Morgunblaðið - 26.04.1980, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. APRÍL 1980
35
Kjartan Jóhannsson, alþm.:
Miklar umræður hafa farið
fram að undanförnu um stöðu
fiskvinnslunnar í landinu. Hófust
þær reyndar með álygum Alþýðu-
bandalagsráðherranna um að rík-
isstjórn Alþýðuflokksins hefði
viljað skera niður afurðalán til
sjávarútvegsins, sem varð nú
reyndar til að uppmála þeirra
eigin aumingjaskap. Þessar um-
ræður allar um stöðu fiskvinnsl-
unnar gefa tilefni til að stikla á
fáeinum meginatriðum.
Fyrst vil ég undirstrika þau
meginsannindi sem allt of margir
gleyma allt of oft, að einhver
arðvænlegasti hagvaxtarbroddur-
inn í íslensku efnahagslífi er í
framþróun fiskvinnslunnar jafn-
framt því að halda aftur af stærð
fiskiskipaflotans. í samræmi við
þessi sannindi fylgdi ég þeirri
meginstefnu í málefnum sjávar-
útvegsins að hamla gegn skipa-
kaupum erlendis frá, en stuðla að
endurnýjun, tæknivæðingu og
framförum í fiskvinnslunni.
Afurðalánin
Víkjum þá fyrst aðeins að af-
urðalánamálinu. Það kom vissu-
lega til minna kasta, því að hinn 1.
febrúar s.l. lagði Davíð Ólafsson
seðlabankastjóri fyrir mig sam-
þykktir Seðlabankans um lækkun
afurðakaupahlutfallsins. Og það
er vissulega rétt, sem Davíð hefur
sagt, að ekki þurfi og ekki hafi
verið leitað eftir samþykki ríkis-
stjórnarinnar. Staðreyndin er
hins vegar sú, að ég þvertók fyrir
þetta og Seðlabankinn virti það,
enda vita allir að ekki kom til
neinna breytinga þann dag né
heldur nokkurn annan dag meðan
ríkisstjórn Alþýðuflokksins sat að
völdum.
Þegar ríkisstjórn Gunnars
Thoroddsens og Alþýðubandalags-
ins tók við, kynnti Seðlabankinn
henni auðvitað hugmyndir sínar.
Viðbrögð þeirrar ríkisstjórnar
voru nú ekki meira afgerandi en
svo, að Seðlabankinn lét til skarar
skríða þegar hálfur mánuður var
liðinn af stjórnartíð nýju ríkis-
stjórnarinnar. Dálaglegur dómur
um ríkisstjórnina, það! Eftir japl
og jaml og fuður komst síðan
ríkisstjórn Gunnars Thoroddsens
og Alþýðubandalagsins að því, að
hún geti nú hugsanlega haft
einhver áhrif á málið, og síðan
ræður ríkisstjórnin sér varla af
sjálfsánægju yfir því að hafa náð
samkomulagi við bankana um
75% áfram, eða í sama fari og
ríkisstjórn Alþýðuflokksins hafði
skilið við málið!
í þessu sambandi má reyndar
rifja upp, að í sambandi við
vaxtabreytinguna 1. des. ritaði ég
viðskiptabönkunum bréf, sem
varðaði afurðalánin, en í því sagði
m.a.:
„Enn fremur beinir ráðuneytið
því til viðskiptabankanna að hlut-
fall þeirra lána, sem þeir bæta við
endurkaupanleg lán út á útflutn-
ingsafurðir verði rýmkuð um sem
svarar 2% af endurkaupanlegu
lánunum og jafnframt að þau fylgi
jafnan uppfærðu andvirði endur-
kaupanlegu lánanna."
Þetta sýnir kannski betur en
nokkuð annað, að hugur okkar
stóð til þess að hækka þetta
afurðalánahlutfall, en ekki lækka.
Reglugerð um
hækkun lánsf jár
í fiskvinnslu
Víkjum síðan að öðrum atriðum,
sem varða framkvæmd þeirrar
stefnu, að auka framþróun í fisk-
vinnslu. Með reglugerðarbreyt-
ingu voru auknar heimidir Fisk-
veiðasjóðs til lánveitinga í fisk-
vinnslu með því að hækka láns-
fjárhlutfall og lengja lánstíma.
Lánin til fiskvinnslunnar voru
flokkuð í þrennt og gildir sú regla
nú.
í fyrsta lagi lán til byggingar-
framkvæmda, í öðru lagi lán til
meiriháttar vélakaupa og í þriðja
lagi lán til ýmissa vélakaupa og
hagræðingar.
Varðandi lán til byggingar-
framkvæmda er í þessari nýju
reglugerð sérstaklega tiltekið, að
þau nái til hráefnisgeymslna, til
aðgerða til bættra hollustuhátta,
til mengunarvarna og til þess að
bæta aðbúnað verkafólks. Fram-
kvæmdir af þessu tagi flokkast því
samkvæmt hinni nýju reglugerð
með sama hætti og nýbyggingar
áður, þótt hér kunni að vera um
breytingar og endurbætur að ræða
á húsnæði, sem þegar er fyrir
hendi. Markmið þessarar breyt-
ingar var að greiða fyrir endur-
bótum á þessum sviðum án tillits
til þess hvort húsnæðið er nýtt af
nálinni eða ekki.
Þá var í öðru lagi lengdur
hámarkslánstími úr 5 árum í
7—10 ár vegna kaupa á frystivél-
um og frystitækjum, svo og til
kaupa á vélum til fiskimjöls-
vinnslu. Með þessu er greitt fyrir
endurnýjun á úreltum tækjum af
þessu tagi, sem eru í notkun mjög
víða eins og kunnugt er.
í þriðja lagi voru lán til 5 ára til
kaupa á fiskvinnsluvélum, til hag-
ræðingar vinnslurása og til ým-
issa tækjakaupa og endurbóta.
Það var nýjung að tiltaka þannig
sérstaklega sem lánshæft að hag-
ræða vinnslurásum, þar með tald-
ar breytingar á húsnæði til að ná
fram slíkri hagræðingu. Jafn-
framt voru kaup á eftirlitskerfum
og stýribúnaði sérstaklega tiltekin
sem lánshæf, en undir það flokk-
ast tölvuvogir og tölvubúnaður í
eftirlitskerfum, sem vafalaust
mun ryðja sér mjög til rúms nú í
frystihúsum og enn fremur voru
þar tiltekin stýrikerfi fyrir fiski-
mjölsverksmiðjur, en hvort
tveggja mun auka nýtingu og
arðsemi. Jafnframt voru orku-
sparandi aðgerðir gerðar lánshæf-
ar samkv. þessum lið.
Lán til tækja- og vélakaupa
námu áður að hámarki 60% af
kostnaðarverði, en voru hækkuð í
75% af mats- og kostnaðarverði.
Stefnumörkun í
lánaúthlutun
Jafnframt því að gera þessar
breytingar á reglugerð Fiskveiða-
sjóðs til þess að stuðla að framför-
um í fiskvinnslunni var lögð fyrir
stjórn sjóðsins ákveðin stefnu-
mörkun um lánaúthlutun. Þetta
var gert með bréfi dags. 10. okt.
’79 þar sem segir m.a.:
„Við stjórn fjárfestinga í fisk-
vinnslu ber að hafa þau markmið
að framkvæmdir séu arðsamar,
stuðli að aukinni hagkvæmni í
rekstri, bæti nýtingu hráefnis og
mannafla, stuðli að orkusparnaði,
jafnframt því að þess sé vel gætt,
að á hverju landsvæði sé sem best
samræmi milli veiða, vinnslu og
mannafla, þannig að ekki sé stefnt
að innflutningi starfsfólks á einu
svæði á sama tíma og atvinna er
ótrygg á öðrum landshornum. Til
þess að ná þessum markmiðum er
nauðsynlegt
— að opinberir sjóðir láni ekki fé
til nýbygginga eða stækkana fisk-
vinnslufyrirtækja á stöðum þar
sem nægur mannafli eða hráefni
eru ekki fyrir hendi,
— að haft sé eftirlit með nýtingu
og framleiðni og séð um að
framlög opinberra sjóða nýtist svo
sem ráð var fyrir gert,
— að reynt sé að gera fiskverk-
endum kleift að hætta rekstri
óhagkvæmra rekstrareininga og
stuðlað sé að samruna fyrirtækja
til aukinnar hagræðingar,
— að fiskverkendur geti valið á
milli tiltækra erlendra lána og
lána úr Fiskveiðasjóði vegna
kaupa á fiskvinnsluvélum,
— að hluti Fiskveiðasjóðslána til
fiskvinnslu verði aukinn mjög
verulega,
— að rýmkaðar verði lánareglur
Fiskveiðasjóðs vegna lána til
tæknilegra endurbóta og hagræð-
ingar L fiskvinnslunni eins og
reglugerðarbreytingin gerir
reyndar ráð fyrir."
Aukin lán til
fiskvinnslunnar
Eins og vikið er að í bréfinu, þá
var gert ráð fyrir því að lánsfjár-
hlutfall til fiskvinnslunnar verði
mun hærra en verið hefur. Hingað
til má segja að reglan hafi verið
sú, að lán til fiskvinnslunnar hafi
verið látin mæta afgangi. Til að ná
fram breytingu á þessu var sú
stefna mörkuð að ákveða skyldi
fyrirfram hversu stór hluti lána
færi til fiskvinnslu annars vegar
og skipakaupa hins vegar, og
tryggja þannig hlut fiskvinnsl-
unnar.
Til þess að fylgja þessari stefnu-
mörkun eftir var tekið upp það
nýmæli að fá fiskvinnsluna í lið
með ráðuneytinu til þess að meta
lánsfjárþörf fiskvinnslufyrir-
tækja. Þetta hafði aldrei verið
gert áður og lánsfjárþörfin í
rauninni aldrei verið metin fyrr.
Athugunin leiddi í ljós að til þess
að mæta brýnustu þörfum fisk-
vinnslunnar mundi þurfa að auka
útlán úr Fiskveiðasjóði á árinu
1980 til fiskvinnslu upp í a.m.k. 7,5
milljarða kr.
Yfirlit yfir
lánsfjárþörf
Fiskveiðasjóðs
í samræmi við þessa stefnu-
mörkun og á grundvelli þeirra
athugana, sem gerðar höfðu verið,
beitti ég mér fyrir því, að láns-
fjármöguleikar Fiskveiðasjóðs til
fiskvinnslunnar yrðu auknir og
gerði fjármálaráðherra grein fyrir
þessum þörfum með sérstöku yfir-
liti og skýringum, sem var svolát-
andi:
„Ný útlán Fiskveiðasjóðs árið
1980 þurfa a.m.k. að vera þessi:
7,5 milljarðar til fiskveiða
7,5 milljarðar til fiskvinnslu
15,0 milljarðar alls.
Fjármögnun yrði eftirfarandi:
milljarðar
Framkvæmdasjóður 9,4
Erlend fjármögnun til innlendrar
skipasmíði 5,0
Eigin fjármögnun 0,6
Alls 15.0
Lán til fiskveiða: 7,5 milljarðar
eru algjört lágmark til þessa
þáttar og allar áætlanir um lægri
fjárhæðir eru óraunhæfar. Má
m.a. færa fyrir því eftirfarandi
rök:
1. Árið 1979 voru lánaðir 7
milljarðar til þessa þáttar, og var
þó ekki um að ræða þenslu í
skipasmíðum það ár.
2. Afkastageta skipasmíða-
stöðva bæði til nýsmíði og breyt-
inga eru um 2000 lestir á ári. Hver
lest kostar í framleiðslu um 5
milljónir kr. Fiskveiðasjóður lán-
ar 75% af matsverði, sem þýðir 7,5
milljarða til þessa þáttar og er þá
ekki meðtalin endurnýjun á vélum
og tækjum, sem ætla má að hafi
verið um eða yfir 1 milljarður á
s.l. ári.
3. Hér fléttast einnig inn erlend
fjármögnun innlendrar skipa-
smíði. En í fyrirliggjandi drögum
er þessi þáttur óleystur. Fisk-
veiðasjóður hefur þegar samþykkt
erlenda fjármögnun til smíði 4
skipa og breytinga á 4 skipum. Má
ætla að þau lánsloforð nemi um 4
milljörðum kr. og þar af komi um
3 milljarðar til útborgunar árið
1980.
Ennfremur liggja nú fyrir um-
sóknir um erlenda fjármögnun til
nýsmíði 3 skipa, tveggja hjá
Slippstöð Akureyrar og eins skips
hjá Stálvík h.f. Ef þessar umsókn-
ir yrðu samþykktar, en ekki virð-
ast rök til annars, má gera ráð
fyrir að þeirra vegna kæmu 2
milljarðar kr. til útborgunar árið
1980.
Reynsla undanfarinna ára hefur
sýnt, að sé eigi til fjármagn til
nauðsynlegra skipalána, þ.e. til að
halda eðlilegum verkefnum hjá
skipasmíðastöðvunum þá hefur
verið gengið á það fé, sem ætlað
er til fiskvinnslu. Þetta má ekki
endurtaka sig einu sinni enn.
Þá ber einnig að leggja áherslu
á, að í þessum áætlunum um lán
til fiskveiða 1980 er ekki um að
ræða neinn innflutning á skipum.
Lán til fiskvinnslu: Slík lán
Björk, 23. apríl.
NU ER að ljúka einum snjólétt-
asta vetri, sem hér hefur komið
um árahil. Til marks um snjóleys-
ið má geta þess, að sjaldan hefur
þurft að moka snjó af vegum hér.
Þá hefur oftast verið bílfært
austur á Hólsfjöll, þó sá vegur sé
lítið uppbyggður. Flestir vegir
hér eru nú að verða þurrir og
búið að hefla þá.
Lítt hafa eigendur vélsleða verið
hrifnir af snjóleysinu og hafa því
orðið að aka sleðum sínum á bílum
langar leiðir til að komast í snjó.
hafa mætt afgangi hjá Fiskveiða-
sjóði til þessa. Ljóst er að mjög
nauðsynlegt er að koma á hagræð-
ingu í frystihúsum bæði fjárhags-
Iegri og tæknilegri, sem mundi
stuðla að mun betri nýtingu hrá-
efnis, meiri framleiðni og betri
afköstum, auk bætts aðbúnaðar
verkafólks.
Aflað hefur verið á vegum
ráðuneytisins sérstakra upplýs-
inga hjá S.H. og S.Í.S. um áætlan-
ir og þarfir frystihúsa í þessum
efnum. Þær kannanir hafa leitt í
ljós að til forgangsverkefna þ.e.
fyrst og fremst tæknilegrar hag-
ræðingar, og til að Fiskveiðasjóð-
ur geti staðið við fyrirheit um lán,
sem lofað var 1979 þarf 4.700
milljónir kr. til frystiiðnaðarins
árið 1980, og er þá ekki gert ráð
fyrir neinum nýbyggingum.
Hvað varðar fiskimjölsverk-
smiðjur þá eru þar eins og alkunn-
ugt er brýn verkefni óleyst, sér-
staklega hvað varðar fjárfestingu,
sem mun stuðla að betri nýtingu
hráefnis, mengunarvörnum og
orkusparnaði. Til þessara þarfa er
áætlað að þurfi 2.500 millj. kr. árið
1980.
Til annarrar vinnslu, þ.e. salt-
fiskvinnslu, skel- og rækjuvinnslu,
eru áætlaðar kr. 500 milljónir og
verður að telja þá áætlun í algjöru
lágmarki.
Til að stuðla að þeim fram-
kvæmdum sem mjög brýnar verða
að teljast þurfa lán til fiskvinnsl-
unnar árið 1980 því í rauninni að
vera sem hér segir:
Forgangsverkefni og fyrirheit
milljarðar
til frystihúsa 4,7
til fiskmjölsverksmiðja 2,5
Önnur vinnsla 0,5
Alls 7,7
Þá er rétt að taka fram að þegar
eru fyrirliggjandi umsóknir frá
fiskvinnslunni um lán úr Fisk-
veiðasjóði á árinu 1980, sem nema
á annan tug milljarða."
Lokaorð
Vegna þeirrar umræðu sem hef-
ur farið fram um stöðu fiskvinnsl-
unnar og aukna framleiðni í
henni, taldi ég rétt að gera með
þessum hætti grein fyrir nokkrum
meginatriðum, sem unnið var að
til þess að endurvæða greinina. Er
þá ýmislegt ótalið svo sem eins og
ákvörðun um að undanþiggja að-
gerðir til mengunarvarna í fiski-
mjölsverksmiðjum sölugjaldi til
ríkisins, en um tilhögun þess tókst
samkomulag við fjármálaráðu-
neytið. Ennfremur tókst að fá inn
á fjárlög framlag til sjávarútvegs-
ráðuneytisins til þess að beita sér
fyrir sérstöku átaki til að auka
vinnu- og rekstrarhagræðingu í
fiskvinnslufyrirtækj um.
Auðvitað eru þessar aðgerðir
allar einungis spor á tiltekinni
framfarabraut. Meira þarf til að
koma, en ég vil vona, að t.d. þeim
lágmarksskilyrðum um lán til
fiskvinnslunnar verði a.m.k. full-
nægt, svo mikilvæg sem fram-
vinda í greininni er fyrir lífsaf-
komu okkar allra, en ekki síst
fyrir þá sem við fiskvinnslu
starfa.
Einnig hafa skiðaáhugamenn
þurft að aka marga kílómetra af
sömu ástæðum. Ekki hefur heyrzt
að bændur hafi kvartað undan
snjóleysinu, enda sumir búnir að
beita fé í vetur og sparað hey
verulega.
Hér er nú að verða vorlegt við
vatnið, tún byrjuð að grænka og
farinn að heyrast fuglakliður.
Segja má að snjór hafi hér horfið
nú mánuði til sex vikum fyrr en
síðastliðið vor. Vonandi verður
komandi sumar öllum hagstæðara
til lands og sjávar en það síðasta.
— Kristján.
Aðgerðir til að
auka framþróun
i fiskvinnslunni
Snjóléttur vetur
kveður og orðið vor-
legt við Mývatn