í hópi skapast oft falskt
snjóflóðaspár fyrir heila lands-
hluta. Væntanlegt er fræðslurit
frá Rannsóknastofnun byggingar-
iðnaðarins.
í vetur eru nokkur námskeið
haldin víða um land á vegum
Almannavarna ríkisins. Veitt er
fræðsla um orsakir snjóflóða, mat
á hvar og hvenær hætta er yfirvof-
andi, rætt um eðli snjóflóða, við-
brögð manna við þeirri hættu,
varnaraðgerðir, gagnasöfnun en
síðast en ekki síst björgun úr
snjóflóðum. Slysavarnafélag ís-
lands, Flugbjörgunarsveitin í
Reykjavík og Hjálparsveitir skáta
hafa einnig haldið námskeið um
björgun úr snjóflóðum. Með
þessum námskeiðum hefur fræðsla
borist til almannavarnaráða, lög-
reglu, björgunarsveita og sveitar-
stjórna víða um land þar sem fólk
býr við snjóflóðahættu. Þessari
blaðagrein er hins vegar ætlað að
ná til almennings áður en vorferð-
ir hefjast um fjöll eftir óvenju
snjóþungan vetur sunnanlands.