Morgunblaðið - 11.10.1979, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. OKTÓBER 1979
Minning:
Jóhann Gunnar Ólafs-
son fyrrv. bœjarfógeti
39

^ v

IfpS
V, W I'
mii:
, y. :
v.'xyi
,1» ■
|H
* •
r ; .

"^mE.-'í£sí^Hi -XSfSjSlll
Andlitsmynd af Heilögum Frans. — Freskómálverk
eftir Cimabue (kringum 1278) í neðri kirkju heilags
Frans í Assisi.
Onnur útgáfa á „Hdlög-
um Frans frá Assisi”
750 árum eftír lát hans
„IIEILAGUR Frans frá Assisi“, ævi hans og starf, sem
upphaflega kom út norður á Akureyri fyrir um 50
árum, er komin út í annarri útgáfu, endurskoðaðri. —
Hin fyrri var eftir Friðrik J. Rafnar, en þessa
endurskoðuðu útgáfu bjó Torfi ólafsson undir prentun.
Fæddur 19. nóvember 1902.
Dáinn 1. september 1979.
Jóhann Gunnar Ólafsson var
fæddur í Vík í Mýrdal 19. nóvem-
ber 1902. Hann fluttist ungur að
árum til Vestmannaeyja með for-
eldrum sínum, Ólafi Arinbjarnar-
syni verslunarstjóra og Sigríði
Eyþórsdóttur Felixsonar. Verða
æviatriði ekki rakin hér; það hafa
aðrir gert ítarlega, en minnst
lítillega á ár hans og störf í
Eyjum.
Jóhann Gunnar ólst upp í Vest-
mannaeyjum frá átta ára aldri, og
átti þar heimili til 1927, þó löngum
væri hann fjarvistum vegna náms,
en hann tók lögfræðipróf það ár
og varð þá fulltrúi sýslumannsins
á Seyðisfirði um það bil eitt ár.
Ég held að aldamótafólk Eyj-
anna hafi alla tíð litið svo á, að
Jóh. Gunnar væri einn úr þess
hópi: Eyjamaður í innsta eðli.
Jóhann Gunnar gerðist áhuga-
maður um íþróttir er hann hafði
aldur til. Hann var einn stofnenda
Knattspyrnufélagsins Týs og
fyrsti formaður þess.
Jóhann Gunnar var settur bæj-
arstjóri í Eyjum í ársbyrjun 1929
og kosinn ári síðar. Hann tók við
lítt eftirsóknarverðu embætti í
þann mund er heimskreppan var
að drepa mannlíf á Islandi í
dróma. Var svo hart á barið, að
fólk í sjávarþorpum og bæjum
þóttist góðu bætt ef það þurfti
ekki að hafa áhyggjur af því hvort
eitthvað væri að éta í næsta mál.
Það kom í hlut bæjarstjóra að
framkvæma ýmsar ákvarðanir
bæjarstjórnar og nefnda, og ekki
öllum tekið fagnandi, a.m.k. ekki
þeim, er kröfðust fjárútláta. Bæj-
arstjóranum voru sendir reikning-
arnir, en oftast tómahljóð í kass-
anum. Það kom sér áreiðanlega
oft að Jóhann Gunnar var skap-
festumaður og varð ekki uppnæm-
ur þó á móti blési.
A þessum árum voru í flestum
sjávarplássum smákóngar sem
áttu part í bát, jafnvel báta, eða/
og „forretningu," sem þótti fínt;
ríktu af náð máttarvalda og eigin
ágætis. Hins vegar var verkafólk,
langþreytt á atvinnuleysi og gerði
háværar kröfur um sinn „rétt til
að lifa eins og menn.“
Það segir sig sjálft, að oft var
loft lævi blandið og ógerlegt að
gera hlut hvers og eins svo, að
hann mundi vel við una. En ekki
minnist ég þess, að ég heyrði
bæjarstjóranum hallmælt sem
persónu, og segir það sína sögu.
Jóhann Gunnar var prúðmenni í
Hjalti H. Jörundsson andaðist
hinn 11. júlí í sumar og var
jarðsettur frá Fossvogskirkju
hinn 19. sama mánaðar. Hann var
á 68. aldursári er hann lést,
fæddur 24. marz 1912.
Hjalti var sonur hjónanna Sig-
ríðar Árnadóttur og Jörundar
Ebenesersonar er bjuggu að Álfa-
dal á Ingjaldssandi, og ólst hann
þar upp í stórum systkinahópi.
Hjalti naut venjulegs barna-
skólanáms í farskóla þeirra tíma,
en nam skósmíði hjá Elíasi
Kærnested á ísafirði 1932—1936,
jafnframt iðnskólanámi þar.
Hann varð meistari í iðn sinni, og
fór til framhaldsnáms í Dan-
mörku, en að því loknu starfaði
hann um nokkurt skeið við skó-
verksmiðju hjá Lárusi G.
Lúðvíkssyni í Reykjavík. Hann
setti upp skóvinnustofu við Berg-
staðastræti og rak hana um ára-
bil. Hjalti gerðist starfsmaður
framkomu, virðulegur án yfirlæt-
is.
Bæjarstjórnarfundir urðu
stundum sögulegir á þessum ár-
um, enda oft fullt útúr dyrum á
fundarstað þá er von var á um-
ræðum um hitamál. Og þessi
skemmtun kostaði ekkert. Jóhann
Gunnar var humoristi öðrum
þræði og sá skoplegu hliðarnar á
mannlífinu þótt tímarnir væru
alvarlegir.
Þrátt fyrir kreppuna tókst að
koma fram nokkrum framfara-
málum fyrir byggðarlagið, svo
sem Básaskersbryggju, dýpkunar-
skip var keypt, sjóveita kom
nokkru eftir 1930 og sundlaugin
1935. Hafði Jóhann Gunnar á
hendi umsjón með byggingu henn-
ar. Sjálfur hafði hann verið sund-
kennari í Eyjum þrjú sumur; þá
var synt í sjó undir Löngu. —
Jóhann Gunnar lét af embætti
bæjarstjóra í Eyjum 1. mars 1938.
Vann þá ýmis lögmannsstörf í
Eyjum um sinn, en var fulltrúi
bæjarfógeta í Hafnarfirði
1940-43.
Árið 1943 varð Jóhann Gunnar
sýslumaður í ísafjarðarsýslu og
bæjarfógeti á ísafirði. Hófst þá
aldarfjórðungs embættisferill
hans á Isafirði við vaxandi vin-
sældir og sóma. —
Jóhann Gunnar mun hafa verið
lagamaður góður; á það bendir
hversu oft dómar hans voru stað-
festir, er þeim var áfrýjað til
Hæstaréttar. Ég held þó, að sagn-
fræðin hafi átt meiri ítök í honum
en lög og valdstjórn. Hann átti
eitt besta safn sagnfræðirita
(einkasafn), en var bókamaður í
þessa orðs bestu merkingu. Hann
safnaði ekki bókum til fjárfesting-
Rafmagnsveitu Reykjavíkur árið
1954, og vann þar í aldarfjórðung.
Hjalti var tvíkvæntur: Fyrri
kona hans, Björg Sigríður Péturs-
dóttir frá Hafnardal í ísafjarðar-
djúpi, lést af barnsförum. Þau
Björg eignuðust tvær dætur: Arn-
dísi Sigríði, fædda 7. mars 1936, og
á hún eina dóttur, Björgu Sigríði,
gifta Jan Engseth, og eru þau
búsett .í Noregi. Yngri dóttirin,
Hulda, er fædd 3. janúar 1938.
Hún er gift Rafni Benediktssyni
og eiga þau tvö börn, Benedikt
Rafn og Laufeyju Björgu. Af fyrra
hjónabandi á Hulda þrjú börn:
Hjalta, Jónu Birnu og Arnar.
Seinni kona Hjalta var Jónína
Helga Erlendsdóttir og lifir hún
mann sinn.
Hjalti Jörundsson bar karl-
mannlegan svip og var tiginmann-
legur í framgöngu. Hann var
góðum gáfum gæddur og sérlega
ar, heldur sem fjársjóði til upp-
byggingar í andanum. Hann segir
líka í „Bækur og bókamenn";
„Bókin er voldug í eðli sínu. Hún
er lind menningar og þroska." —
Það er með ólíkindum hversu
miklu Jóhann Gunnar Ólafsson
afkastaði sem rithöfundur og
fræðimaður í tómstundum frá
umfangsmiklum embættisstörf-
um. A ísafjarðarárunum beitti
hann sér fyrir stofnun Sögufélags
Isfirðinga og skrifaði mikið í
ársrit þess og víðar um sagnfræði-
leg efni, kom á fót byggðasafni
með aðstoð góðra manna, auk
ýmissa starfa fleiri en menningar-
mála þar vestra. — Árið 1966 kom
út eftir Jóh. Gunnar allstór bók:
Bæjarstjórn ísafjarðarkaupstaðar
100 ára.
Eftir Jóhann Gunnar hefur
birst fjöldi ritgerða í blöðum og
tímaritum, m.a. persónusaga og
ritgerðir um sagnfræðileg efni
ýmis konar og of langt yrði að
telja. Hann þekkti manna best
sögu Vestmannaeyja, og skulu nú
nefnd nokkur rit hans er einkum
snerta Eyjasögu. Þá bjó hann
margar bækur undir prentun, ekki
alllítið verk, m.a. Manntal 1816, V.
og VI. hefti, er Ættfræðifélagið
gaf út.
Nokkrir þættir úr sögu Vest-
mannaeyja 1—2, komu út í Eyjum
1938. Sögur og sagnir úr Vest-
mannaeyjum I—II, Rvík.
1938—39, 2. útg. aukin, Hf. 1966;
Bátaábyrgðarfélag Vestmanna-
eyja 1862—1937, Rvík 1939; Báta-
ábyrgðarfélag Vestmannaeyja 100
ára, 1862-1962, Rvík 1962; Árbók
Ferðafélags íslands 1948, Vest-
mannaeyjar, aðalhöfundur, Rvík
1948, samin að beiðni Ferðafélags
er þá var starfandi í Eyjum;
Hafnargerðin í Vestmannaeyjum,
birtist í Tímariti Verkfræðingafé-
lags íslands 1946—47, og sérprent-
un Rvík 1947; Pési um bækur og
bókamenn, Rvík 1958 kom út
aukin hjá Alm. bókafélaginu 1971
og hét þá Bækur og bókamenn.
Jóhann Gunnar safnaði og bjó
til prentunar Ljóðasafn Sigurðar
Sigurðssonar frá Arnarholti og
ritaði æviágrip skáldsins. Páll
Kolka læknir hóf það verk, en
entist ekki aldur til að ljúka því;
kom út 1978.
Eitt síðasta verk Jóhanns
Gunnars var að safna öllu lausu
máli eftir Sigurð og búa til prent-
unar. Átti sú bók að koma út í ár.
Síðustu ferð sína til Vest-
mannaeyja fór Jóhann Gunnar
nokkru fyrir síðustu áramót til
þess að flytja erindi um Sigurð frá
Arnarholti, ævi hans og skáld-
skap.
Jóhann Gunnar Ólafsson hefur
skilað þjóð sinni miklu ævistarfi.
Eftir lifir minning um mætan
mann.
Haraldur Guðnason.
drenglyndur maður og tilfinn-
inganæmur. Hann var félagslynd-
ur og svo hagur, að af bar. Hann
var söngmaður góður og söng í
Sunnukórnum á ísafirði, undir
stjórn Jónasar Tómassonar, með-
an hann bjó þar.
Er hann fluttist til Reykjavíkur,
gekk hann í Karlakór Reykjavikur
og söng um árabil í honum undir
stjórn Sigurðar Þórðarsonar.
Hjalti var einn af stofnendum
í formálsorðum segir hann m.a.
á þessa leið: Árið 1976 voru liðin
750 ár frá því að sá maður kvaddi
þennan heim sem talinn er hafa
komist næst því að feta í fótspor
Jesú frá Nasaret, heilagur Frans
frá Assisi... Kaþólskir menn hér
á landi vildu einnig minnast hins
mikla dýrlings kirkjunnar og var
sá kostur valinn að gefa út á ný
„Sögu hins heilaga Frans frá
Assisi", sem Friðrik J. Rafnar
samdi eftir bók Jóhannesar Jörg-
ensens og fleiri heimildum og
Þorsteinn M. Jónsson á Akureyri
gaf út 1930. Sú bók varð mjög
vinsæl og hefur verið ófáanleg
árum saman. Sáralitlu hefur verið
breytt í þessari útgáfu, mál og
stíll Friðriks J. Rafnar iátinn
halda sér. Heiti bókarinnar var
breytt í það sem nú er, í samræmi
við það sem hún var að jafnaði
kölluð í daglegu máli manna.
Bókinni um Frans frá Assisi er
skipt í tvennt milli máls og
Kirkjukórs Langholtssafnaðar og
söng í honum í 20 ár og var
formaður hans um tíma. Er Ás-
prestakall var stofnað gerðist
Hjalti félagi í kirkjukór þess
prestakalls og söng með honum til
síðasta dags.
Hjalti unni átthögum sínum og
var einn af stofnendum Átthaga-
félags Ingjaldssands og virkur
félagi þar til dauðadags. Hann var
um áratugaskeið félagi í Oddfell-
owreglunni. Hjalti var ástríkur
eiginmaður, dagfarsprúður og um-
hyggjusamur faðir og afi.
Konu sinni var hann góður
félagi, og var heimili þeirra við
Skipasund fallegt og til fyrir-
myndar. Hjalti átti við mjög
langvinnan og óvæginn sjúkdóm
að stríða, en naut sérstakrar
umönnunar konu sinnar, Jónínu
Helgu, í þeim átökum.
Við Hjalti vorum runnir upp á
sömu slóðum og slitum barnsskón-
um í sama túni og áttum ljúfar
minningar frá þeim tíma. Nú,
þegar leiðir skilja, kveð ég góðan
og tryggan vin og votta ástvinum
hans samúð mína og fjölskyldu
minnar.
Jón I. Bjarnason.
mynda. — Fyrst er textinn sem er
þannig settur upp að á hverri síðu
eru tveir dálkar, — letrið stórt og
læsilegt á rúmlega 100 síðum. —
Síðan koma myndirnar, sem allar
eru litprentaðar í Þýzkalandi,
rúmlega 70 talsins. Eru það ýmist
ljósmyndir frá þeim stöðum sem
koma við sögu í ævi dýrlingsins,
sem tekinn var í tölu heilagra árið
1228, eða litmyndir af listaverkum
tengdum ævi hans og starfi. Fylg-
ir ítarleg myndskýring hverri
mynd.
Þá er í bókinni „Sólarsöngur-
inn“ í þýðingu Torfa Ólafssonar.
— Þetta ljóð, sem er 11 erindi, er
frægast alls þess sem til er af
ritum hins heilaga Frans. — Þetta
ljóð er lofgerð hans til Skaparans
og alls þess er hann hefur skapað.
Hér á eftir fara tvö af fyrstu
erindunum í Sólarsöngnum:
-------------------------------------------------------
Þú hinn sðsti, almáttugi, góði Drottinn.
þin er öll lofgerð, vegsemd, heiður og blessun öll,
allt ber þetta þér einum, þú hinn hæsti
og enginn maður er þess verður að nefna þig.
Lofaður sért þú, Drottinn, og allt sem þú hefur skapað.
einkum þó systir vor, sólin,
sem daginn gjörir, og hana lætur þú lýsa oss. ’
og fögur er hún og Ijómandi i geislagliti.
og hún endurspeglar þig. hinn æðsti.
V_________________________________________________________,
í eftirmála sem T.Ó. skrifar og
helgar St. Franciskussystrum og
eglu þeirra, sem hófst austur á
Indlandi fyrir rúmlega 100 árum,
segir hann meðal annars þetta:
„Ein grein á þeim meiði, sem
heilagur Frans gróðursetti, hefur
náð alla leið hingað, út að hinu
ysta hafi. Það er regla Francisk-
ussy-stra (The Franciscan Mission-
aries of Mary) sem hingað komu
fyrir 44 árum og hefur síðan 1936
rekið sjúkrahúsið í Stykkishólmi
af þeirri natni og samviskusemi
sem systurnar eru þekktar fyrir.“
Bókin er öll hin veglegasta.
Setning hennar í prentstofu
Franciskussystra í Stykkishólmi.
Prentun og bókband var unnið í
Leiftri. Myndir Toni Schneiders.
Titilsíðu gerði Kristjan Jóhanns-
son.
Hjalti H. Jörunds-
son — Minningarorð
)