Morgunblaðið - 12.08.1979, Blaðsíða 16

I
„Hún mun halda áfram
að ríkja yfir okkar
húsi og saman safna
okkur í sína hirð“
m mVtnf
íft " J\mU
L—*
~J I í V
1] yjjxút j úmttfcne • ^cacmcntlr
fottf.
nicntcr :>
v-f§~
1 *>i.
'1?
/ i * t j
• ,•» '•.i)
• •• f,- ■*
" - '•''%
Teikning af nýju húsi á Bessastödum, sem unniö var við í amtmannstíö Niels Fuhrmanns.
við þennan jarðneska heim sagði
hún, að það væri vegna þess að
hún hefði syngdað svo mikið. Jón
Þorbergsson innti hana eftir því
hverjar þær syndir hefðu verið.
Kvaðst hún þá sjálf hafa tekið inn
eitur og kennt það öðrum. Jón
Þorbergsson spurði hana þá
hvernig stæði á börnunum, sem
hún hefði verið með er hann sá
hana. Hún sagðist hafa gengið
með þessa tvíbura, þegar hún
hefði fyrirfarið sér.
í grein sinni segir Einar H.
Kvaran frá ýmsum sögum um
reimleika á Bessastöðum, en þær
verða ekki tíundaðar hér utan ein.
Segir hún frá reynslu, sem kona
Einars varð fyrir á Bessastöðum,
er þau hjón dvöldu í um eitt ár á
Bessastöðum.
Skömmu eftir að þau hjón voru
komin að Bessastöðum og ferða-
þreyta hefði átt að vera um garð
gengin fór kona Einars að tala um
að hún yrði ekki aflúin og furðaði
hana á því að finna ekki fyrir
hvíld að morgni að loknum næt-
ursvefni. Dag eftir dag kvartaði
hún undan magnleysi, sem ekki
hafði þjáð hana áður, hún varð
fyrir ókennilegum áhrifum og fór
að verða berdreymnari en áður.
Henni fannst að í návist sinni
væri einhver ósýnileg vera, sem
eitthvað gengi að og væri að leita
liðsinnis. Tók hún sér fyrir hendur
að taka sér ofurlitla stund á
hverjum degi til þess að hugsa svo
gott sem hún gæti og biðja fyrir
þessari veru — ef hún væri
nokkur.
„Nú brá svo við, þegar hún fór að
gera þetta, að mátturinn tók að
aukast og líðanin að verða betri,
segir Einar í grein sinni og heldur
áfram:
Svo var það eitt kvöld ekki
löngu síðar, þegar magnleysið var
liðið frá, að við hjónin lágum
vakandi í rúmum okkar. Þá sá
konan mín kvenveru koma frá
einu horninu í svefnherberginu,
ganga fram hjá rúmgöflunum og
staðnæmast við rúmhliðina hjá
sér. Hún sá veruna allgreinilega;
hún hélt um hárið ófléttað með
vinstri hendinni, líkast því, sem
hún væri eitthvað að gera við það.
Hægri hendinni hélt hún á lofti,
og það flaug í gegnum huga
konunnar minnar, hvort hún væri
að greiða sér.
Þá sagði konan mín við mig:
„Nú hefi ég þó áreiðanlega séð
nokkuð. Þetta er ekki missýning.“
Veran virtist glaðleg, brosleit og
hún kinkaði kolli til konunnar
minnar. Meðan veran var á leið-
inni fram með rúminu, fannst
konunni minni leggja um sig
algert máttleysi. Þá hvarf sýnin.“
Sögunni er þó ekki alveg lokið,
því síðar þennan vetur komu
tvívegis miðlar á fund þeirra
hjóna á Bessastöðum. í sambands-
ástandi var í bæði skiptin komið á
framfæri þakklæti til konu Einars
frá veru, „sem hjá okkur hafði
verið“, segir Einar í grein sinni. í
sömu grein segir hann svo á
öðrum stað:
„Samt höfum við af eigin
reynslu ástæður, sem ég get ekki
greint frá hér, til þess að ætla, að
fleira sé dularfullt á Bessastöðum
en almennt gerist um sveitabæi."
Veran beygði sig
yfir rúmið
Þeir, sem búið hafa eða dvalið á
■lessastöðum um langan eða
ikamman tíma hafa margir orðið
■inhvers áskynja og allir trúlega
heyrt sögur um reimleika, svipi,
torkennileg hljóð eða eitthvað
annað, sem þar hefur verið á ferli.
Þessar sögur hafa þó ekki farið
hátt og margir eru þeir, sem ekki
vilja segja frá því, sem þeir telja
sig hafa séð.
Þórhallur Ásgeirsson sagði í
samtali við Morgunblaðið að hann
hefði aldrei heyrt að foreldrar
sínir hefðu orðið einhvers varir á
Bessastöðum. Á öðrum stað frétti
blaðamaður að þau hefðu ítrekað
heyrt bank á svefnherbergishurð
þeirra, en enginn þó verið við
dyrnar, en sú saga er ekki seld
dýrara verði en hún var keypt.
Hins vegar sagði Þórhallur að
sögur um svip Appolióníu hefðu
verið öllum kunnar á Bessastöðum
og krakkar þar gjarnan gantast
með þær. Ásgeir Thoroddsen er
einn þeirra, sem telja sig hafa
orðið einhvers vara á Bessastöð-
um, en sagði í samtali að þá hefði
hann verið barn að aidri og væri
ekki viss í sinni sök, en þá hefði
þann þótzt sjá Appollóníu.
Við spurðum Henrik Sv.
Björnsson hvort hann vissi til þess
að foreldrar hans, Georgía og
Sveinn Björnsson forseti, hefðu
orðið einhvers slíks vör á Bessa-
stöðum. Sagðist hann ekki vita til
þess og sjálfur sagðist hann held-
ur aldrei hafa orðið neins slíks
var.
— Hins vegar Elísabet systir
mín, það er ekki laust við að hún
hafi orðið fyrir einhverju þarna,
sagði Henrik. Það var þannig, að
hún var nýkomin frá Ameríku
síðla árs 1944 og dvaldi á Bessa-
stöðum með unga dóttur sína. Þá
varð hún vör við eitthvað eina
nóttina þegar hún vaknaði af
svefni. Henni fannst þessi vera
beygja sig yfir rúmið hennar eða
barnsins. Eins man ég eftir því að
Ólaf bróður minn dreymdi hana
held ég. En þetta var allt heldur
óljóst og sjaldan og allt meinlaust
sagði Henrik.
Hann sagðist halda að Kristjón
Kristjánsson, forsetabílstjóri í
áraraðir, hefði heyrt hófatak
stundum á nóttunni eins og verið
væri að ríða í hlað.
Stóð álengdar
í forstofu og tók
á móti gestum
Þeir eru margir, sem á síðustu
áratugum teija sig hafa orðið vara
við eitthvað á kreiki, sem þeir
hafa ekki getað skýrt á eðlilegan
hátt, á Bessastöðum. Þannig er
t.d. sú saga höfð eftir konu, sem
iengi starfaði við framreiðslu á
Bessastöðum, að hún hefði iðulega
séð til jómfrúr Appollóníu. Sagði
kona þessi, að Áppollónía tæki
gjarnan á móti gestum, sem kæmu
til móttöku á Bessastöðum, stæði
hún álengdar í forstofu og fylgdist
með þeim, sem gengju í bæinn.
Margir hafa heyrt ankannaleg
hljóð, en þegar grannt hefur verið
skoðað, hefur þó mjög oft komið í
ljós að hljóðin áttu sínar eðlilegu
skýringar. En ekki ailtaf. Margir
hafa lifað á Bessastöðum og iátist
þar á liðnum öldum, ekki aðeins
Áppollónía Schwarzkopf, heitkona
amtmannsins á Islandi. Maður,
sem svaf á Bessastöðum sína
fyrstu nótt fyrir um tveimur
tugum ára sagði að hann hefði þá
um nóttina heyrt mikinn hávaða
eins og skólapiltar væru að slást.
Enginn annar heyrði nokkuð
óeðlilegt þessa nótt.
Timburinnréttingar eru á
Bessastöðum og sem í öðrum
slíkum húsum heyrast oft hljóð,
sem steinsteypuvanur nútíma-
maðurinn þekkir ekki. Torskýrðra
hljóða hefur orðið vart um allt á
Bessastöðum, en þó trúlega mest í
Hjáleigunni, húsinu, sem stendur
aftan við sjálfa Bessastaðastofu.
Jón H. Þorbergsson segir í
ævisögu sinni „Ævidagar" frá
nokkrum atburðum í kafla sem
heitir: „Reimleikar á Bessastöð-
um“. Oftar en einu sinni heyrði
Jón undirgang mikinn eins og
riðið væri heim að húsinu á
mörgum hestum. Heyrðist þá
hringl í beizlisstöngum og hófa-
spark hesta í möl, þar sem nú var
þó grasi gróið. Heyrðist þetta
bæði seint að kveldi og að nóttu
til, en þegar að var gáð var gripið
í tómt. Um mánaðamót ágúst-
september 1921 kom það oft fyrir,
segir Jón, að forstofa hússins, sem
er allstór, eins og fylltist af fóiki,
sem gekk þar um og víðar um
húsið með miklu fótasparki og
skellti harkalega hurðum í húsinu.
Þegar Jón hafði klæðst og kom
fram sást ekki neitt og húsið
lokað. Af fleiru er að taka, en við
iátum nægja niðurlagsorð þessa
kafla í ævisögu Jóns H. Þorbergs-
sonar:
„Björn mágur minn var hjá
okkur næturgestur þessa nótt og
svaf í stofu fast við forstofuna.
Hann heyrði um kvöldið heimreið,
umgang mikinn í forstofunni og
hurðaskelli. Taldi hann víst, að
komið væri margt gesta, og sofn-
aði út frá því öllu. Ávalit linnti
þessu, er ég gekk með ljós um
húsið. Oft heyrðust furðuleg högg,
bæði innanhúss og utan, og mörgu
fleiru gæti ég sagt frá á Bessa-
stöðum, sem voru greinilegir
reimieikar.“
„Ég hef alltaf
veriö ástfanginn
af beirri konu“
Við spurðum Guðmund Dan-
íeisson hvort hann hefði orðið var
við Appollóníu Schwarzkopf þegar
hann var að vinna að og skrifa
söguna um Hrafnhettu.
— Ja, ég hef nú lítið skipt mér
af slíku. Ásgeir Ásgeirsson heit-
inn forseti bauð mér að búa hjá
sér þegar ég var að byrja að skrifa
1956. Eg bjó þar í viku og vænti
þess að ég yrði var við eitthvað, að
Hrafnhetta birtist mér úr því að
ég var farinn að fást við líf hennar
og sögu. Ekki reyndist það nú og
hún lét mig alveg í friði.
— Hefurðu heyrt sögur um
reimleika á Bessastöðum í seinni
tíð?
— Ég hef heyrt að bæði hafi
ýmislegt heyrzt og sézt og a.m.k.
sumt af því er talið stafa frá
jómfrú Appollóníu Schwarzkopf
og hún meira að segja sézt með
barn. En ég læt þetta bara inn um
annað eyrað og út um hitt.
— Ég sá í viðtali við Matthías
Johannessen 1958, að þú hafðir
vonast til að fá Appollóníu á
rúmstokkinn hjá þér — þó ekki
hefði verið meira.
Eftir Ágúst
I. Jónsson
— Hún hefði gjarnan mátt
koma upp í alveg, ég hef alltaf
verið ástfanginn af þeirri konu.
Ég held að þýði ekki að gera svona
sérstakan leiðangur út á hennar
vegu eða vettvang, ég held ekki að
hún standi úti á hlaði og taki á
móti gestum, segir Guðmundur
Daníelsson.
Að lokum skulum við grípa
niður í Hrafnhettu, sögu Guð-
mundar Daníelssonar, þar sem
þeir ræða saman vinirnir, amt-
maður Fuhrmann og Þorleifur
prestur á Breiðabólsstað. Guð-
mundur segir frá því, að tveimur
dögum eftir jarðarför Appollóníu,
sem fram fór í kyrrþey, hafi riðið í
garð á Bessastöðum prófasturinn í
Breiðabólsstaðaþingum, séra Þor-
leifur Arason. Drukkinn nokkuð.
Segir Þorleifur svo í lok sögu
Guðmundar:
„Hún mun halda áfram að ríkja
yfir okkar húsi og saman safna
okkur í sína hirð.“
Helztu heimildir:
Hrafnhetta eftir GuÖmund Daníelsson.
Öldin átjánda, 1701 — 1760, aamantekt
Jóns HelKaaonar.
Ævidagar, œvisaga Jóns H. Þorberga-
Honar.
Iðunn 1924, grein Einars H. Kvaran: Af
Álftaneni.
BeHHaHtaÖir, þættir úr sögu höfuöbóls,
eftir Vilhjálm Þ. Gíslason.
/ . /? n. * ’"OL ^ ___SS SÍ.

/2r * /J/ /7 >£. */&**.'— ^----------------„
/3*
í / r - / ý'&nss'

Fuhrmann amtmaöur kvartaöi oft yfir Því viö yfirboöara
sína í Kaupmannahöfn, áöur en Appollónía Schwartskopf
féll frá, aö hún prengdi kosti hans og skerti laun hans. í
pessu bréfi, sem hann skrifaöi 15. september 1924, bað
hann Raben stiftamtmann um hjálp og vernd gegn henni.
Um Raben á Friörik konungur IV aö hafa sagt, aö Raben
væri riddari á sjó, en ræfill á landi.
i