Morgunblaðið - 08.05.1980, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 8. MAÍ1980
Jón A. Gissurarson:
Hvað er „framlag opinberra
aðila til nemenda í Breiðholti“
og þremur öðrum skólum?
Þann 5. jan. sl. skrifaði ég
greinarkorn í Morgunblaðið um
framhaldsskóla í Reykjavík.
Færði ég líkur að því að fjöl-
brautaskólakerfi væri ekki æski-
leg lausn í skólamálum Reykja-
víkur, fremur bæri að nýta og efla
þá sérskóla sem fyrir væru heldur
en búa hina ýmsu framhaldsskóla
svo úr garði að þeir yrðu þess
umkomnir veita fullgilda fræðslu
á hinum ólíklegustu sviðum, lagt
yrði í óþarfa kostnað vegna tækja-
búnaðar sem oft yrði vannýttur,
sérkennarar fengu ekki full störf
við einstaka skóla. Stundakennar-
ar yrðu því óeðlilega margir sem
er hverjum skóla til trafala, enda
hefur sú orðið raunin í fjölbrauta-
skólanum í Breiðholti, þar eru 48
skráðir stundakennarar móti 63
fastráðnum. Hins vegar taldi ég
fjölbrautaskóla meir við hæfi í
bæjum utan Reykjavíkur, þar
væri verið að sameina krafta í
stað að sundra.
Með tölum sýndi ég fram á að
tímafjöldi á hvern nemanda er
hár í Breiðholtsskóla og fjöldi
stjórnenda meiri en áður hefur
þekkst í einum skóla á íslandi. Ég
mun ekki þreyta lesendur með
endurtekningu á þeim tölum, enda
ekki andmælt að rétt sé með þær
farið.
Vinnutími nemenda í Breiðh. er
með endemum, upp í 11 stundum
er hrúgað á einstaka daga og
virkur dagur svo næstum auður.
Mætti helst líkja því við bónda
sem gæfi kúm sínum þrímælt
suma daga en léti þær vera
málþola aðra daga, teldi þær
mættu vel við una fengju þær sinn
mælda vikuskammt.
Guðmundur Sveinsson skóla-
meistari Fjölbrautaskólans í
Breiðholti skrifar tvo langhunda í
Tímann 1. og 2. apríl, enda hyggst
hann ljósta okkur Kristján Bersa
Ólafsson skólameistara í Flens-
borg í einu höggi. Ávirðing skóla-
meistara Flensborgar var sú að
hafa tekið upp hanska fyrir fjöl-
brautaskóla utan Reykjavíkur, en
þá telur Guðmundur Sveinsson
ekki rísa undir nafni og markleysu
eina. Fráleitt gefur skólameistari
Flensborgar sér tóm til andsvara
á háannatíma íslenskra skóla,
enda erfitt að hasla Guðmundi
Sveinssyni völl í orðræðum. Öðru
máli gegnir um okkur Guðmund,
ég laus og liðugur og hann með
hjálparkokk á hverjum fingri.
Guðmundur Sveinsson ræðir
tölur mínar engu en telur heimild-
ir frá Fræðsluskrifstofu Reykja-
víkur og menntamálaráðuneyti
lítils virði, því að „margt (sé) þar
að heyra og sjá“, eins og hann
segir. Taki þeir sneiðina sem eiga.
Hins vegar birtir Guðmundur
Sveinsson samanburðartölur um
áætlaðan kostnað hvers nemenda í
fjórum skólum með formála og
eftirmála. Orðrétt segir hann: „...
framlag opinberra aðila til nem-
endanna í Breiðholti er ein sú
lægsta ef ekki sú lægsta þegar
litið er til sambærilegra mennta-
stofnana.
Samkvæmt fjárlögum ársins
1979 hefur kostnaður á nemanda á
íslandi verið þessi svo dæmi séu
tekin:
í Menntask. í Reykjavík 450 þús.
í Menntask. á Akureyri 580 þús.
í Fjölbrautask. á Suðurn. 716 þús.
í Fjölbrautask. í Breiðh. 433 þús.
Tekið er fullt tillit til framlaga
sveitarfélaga í tveim síðastnefnd-
um tilvikum." (Hér lýkur tilvitn-
un.)
Nú þarf ekki lengur að notast
við ágiskanir því að reikningar
ríkis og Reykjavíkur eru skjalfest-
ir fyrir árið 1979. Samkvæmt þeim
lítur sama dæmi svona út:
í M.R. 536 þús.
í M.A. 751 þús.
í Fjölbrsk. Suðurnesja 659 þús.
í Fjölbrsk. í Breiðholti 607 þús.
Fjölbrautaskólinn í Breiðholti
er því fallinn úr sínum rómaða
heiðursessi, enda fjárþörf hans
vanmetin um rösk 40%. Fjöl-
brautaskóli Suðurnesja hefur hins
vegar ofmetið sína fjárþörf um
8%. Samantekt þessi var gerð að
minni beiðni í menntamálaráðu-
neyti og á skrifstofu borgarstjóra
Reykjavíkur, svo að innræti mitt
ætti þar engu um að véla, en á því
hefur Guðmundur ímigust hinn
mesta.
Því fer víðs fjarri að aðstæður
þessara fjögra skóla séu „sam-
bærilegar" um hagkvæman rekst-
ur. Skóli Guðmundar Sveinssonar
er nýr af nálinni, sniðinn fyrir
þann rekstur sem þar fer fram.
Mætti því ætla að hann byði upp á
hagkvæmni í hvívetna. Hús
Menntaskólans í Reykjavík er í
Jón Á. Gissurarson
notkun síðan 1846. Gamalt íbúð-
arhús (Þrúðvangur) var keypt og
kennt í því. Fráleitt er það hent-
ugt skólahús og kippkorn frá
skólalóð. Það eitt eykur umsjóna-
kostnað. Hús Menntaskólans á
Akureyri er um áttrætt og van-
timbrað. Viðhaldskostnaður þess-
ara öldnu húsa hlýtur því að vera
mjög hár en ætti að vera í algjöru
lágmarki í Breiðholti, þar eru hús
og munir ný og óslitin. Mennta-
skólinn á Akureyri er einn þessara
skóla með heimavist. Tormerki
voru talin í menntamálaráðuneyti
að kippa þeim gjöldum út úr
heildarrekstrarkostnaði skólans
svo að óyggjandi yrði. Þessi kost-
naður skekkir dæmið skólanum á
Akureyri svo í óhag að saman-
burður Guðmundar Sveinssonar
við hann er blekking einber.
Þórður Tómasson:
Þjóðháttarit
frá Færeyjum
Robert Joensen: Fáreavl pá
Færöerne. Udgivet af Susanne
Barding og Holger Rasmussen.
Khöfn, 1979. 310 bls.
Árið 1979 kom út á dönsku
þjóðháttaritið Fáreavl pá Fær-
öerne eftir Robert Joensen þjóð-
háttafræðing í Klakksvik. Útgef-
andi er „Selskabet til udgivelse af
færöske kildeskrifter og studier"
og hefur Dansk — Færösk Kultur-
fond lagt fé til útgáfunnar. Út-
koma þessarar bókar er mikill og
vel þeginn viðburður, eigi aðeins
fyrir færeysk fræði, engu síður
fyrir íslensk fræði og norræn og er
hún dýrmætt framlag til þjóð-
háttabókmennta yfirleitt.
Höfundurinn, Robert Joensen,
er fæddur í Klakksvík árið 1912.
Ólst hann upp í byggð, þar sem
jöfnum höndum voru stunduð sjó-
sókn og landsgagn og hættir lítt
breyttir frá fornu fari. Hann nam
menntaskólanám í Danmörku, og í
formála bókar sinnar lýsir hann
því skemmtilega, er hann, ungi
stúdentinn, kom með vísdóm ver-
aldarinnar heim til ættbyggðar
sinnar, þar sem flestir þeir ungu
höfðu aðeins numið sitt heimanám
og eldri kynslóðin aldrei komið í
skóla. Brátt gerði hinn ungi og vel
lærði maður sér þó ljóst að gamla,
heimaalda kynslóðin sat að fjár-
sjóði þekkingar varðandi líf og
störf liðins tíma, fjársjóði, sem
hann átti enn lítinn hlut í. Þetta
fullorðna og aldraða fólk kunni
allt, sem þurfti til þess að lifa
lífinu i erfiðum og hættusömum
störfum á landi og sjó.
í barnaskóla hafði ungi maður-
inn ekkert lært um land sitt og
þjóð, um þjóðtungu, þjóðfélag og
þjóðarsögu. Hið eina, sem hann
kunni skil á varðandi þau svið,
hafði hann lært á æskuheimili
sínu við að hlusta á samræður
fullorðna fólksins.
Róbert Joensen fór aftur til
Danmerkur og hélt námi sínu
áfram en árið 1940 var hann
staddur heima í Færeyjum, er
sambandið við Danmörku rofnaði
af völdum heimsstríðsins. Robert
varð starfsmaður bæjarfélagsins í
Klakksvík og stofnaði heimiíi en í
hjáverkum hóf hann það starf
með skriffæri í höndum, sem hafið
hefur hann til vegs og virðingar
sem einn merkasta þjóðhátta-
fræðing Norðurlanda.
Þessari háttsemi hins unga
embættismanns var í byrjun tekið
með nokkurri tortryggni, hún
jafnvel litin af sumum óhýru
auga. Embættismaðurinn var
hálfgerð afæta þjóðfélagsins mið-
að við erfiðismanninn, sem dró
björg í bú með starfi sínu. Robert
safnaði heimildum sínum úti á
meðal vinnandi handa til fjalls og
fjöru. Fyrir kom þá að gamall
maður skipaði félögum sínum að
hugsa um það, sem þeir væru að
vinna í stað þess að vera að svara
forvitnispurningum. Þetta breytt-
ist með tíð og tíma, tor-
tryggni breyttist í hjálp og vel-
vilja. Minnisstæð eru orð gamals
manns. Robert las honum þau
fræði, sem spurn og samtal höfðu
gefið í aðra hönd og sá fullorðni
sagði: „Aldrei hefði ég ætlað það
að frásögn manns gæti látið svo
vel í eyrum, þegar búið er að skrá
hana á blað.“
Tíminn leið svo og vann með
þjóðháttastarfi Roberts. Einstakir
þættir þess urðu fullmótaðir til
útgáfu. Á árunum 1942—1979
komu út eftirtaldar bækur, flestar
í eigin útgáfu höfundar:
Klakksvíkar Bygð í Sögu — 1942.
Útróður, 1845—1945, — 1946. Roy-
við, — 1958. Böleiðin, — 1959,
önnur útgáfa 1974. Greivabitin, —
1960. At Glaða og Brenna Vita, —
1961. Grindaboð í Havn, — 1962.
Býta Seið og Fletta, — 1968.
Vambarkonan, — 1972. Högtíðir
og Veisluhald á Vetri, — 1974.
Minnismyndir og Sögubrot I. —
1979. Ritin Royvið (Reyfið),
Greivabitin, Býta Seið og fletta og
Vambarkonan eru öll tekin upp í
þessa nýju bók Roberts og enn-
fremur mikið óprentað efni og er
þetta undirstöðurit um sauðfé í
færeyskum þjóðháttum.
Höfundur lýsir í ljósu máli
færeysku samfélagi í fyrri tíð,
einangruðum bændabyggðum,
sem áttu að drjúgum hluta líf sitt
undir sauðkindinni, sem gekk
sjálfala, um fjöll og firnindi að
sumri, í heimahögum að vetri oft
aðþrengd af óblíðri veðráttu.
Landið varð ekki nytjað nema með
samhjálp og samvinnu, og í mið-
aldalöggjöf eru settar fastar regl-
ur um sauðagöngu og sauðahald
með Sauðabréfinu 1298.
Iðja Færeyinga allan ársins
hring var í miklum mæli tengd
sauðfé. Það þurfti sitt eftirlit á
fjalli og í heimahaga. Sauðburður
á hörðu vori reyndi eigi síður á
fjármenn í Færeyjum en á Islandi.
Smalamenskur voru lýjandi í
landi, sem er allt á fótinn, og þoka
og illveður koma þar einatt við
sögu. Oft lenti sauðfé í svelti, og
kom sér þá vel að eiga góða
sigamenn. Færeyingar sneru
broddi og veðrum á fjallstaf
sínum i ull sauðkindar í svelti
Robert Joensen
alveg með sama hætti og ég sá
föður minn gera í hömrum Holts-
núps undir Eyjafjöllum. Ærið
starf var í færeysku réttinni við
rýingu og mörkun. Sláturtíð fylgdi
mikil önn hjá körlum og konum,
og vetrarvinna innan dyra var eigi
síst sú að koma ull í fat.
Bók Roberts minnir á það, að
margt er líkt með skyldum. Hún
leiðir i ljós náskylda þjóðmenn-
ingu Færeyja og íslands með
rætur í þeim tíma, er hvorki voru
til Færeyingar eða íslendingar.
Gefur það henni eigi síst gildi
fyrir þjóðháttafræðinga á Norður-
löndum. Skyldleikans gætir mjög í
gamalli þjóðtrú og eigi síður í
orðum og athöfnum. Hér skulu
tilfærð nokkur vitni um hann
gripin upp úr bók Roberts.
Færeyingar og íslendingar
völdu sér að fjárhundum hvolpa,
sem sugu öftustu spena á móður
sinni. Hér á landi var talið að þeir
hundar sæktu rétt að sáuðfé í
smölun, gagnstætt hinum, er sugu
framspenana. Færeyingar trúðu
því að vörn gegn villu á fjalli væri
að klæðast ranghverfri flík og
vissu það umfram seinni tíma
íslendinga, að villuvaldurinn var
huldufólkið. í báðum löndunum
- var spáð fyrir veðri eftir milta og
eftir spávölu, miltisspáin þó með
nokkuð öðrum hætti í Færeyjum.
Færeyski slátrarinn sló hausi
sauðkindar við strjúpann um leið
og búið var að skilja þar á milli á
sama veg og faðir minn gerði ætíð
við sláturstörf. Þetta var gert til
þess að ný skepna lifnaði í stað
þeirrar, sem felld var, enda sögðu
hérlendir menn áður við verkið:
„Upp, önnur i staðinn."
I báðum löndunum var slátur-
lambinu sleppt, ef það bað með
jarmi um líf, og Færeyingar jafnt
og við skáru brott úlunseyrun af
hjarta sláturgrips og fleygðu. Söm
þekktist trúin þar og hér, að
maður yrði lausmáll af því að eta
úlunseyrun (orðið á sér margar
myndir). Fékvörn var vel fallin til
að auka og viðhalda fjárheill að
áliti íslenskra bænda. Ánnað nafn
átti hún í Færeyjum en var
þar engu síður í metum og var
vörn gegn ýmsu, er að vildi steðja.
Góð vinkona mín losnaði árið 1979
við leiðar vörtur af höndum við
það eitt að stinga þeim inn í
gorvömb. Þetta var einnig vel
þekkt ráð hjá Færeyingum til að
eyða vörtum. Sama verður uppi á
teningnum, þegar litið er til orða-
fars og verkhátta. Færeyskir og
íslenskir slátrarar stóðu í flestu
eins að slátrun sauðfjár, og hús-
freyjur beggja landa bjuggu til
ísbenju, sperðil og blóðmör, svo að
dæmi séu nefnd. Mör var í báðum
löndum hnoðaður í mörflot og
gerðar af mörtöflur, og var það
feitmeti í miklum metum.