Morgunblaðið - 12.08.1979, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. ÁGÚST 1979
7
Umsjónarmaóur Gísli Jónsson
Fyrr í þessum þætti hefur
verið fjallað um aðfinnslu-
verða notkun þolmyndar og í
framhaldi af því hringdi til
mín Skúli Jónasson á Akur-
eyri og las fyrir mig úr
Morgunblaðinu 2. ágúst
síðast liðinn þessa klausu:
„Hann var sóttur í sjúkra-
flugvél í um 4400 metra hæð,
en þar var hann orðinn gjör-
samlega meðvitundarlaus og
þurfti að gefa honum súr-
efni. Honum var síðan
flogið (auðk. hér) alla leið til
Ánhcorage...” Okkur Skúla
þótti lýsingin á heilsufari
mannsins ekki koma heim og
saman við það, að hægt væri
að fljúga honum þessa löngu
leið. En að þessu gamni
slepptu er kjarni málsins sá,
að sögnina að fljúga þykir
ekki rétt að nota um farþega-
flutninga á sama hátt og t.d.
sögnina að aka. Menn aka
sjúklingi á sjúkrahús en
fljúga honum ekki þangað,
heldur t.d. með hann.
Frægasti draugur
íslenskra bókmennta er lík-
lega Glámur í Grettis sögu,
og nú hef ég verið spurður
þess, hvað Glámur eiginlega
þýði. Svo skrýtið sem það
kann að virðast, fæ ég ekki
betur séð en frummerking sé
eitthvað í tengslum við birtu,
sbr. t.d. glampi. glenna og
glans, nema ég gerist nú
heldur glámskyggn. En
hyggjum aðeins betur að
þessu í alvöru.
Glámur kemur að vísu
fyrir meðal fornra jötuns-
heita, en einnig er það heiti á
mánanum, og margt annað
bendir til þess að nafnið hafi
einmitt táknað hinn bjarti.
Kvenkynsnafnorðið gláma
merkir m.a. glampi eða skin,
og þar að auki er það haft um
skyrhvítan jökulskallann.
Enn liggur eitthvað á
glámbekk, ef það er fyrir
allra augum, þar sem svo er
bjart að allir geta séð það.
Glámsýni er einhvers konar
missýning, líklega þess kon-
ar, að til komin sé vegna
óhagstæðra birtuskilyrða.
Svipað orð í svipaðri merk-
ingu, glámlýsi, er til í
færeysku, og margt annað úr
erlendum málum mætti tína
til því til sönnunar að glám-
ur hafi markt hinn bjarti, og
er þetta þá eitt af mörgum
dæmum þess hversu örlög
orðanna eru undarleg. Hest-
ur með stóra hvíta blesu í
enni nefndist glámóttur eða
glámblesóttur og hlaut oft
eiginnafnið af því. Ungum
var mér kennd þessi hring-
henda:
Mesta gull í myrkri og ám,
mjúkt á lullar grundum.
Einatt suliast eg i Glám
»K er hálf-fullur stundum.
í þessari vísu var enginn
hortittur, en það orð er haft
í óeiginlegri merkingu um
ýmiss konar smekkleysur í
máli, einkum kveðskap.
Strangt tekið merkir það þó
aðeins eyðufylling, merk-
ingarlaus eða merkingarlítil
málalenging, í bundnu máli
til þess að fylla út braglínu
eða vísu. Sannað hefur verið
13. Þáttur
með mörgum dæmum að
önnur braglína ferskeytlu er
oft einn saman hortittur, og
til þess að sýna mönnum
hvernig færa mætti hortitt-
inn þaðan, og t.d. lokabrag-
línuna kenndi Rósberg Guðna-
son Snædal mér þessa hring-
hendu eftir sig:
Fram ég strekki og f jallið klýf
fyrir blekking eina.
Það er brekka. þetta lff,
því er ekki að leyna.
I gömlum rímum og döns-
um úði og grúði af hortittum,
enda fer ég stundum með
þetta dót mér og öðrum til
hugarléttis, ef eitthvað mis-
þóknast í sældatextagerð nú-
tímans.
En hortittirnir koma víðar
fyrir í máli manna en kveð-
skapnum, bæði fyrr og síðar.
Þeir vaða uppi í daglegu tali
og eru mjög áberandi í við-
tölum sem heyra má í út-
varpi og sjónvarpi. Miklar
tískusveiflur eru í vali hor-
titta í óbundnu máli, en
nefna má hérna, þarna, sko,
alltsvo, sem sagt og ég
meina, og er hið síðasta nú
mjög algengt fyrir áhrif frá
ensku.
Ekki verður tal manna
áheyrilegra né áhrifameira
við ofnotkun eða klifun þess-
ara orða. Kristján Níels
Júlíus Jónsson (K.N., Káinn)
hefur kannski verið svolítið á
undan tímanum, eins og sagt
er, þegar hann orti þessa
hringhendu:
Það sem ég meina, sérðu, sko,
vera ekki að neinu rugli.
Bara að reyna að drepa tvo
steina með einum fugli.
Fákur—
Hollandsferð
Farseölar á Evrópuferö í Hollandi veröa tilbúnir á
skrifstofunni á miövikudagsmorgun. Vinsamlega
hafiö samband viö skrifstofuna vegna gjaldeyrisum-
sókna ofl. 4—6 pláss laus í hina fjölbreyttu hópferö
fyrir og eftir mótiö. Fákur
TOYOTA
LYFTARAR
aæðaflokki
Hvers vegna eru
TOYOTA LYFTARAR
þeir mest seldu í heimi?
Vegna:
— Gæða og styrkleika.
— Urvals í stærðum frá
500 kg. til 25 tonna.
— Drifnir fyrir Diesel -
Bensín -
Gasi eða rafmagni.
— Hjól loftfyllt eða gúmmí,
einföld eða tvöföld.
— Og verðið er betra
en áður hefur þekkst.
Gæði Toyota þekkja allir.
©TOYOTA
NÝBÝLAVEGI8
KÓPAVOGI SÍMI44144
OKEYPIS
bama&fjölskyldu
Ijósmyndir
AUSTURSTRÆTI6SÍMI12644
Viö bjóöum meö öllum okkar myndatökum ókeypis
litmynd í sams konar stærö og stúlkan heldur á,
stæröinni 28x36 cm. Hægt er aö fá myndina
upplímda á striga eöa á tréplatta aö viöbættum
kostnaöi.
Fjölbreytt úrval myndaramma.
PIONEER
hljómtæki í bílnum
skila gæöa hljómburöi
Eigum nú mikið úrval af
Cð PIONEEIT
kassettutækjum, útvörpum með
innbyggðum kassettutækjum,
hátölurum og mögnurum.
Utvarp með kassettutæki verð frá kr.
117.600
PIOMEER
í bílinn
— þaö besta sem völ er á.