Morgunblaðið - 12.08.1979, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. ÁGÚST 1979
15
konungs, og Fuhrmanns amt-
manns, er sótti hann til saka fyrir
vitnisburð hans.
Með því að séra Þorleifur
drukknaði í Markarfljóti í vetur,
lét Kinch lesa stefnuna yfir gröf
prófastsins. Virðist Svartkoppu-
málið ekki einu sinni ætla að
skilja við hann í gröfinni."
Stjakar Hólms
mæðgna
standa enn í
Bessastaðakirkju
Við spyrjum Guðmund Dan-
íelsson rithöfund á Selfossi um
hvernig Niels Fuhrmann hafi ver-
ið látinn á íslandi og hvort hann
hafi að Appollóníu látinni gifst
Karen sinni Hólm.
— Nei, Niels giftist aldrei, en
hann arfleiddi þær að eignum
sínum þegar hann dó árið 1733, 48
ára gamall. hann var orðinn ofsa-
ríkur. Guðmundur gamli í Brokey,
tengdafaðir Odds lögmanns, arf-
leiddi hann að öllum sínum eigum
og það gerði kona Guðmundar
einnig, en hún lifði mann sinn.
Guðmundur í Brokey var svo
ákveðinn í að Oddur tengdasonur
sinn fengi ekki neitt, að hann lét
flytja silfrið í klyfjum heim til
Bessastaða til Fuhrmanns vinar
síns þó svo að Fuhrmann væri
ekkert tengdur Guðmundi. Oddur
var ævintýramaður hinn mesti og
óskaplegur völlur á honum.
— Fuhrmann var vinsæll mað-
ur og vel látinn af allri alþýðu.
Þrátt fyrir ríkidæmi sitt fór hann
ekki um ruplandi. Heldur áskotn-
aðist honum þetta með vináttu við
rétta menn og með því að fara
viturlega með fjármuni. Hann átti
jarðir um allt land og mikið
lausafé.
— Hvað varð um Þorleif Ara-
son?

Fótur annars stjakans, sem Katarína Hólm gaf Bessastaöakirkju áriö 1734 er hún hafði verið
sýknuö af pví aö hafa oröiö Appollóníu Schwartzkopf aö bana. (Ljósm. Kristinn Ólafsson).
Guömundur Daníelsson, höf-
undur Hrafnhettu.
— Hann ætlaði sér að verða
biskup þegar Jón Vídalín dó við
Biskupsbrekku eða Hallbjarnar-
vörður á Uxahryggjavegi 1720. Jón
biskup var búinn að tilnefna
Þorleif sem eftirmann sinn svo
Þorieifur fór út til að taka við
staðfestingu á því hjá kóngi og
hafði upp á vasann meðmæli frá
Fuhrmann amtmanni og Raben
stiftamtmanni. Ekki varð Þorleif-
ur þó biskup, því Jón Árnason
prestur á Stað í Stemgrímsfirði
kom og hafði betur.
— Þorleifur kunni ekkert með
peninga að fara og þeir loddu ekki
stundinni lengur við hans hendur.
Hann var soddan bölvaður harki.
Fuhrmann hjálpaði honum með
ýmsa bitlinga svona til að rétta
hann við og Jón Árnason, sá er
varð biskup, gerði það líka. Þor-
leifur Arason hélt áfram að vera
prestur í feitasta brauði landsins,
Breiðabólsstað í Fljótshlíð, en svo
bara drukknaði hann í Markar-
fljóti 1728.
— Hann hafði farið austur að
Stóru-Mörk til að sætta hjón, sem
ósátt voru eins og gengur. Að því
verki loknu reið hann fullur út í
fljótið og grenjaði hástöfum „vor
guð er borg á bjargi traust" og
drukknaði.
— Þá eru það mæðgurnar.
hvað varð um þær?
— Ég held ég megi segja að þær
hafi flutzt til Kaupmannahafnar
þegar Fuhrmann dó. Vegna þess
að þær voru sýknaðar gáfu þær í
Guðs þakkar skyni dýrindis kert-
astjaka úr silfri til Bessastað-
akirkju og standa þeir enn í
kirkjunni með nafni Katrínar
Hólm.
„Hélt að hún
ætlaði upp í
rúmið til mín
Jón H. Þorbergsson, sem yfir-
leitt er kenndur við Laxamýri,
keypti Bessastaði síðla árs 1916 og
í ævisögu sinni, Ævidögum, lýsir
hann fundum sínum og Apollóníu
Swartzkopf. Bessastaðahreppur
var þá eigandi jarðarinnar, hafði
keypt hana af erfingjum Skúla
Thoroddsens. Á Bessastaðajörð
hvíldu 53 þúsund krónur og var
það söluverð hreppsins. Margir
töldu kaup Jóns hið mesta óráð,
hann í litlum efnum, jörðin í
slæmu ástandi og kirkjan þung
kvöð á jörðinni.
í bók sinni segir Jón svo: „Ekki
var aðkoman glæsileg á Bessa-
stöðum. Húsið var mannlaust.
Síðast hafði haldið þar til dönsk
fjölskylda á vegum Geirs Guð-
mundssonar. Salerni hafði hún
haft á miðju eldhúsgólfi niðri,
notaði þar gamlan mjólkurbrúsa
og var óþokkalegt umhverfis
hann. Þetta fólk hafði haldið sig
upp á efri hæð hússins og kynt þar
móofn. Var þykk mómylsna í
stiganum og upp um húsið.“
Jón flutti alfarinn að Bessastöð-
Lengst til hægri er annar stjakinn á altari Bessastaöakirkju, sem Katarína Hólm gaf kirkjunni.
Jón H. Þorbergsson: „Og
mörgu fleiru gæti ég sagt frá
á Bessastöðum, ‘sem voru
greinilegir reimleikar.“
um 10. maí 1917 og hafði áður
flutt dót sitt þangað í einni hest-
kerru. Þegar hann vaknar klukkan
6 morguninn eftir fyrstu nóttina á
nýja heimilinu lítur hann út um
gluggann á túnið, sem er baðað
sólskini, og hugsar sín mál. Ætl-
aði Jón að byrja á því að koma
áburði á túnið þennan dag, en
grípum niður í frásögn Jóns sjálfs:
„Klukkan 6 er bankað mjög
lipurt á hurðina hjá mér. Flaug
mér þá í hug, hvílík vitleysa það
væri að koma svona snemma með
kaffið. Ég segi strax: „Kom inn.“
Birtist þá í dyrunum kona, sem
virtist vera um þrítugsaldur. Hún
var í hvítum línhjúp, settum
blúndum um háls og framan á
ermum, engu öðru klædd og var
berfætt. Hún var í meðallagi há,
en fremur þrekin. Hún var björt í
andliti, breiðleit, gráeyg, úteyg
með snöggar augabrúnir, stutt og
frekar breitt nef. Hún hafði þykkt
hár, ljóst á lit, sem greitt var
aftur ófléttað, það var blautt, og
sáust greiðsluförin í hárinu eftir
grófa greiðu.
Hún leiddi tvö börn, sitt við
hvora hönd. Þau voru allsber með
aftur augun og borið hvítt duft á
hörund þeirra um allan líkamann.
Konan var ekki falleg, en gerðar-
leg og áhyggjufull á svipinn. Hún
talar strax til mín á hálfgerðu
hrognamáli, blending af dönsku og
íslenzku og spyr mig, hvort ég ætli
að verða sér eins vondur og margir
aðrir, sem verið hafi hér á Bessa-
stöðum.
Ég svara því, að ég vilji ekki
verða henni vondur. Mildast hún
þá á svipinn og færir sig inn á
gólfið úr dyrunum. Setti ég mig þá
framan á rúmið í skyndi, því ég
hélt að hún ætlaði upp í rúmið til
mín. Hvarf þá konan aftur á bak
út úr dyrunum, og hurðin lokaðist.
Ég varð mjög undrandi yfir
þessum furðulega viðburði. Ég
fullyrði, að ég var glaðvakandi,
þegar konan bankaði á hurðina.
Ég var ekkert hræddur, á meðan
ég horfði á hana og talaði við
hana, en eins og persónulaus, þar
til ég settist fram á. Ég fullyrði
ennfremur, að ég hafði þá ekkert
heyrt um reimleika á Bessastöð-
um, og var því ekkert slíkt í huga
mínum“
„Já petta er
kærasta Fuhrmanns“
Áfram heldur Jón frásögu sinnir
„Engum sagði ég frá þessum
viðburði lengi vel. Hefði kaupa-
fólkið heyrt þetta, hefði það geng-
ið úr vistinni. Einnig gat það
lækkað jörðina í áliti. Svo mun
það hafa verið þremur árum síðar,
að ég sat uppi á skrifstofu hjá
Matthíasi Þórðarsyni fornminja-
verði í Safnahúsinu. Spyr hann
mig þá allt í einu, hvort ég hafi
ekki orðið var við reimleika á
Bessastöðum.
Ég hafði þá orðið þar ýmislegs
var, er síðar mun getið verða, en
segi þá Matthíasi frá konunni með
börnin. Þessi gáfaði maður varð
ekkert undrandi á svipinn og datt
ekki í hug að véfengja sögu mína,
en segir strax:
„Já, þetta er kærasta Fuhr-
manns.“
Gengur Matthías þá að bóka-
skáp, tekur þar bók og les fyrir
mig ævintýri þessarar kærustu
Fuhrmanns."
„Það er vitað mál, að fólk, sem
snögglega fer af þessum heimi og
á óuppgerðar sakir, er jarðbundið
og gerir vart við sig í okkar heimi
hér eftir dauðann. Nú voru liðin
rétt um 193 ár frá því gengið var
frá Apollóníu í líkistu sinni, og
þar til hún kom til mín 11. maí
1917. En tímalengdin hinum meg-
in grafar mún ekki talinn sá
veruleiki, sem hún er í þessu lífi.
Ég er þeirrar skoðunar, að það
hafi verið Appollónía, sem birtist
mér umræddan morgun og að
börnin, sem hún var með, hafi hún
átt með Fuhrmann, tvíbura, sem
dáið hafi skömmu eftir fæðingu."
Fleira dularfullt
á Bessastööum
en almennt gerist
Einar H. Kvaran segir frá því í
grein í Iðunni frá 1924, að haustið
1920 hafi Jón Þorbergsson verið að
gera tilraunir með glasi. Appoll-
ónía Schwarzkopf kom í glasið að
sögn Jóns og var hún spurð hvort
það hefði verið hún, sem birtist
Jóni, og svaraði jómfrúin því
játandi. Er hún var spurð að því
hvers vegna hún væri svo bundin
Sjá nœstu síðu
Einar H. Kvaran: „Höfum af
eigin reynslu ástæóur til Þess
aó ætla, aö Heira sé dularfullt
á Bessastöðum en almennt
gerist um sveitabæi."