Morgunblaðið - 11.10.1979, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. OKTÓBER 1979
GUATEMALA:
Alþjóðasamtökin Amnesty Int-
ernational beina um þessar mundir
athygli heimsbyggðarinnar að
stórfelldum mannréttindabrotum í
Mið Ameríkuríkinu Guatemala. í
því skyni hefur verið dreginn
saman mikill fróöleikur um þau og
sendur landsdeildum samtakanna
í skýrslu. íslandsdeild Amnesty
International hefur gert eftir-
greindan útdrátt þeirrar skýrslu.
Hinn 29. maí 1978 voru rúmlega
hundrað Indíánar drepnir í bænum
Panzos Alta í Verapaz í norður-
hluta Guatemala. Indíánarnir
höföu komiö til borgarinnar til
þess aö tryggja rétt sinn til lands,
sem forfeöur þeirra höfðu nytjaö í
margar aldir, en mættu engu fyrir
nema skothríð stjórnarhermanna.
Fyrir því eru öruggar heimildir, að
Indíánarnir hafi ekki beitt ofbeldi
svo sem talsmenn hersins hafa
fullyrt. Er sannaö aö herinn hóf
skothríö sem ekki lauk fyrr en
Indíánarnir voru allir fallnir í valinn.
Þessi fjöldamorð voru upphaf
einhverra blóöugustu átaka og
illræmdustu kúgunar, sem um get-
ur í sögu þjóðarinnar í Guatemala.
Amnesty International hefur aflað
sér öruggrar vitneskju um mörg af
þeim mannréttindabrotum, sem
framin hafa veriö í landinu á árinu
sem leið frá fjöldamorðunum í
Panzos 29. maí 1978 til jafnlengd-
ar í ár, 29. maí 1979. Hafa
alþjóðasamtökin gert um þau yfir-
lit, sem nefnd hefur verið „Mann-
réttindaáriö í Guatemala — Daga-
tal ofbeldi8“. Þar er aö finna
samsafn upplýsinga um mannrétt-
indabrot, —handtökur, pyntingar,
mannrán, mannshvörf og morð.
Fórnarlömbin hafa verið úr hinum
ýmsu kirkjudeildum, úr verkalýðs-
félögum, úr hópum fátæks sveita-
fólks, Indíána, stjórnmálamanna,
lögfræöinga, blaöamanna og há-
skólamanna.
Geigvænlegustu mannréttinda-
brotin hafa oftast verið framin af
hinum svonefndu aftökusveitum.
Þær voru upphafiega stofnaðar til
aöstoöar hernum við útrýmingu
skæruliöa áriö 1960. Eftir aö því
var lokiö héldu þær áfram störfum
og tóku þá til við aö bæla niöur
allar frelsishreyfingar. Urðu þær
beitt vopn í höndum auöjöfra og
valdstjórnarmanna.
Á tímabili „dagatals og ofbeldis-
ins“ hefur önnur dauðasveit, sem
nefnir sig „her andkommúnista"
einnig látiö mjög aö sér kveða. í
opinberri yfirlýsingu, sem hún birti
18. október 1978 lagöi hún fram
lista yfir 38 manns, sem hún
kvaðst hafa yfirheyrt og dæmt til
dauöa. í þeim hópi voru blaða-
menn, verzlunarmenn, stúdentar
og starfsmenn kirkjudeilda. Síðar
hafa þessi samtök birt lista yfir
menn, sem þau telja háskalega og
hafa sumir þeirra veriö myrtir.
En ofbeldimenn í Guatemala
hafa ekki einskorðað athafnir sínar
við þá, sem skrár hafa verið birtar
um að væru dauöa vígðir. Daglega
birta blöö I Guatemala frásagnir
um að lík hafi fundizt. Á því
tímabili, sem hér um ræðir, er taiið
aö þau hafi að meðaltali veriö milli
sex og níu daglega. Á einum degi
fundust 17 lík. Oft hafa þau verð
svo illa leikin að þau hafa verið
óþekkjanleg og stundum hafa þau
fundizt svo fjarri aðstandendum að
enginn hefur verið til að bera á þau
kennsl.
f?ó að saga ofbeldis og mann-
réttindabrota í Guatmala sé löng
og dapurleg telja margir að hún
hafi aldrei fyrr orðið jafn blóði
drifin og frá því Indíanarnir voru
stráfelldir í Panzos. Frá því í júlí
1978, er Romeo Lucas Garcia,
hershöfðingi, settist að völdum
meö tilstyrk afturhaldsafla að lokn-
um sýndarkosningum, hafa hundr-
uö manna veriö beittir ofbeldi og
pyntingum. Leynilegir kirkugaröar
og fjöldagrafir hafa fundizt, líka frá
fyrri tíö, því talið er a á tímabilinu
1966—76 hafi um 20 þúsund
manns veriö drepnir af mann-
drápssveitunum í Guatemala.
Haldið hefur verið áfram á þeirri
braut, sem var örugglega mörkuö
á fyrstu sex mánuöum stjórnar
Garcia. Morð hafa veriö framin
daglega. Myrtir voru fyrirsvars-
menn smábænda og þeirra, sem
neituöu aö láta af hendi jaröir eða
reyndu að endurheimta þær land-
ranglega tekiö, kennara, stúdenta,
í stuttu máli allra sem höföu
forystu um að andmæla ákvöröun-
um stjórnvalda og krefjast réttlæt-
is.
Amnesty International hefur
ákveöið að rifja upp nokkur nöfn
og atburöi úr þeirri sorgiegu sögu,
sem einkennir tímabilið í Guate-
mala frá 29. maí 1978 til 29. maí
1979. Hér er um að ræða fá dæmi
um þau ofbeldisverk og þá kúgun,
sem beitt hefur veriö. í sumum
tilvikum er reynt að bregöa Ijósi á
hópmorð og handtökur, með öör-
um dæmum er vikiö að ránum eöa
lífláti alþýðuforingja sem látnir
voru hverfa til þess aö koma í veg
fyrir hugsanlegt andóf gegn
ákvöröunum stjórnvaldanna:
í maí 1978 eru fjöldamorðin í
Panzos eftirminnilegust. Þau eru
einkennandi fyrir viðbrögö stjórn-
valda gegn baráttu smábænda
fyrir því að fá að halda áfram að
erja þá jarðarskika, sem stjórnvöld
eöa auöjöfrar ágirnast.
Frá júnímánuði 1978 er minnst
morösins á séra Hermogenes
Lopez, sem var sóknarprestur í
San José Pinula. Hann var drepinn
30. júní, daginn eftir aö dagblaö í
Guatemala haföi birt áskorun frá
honum um að hætt yröi aö kveðja
unga Indiána til herþjónustu. Séra
Lopez haföi einnig opinberlega
andmælt áætlunum um aö taka
vatn úr ám, sem smábændur
höföu notaö til áveitna, en það átti
aö nota í vatnsveitu til borgar.
Amnesty telur þetta augljóst dæmi
um þá hættu, sem vofir yfir öllum
þeim þjónum kirkjunnar, sem á-
kveða að hverfa frá hefðbundinni
fylgispekt hennar við stjórnvöldin
og taka til við aö berjast fyrir
rétindum bláfátækra sveitamanna
eða annarra öreiga.
í júlímónuöi 1978 var Mario Mujia
lögfræðingur verka- og námu-
manna skotinn til bana eftir að
skjólstæöingar hans höfðu reynt
aö leita réttar síns. Áður en Mujia
dó staöhæföi hann að kaupsýslu-
maður í héraðinu þar sem deilur
stóðu, væri valdur að tilræðinu, en
Mujia hafði skipulagt samtök
yerkamanna á plantekru hans.
í ágústmánuöi 1978 sameinuðust
þúsundir stúdenta, verkamanna
og sveitafólks til andstöðu í höfuð-
borginni Guatemala, þar sem mót-
mælt var friösamlega fjöldamorð-
um og morðinu á Mario Mujia.
Síðustu vikur fráfarandi stjórnar
höfðu friðsamlegir mótmælafundir
veriö leyföir. En nú afnam Garcia,
sem tekið haföi við forsetastörfum
í júlí, þetta fundafrelsi og sigaöi
lögreglu með kylfum og táragasi á
fundrmenn. Þrjátíu manns voru
fluttir stórslasaöir í sjúkrahús en
um 200 hlutu minniháttar meiðsli.
í september 1978 greinir annállinn
frá upphafi verkfalls til mótmæla á
100% hækkun farmiöa með al-
menningsvögnum.
í október birti „Her andkommún-
ista“ lista yfir nöfn fjandmanna
sinna. Fyrsti píslarvottur dauöa-
llstans, Oliverio Castaneda, forseti
félags háskólastúdenta, var myrtur
rétt eftir að hann hafði flutt ávarp
byltingardaginn 20. október, þar
sem hann haföi andmælt þeirri
kúgun sem beitt var gegn verk-
fallsmönnum í almenningsvagna-
deilunni. Fleiri fórnir voru færðar
vegna þessa verkfalls. Miquel Ang-
el Ordonez, fyrirliöi verkafólks í
glerverksmiöju, var drepinn af
lögreglunni í kröfugöngu 5. okt. og
Arnulfo Cifuentes Diaz fyrrverandi
forseti sambands símritara, sem
tók þátt í kröfugöngunni, var
skotinn til bana er hann lagöi
bifreiö sinni við hús sitt hinn 7.
október. Þá e þess einnig minnst í
annálnum að 4. október brauzt
lögreglan inn í aðalpósthús höfuö-
borgarinnar, en þar voru aðalstöö-
var sambands opinberra starfs-
manna. Þar handtók lögreglan 400
póstþjóna.
Eftirmaður Oliverio Castaneda.
Antonio Ciani, var gripinn 6. nóv-
ember. Eftir þaö hefur ekkert til
hans spurst. Hvarf hans er talið
vera í tengslum viö baráttu stjorn-
valda gegn háskólaborgurum. Hef-
ur það einkum bitnaö á kennurum
og nemendunum háskólans San
Carlos, en stjórn Lucas Garcia
hefur beitt þt'mikiili hörku.
í desembermánuói var verka-
mannaforinginn Pedro Quevedoy
Quevedo drepinn. Hann var forseti
verkamannasambands, sem enn
hafði ekki fengið viöurkenningu
stjórnvaldanna. Aðrir stjórnar-
menn þess sambands voru síðar
skráöir á lista Hers andkommún-
ista yfir þá.sem síðan mega vera
þess fullvissir að veröa drepnir
þegar tími verður talinn til þess
kominn.
Hinn 25. janúar var þingmaöurinn
Alberto Fuentes Mohr drepinn og
sama dag verkalýðsforinginn og
laganeminn Ricardo Matinez Sol-
orzano. Mohr hafði bæði verið
fjármálaráðherra og síðar utan-
ríkisráöherra í stjórn Mendes
Montenegro árin 1966—1970.
Hann var búinn að stofna nýjan
stjórnmálaflokk og var á leiö til
varaforsetans að fá flokk sínn
viöurkenndan er hann var drepinn.
Nokkru síðar átti flokksþingið að
hefjast. Morðið á Mohr er augljóst
dæmi um þá hættu, sem vofir yfir
öllum þeim, sem reyna að beita
friðsamiegum stjórnmála-
samtökum til andstöðu gegn ríkis-
stjórninni.
Manuel Andrade Roca var myrt-
ur í febrúar. Hann var lögfræöing-
ur verkamannasamtaka, sem leit-
uöust við aö fá viöurkenningu
stjórnvaldanna. Þá var hann einnig
ráögjafi deildarforseta í háskólan-
um í San Carlos. Morð hans telur
Amnesty táknrænt fyrir áhættu
þeirra, sem veita smábændum og
verkamannasamtökum ráð til þess
aö reyna aö ná rétti sínum löglega.
Morð hans var einnig aðvörun til
háskólans, sem stjórnvöld líta
óhýru auga. Nafn háskólarektors
er á lista dauöasveitanna yfir þá,
sem taldir eru hættulegir og rétt-
dræpir.
í febrúarmánuði vekur annállinn
einkum athygli á innrás fimmtán
vopnaöra manna í ritstjórnar-
skrifstofur blaösins El Grafico. Það
gerðist snemma morguns hinn 15.
febrúar. Enginn var þá staddur í
skrifstofunum, og þess vegna varð
ekki manntjón. Hins vegar var þar
allt sundurtætt af byssukúlum og
líkur bentu til að upphaflega hafi
verið gert ráð fyrir að kveikja í
húsinu, þó að af því yröi ekki.
Ritstjórn þessa blaös hafði skýrt
frá pólitískum morðum og fjölda
þeirra, sem fundist höfðu látnir
meö áverka eftir misþyrmingar.
Þetta var fjóröa áhlaupiö sem gert
var á skrifstofur þessa blaös frá
því í október.
Fyrrverandi borgarstjóri í höfuö-
borg Guatemala, Manuel Colom,
var formaður stjórnmálaflokks,
sem undanfarin 18 ár hafði leitast
viö að fá viðurkenningu stjórn-
valda. Talið var að ef hún fengist,
myndi Colom, sem var mjög vin-
sæll, verða skæöur keppinautur í
forsetakosningum 1982. En til
þess mun ekki kom. Colom var
drepinn 2.mars. Líflát hans er eitt
af mörgum dæmum um hvers þeir
mega vænta, sem gerast forystu-
menn friösamlegrar stjórnarand-
stöðu. Þegar eitt ár er liöiö frá
fjöldamorðunum í Panzo kemur í
Ijós að vegna þeirra moröa ofbeld-
isverka, sem upp hafa veriö talin,
hefur enginn veriö ákæröur eða
sakfelldur.
Þess ber einnig aö geta að í
mörgum tilvikum eru einungis
kunn nöfn þeirra sem fangelsaðir
hafa veriö, pyntaöir eða drepnir,
en margt huliö um öll málsatvik.
Þá gefur fjöldi þeirra líkamsleifa,
sem fundist hafa víðs vegar í
landinu, litla hugmynd um hvað
það var, sem olli því að þetta fólk
var svipt lífi. Stundum hafa dauða-
sveitirnar einnig birt nöfn venju-
legra afbrotamanna, sem þær hafa
tekið af lífi, en þannig eru allir,
sekir og saklausir, sviptir öllu
réttaröryggi og ofurseldir duttlung-
um miskunnarlausra ofbeld-
ismanna.
Hér skulu enn nefnd nokkur
dæmi um mannréttindabrot á því
eina ári, sem leið frá því er
fjöldamorðin voru framin 29. maí
1978:
7.júní 1978 var spænsk nunna,
systir Raymunda Alonso, gerð
landræk frá Guatemala eftir aö
hafa setiö í fangelsi ákærö fyrir aö
hafa hvatt Indiána til samstööu,
sem leiddi til fjöldamorðanna í
Panzos.
12. júní 1978 fóru Indiánakonur í
hópgöngu frá San Juan Cotzal til
Guatemalaborgar til þess aö mót-
mæla því að 28 menn úr þorpum
þeirra höföu veriö numdir á brott
og horfið. Þær fullyrtu að atburöur
sem varð fyrr í mánuðinum hefði
þó verið átakanlegastur, en þá var
bóndinn Juan Cabinal drepin á-
samt tveim dætrum sínum er þau
voru viö vinnu úti á akri.
29.júní 1978 var fyrirliði verka-
mannasambands landsins, Jose
Alberto Alvardo myrtur.
2. JÚIÍ 1978 skýrði blaðið La Nation
frá því að skotið hefði veriö í þriðja
skiptiö úr vélbyssu á hús Enrique
Peralto Azurdia. Hann var efstur á
kosningalista þjóölegu frelsis-
hreyfingarinnar og hafði síðar vé-
fengt réttmæti kosningaúrslitanna.
21-júlí spyr blaöið La Tarde hvort
búiö sé aö hleypa nýju blóöi í
dauðasveitirnar þar sem vitað sé
um 30 manndráp á 8 dögum og
fréttir hafi borist um leynileg fang-
elsi þar sem menn séu yfirheyrðir
dögum saman.
3. september 1978 skýrir blaðiö El
Grafico frá því að undanfarna tvo
mánuöi hafa fundist 50 lík meö
áverkum, sem eru veittir til merkis
um að vegendurnir hafi veriö úr
hópum dauöasveitanna.
5. september 1978 hvarf Maria
Eugenia Mendoza. Hún hafði staö-
hæft að eiginmaöurinn, verkalýðs-
foringi, heföi verið drepinn af
herforingja. Þaö mál var aldrei
rannsakað.
8.september Frú Mendoza fannst
meövitundarlaus skammt frá
heimili sínu í Huehuetenango. Hún
haföi verið barin, bundin og kefluð,
en áöur var henni hótað því aö hún
og börn hennar yröu drepin ef hún
hætti ekki að skipta sér af verka-
lýösmálum.
B.september 1978 voru 8 smá-
óændur teknir af herlögreglunni
samkvæmt beiðni landeiganda.
Allir fundust þeir látnir. Sumum
haföi veriö drekkt, aörir voru
hengdir.
26-september 1978 Heriögregla
handtók 15 smábændur í Olopa.
Þeir voru allir drepnir og ættingj-
um var meinað að jarða lík þeirra.
27.september. Aðstoöarborgar-
stjórinn í Olopa fór til yfirvaldanna
og krafðist þess aö ættingjar látnu
mannanna fimmtán fengju líkin til
greftrunar. Honum var rænt að
heiman. Hann var myrtur.
12.október 1978 Leon Schlotter,
lögfræöingi og heiöursforseta
kristilega lýðræðisflokksins var
sýnt banatilræöi. Hann slapp en
bílstjóri hans var drepinn.
18.október 1978 birta ofbeldis-
samtök, sem nefna sig „leyniher
andkommúnista" lista yfir 38
menn, sem sagt er að séu rétt-
dræpir. Á listanum eru nöfn
kunnra manna úr hópum stúdenta,
verkamanna- og smábændafor-
ingja, blaðamanna og presta.
23.október 1978 Átta lík finnast á
tveim sólarhringum. Talsmenn
stjórnarinnar staöhæfa aö þaö séu
lík glæpamanna.
13. nóvember 1978 Prófessor
Hermes Perez Castaneda, borgar-
stjóri í Acatenango fær skotsár í
höfuð og deyr í sjúkrahúsi.
15.nóvember 1978 Kaupsýslu-
manninum Marco Lopez er rænt.
I7.nóvember 1978 Á einum sólar-
hring finnast átta lík með augljós
einkenni um að misþyrmingum hafi
verð beitt fyrir líflát.
27. nóvember 1978 Bændur frá
Olopa kvarta undan því að her-
lögregla hafi undanfariö ár drepið
100 bændur og margir hafa verið
neyddir til aö fara af jörðum
sínum. Þeir fullyrða aö lögreglan
hafi lagt eld að húsum manna í því
skyni að flæma þafburt.
28. nóvember 1978 Lögreglan ber
kennsl á 6 lík manna, sem drepnir
hafa veriö af morðsveitum. Enn
finnast fimm lík, sem bera augljós
merki pyntinga.
6. desember 1978 Tveir fyrirliöar
starfsfólks á hótelinu Camino Real