Morgunblaðið - 08.05.1980, Qupperneq 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 8. MAI1980
Orlar ekki á vorkomu í efnahags-
og atvinnumálum þjóðarinnar
Ágætu gestir, góðir félagar.
Þegar við komum nú saman til
aðalfundar, sem að vanda er
haldinn í byrjun maí, er vor í lofti,
en maí hefur heilsað með hlýjum
dögum. Þannig er veðurfar í ár
mun hlýrra en á sama tíma í
fyrra, en þá var frost og kuldi. En
hvernig er veðurfarið í efnahags-
og atvinnumálum þjóðarinnar,
ríkir þar í dag vorblíða andstætt
því sem var á sama tíma í fyrrá?
Því miður er ekki svo og eins og
oft áður örlar þar ekki á vorkom-
unni. Eins og málum er nú komið
virðist bjartsýni um vorkomu vera
meiri óraunsæi en skynsemi.
Þegar við komum saman til
aðalfundar fyrir tveimur árum,
stóðu yfir pólitísk verkföll við
vinnu við útflutning. I fyrra stóð
yfir farmannaverkfall og hvernig
er ástandið í ár?
Samningar allra stéttarfélaga á
almennum vinnumarkaði hafa
verið lausir frá áramótum og
samningar opinberra starfsmanna
við ríkið hafa verið lausir frá því á
miðju síðastliðnu sumri. Þetta eru
óvanalegar aðstæður, sem kalla á
ábyrgð við samningagerð, en gefa
jafnframt möguleika á sam-
ræmdri niðurstöðu. Engum getur
blandast hugur um, að þær
ákvarðanir sem teknar verða með
endurnýjun kjarasamninga hafa
gífurlega þýðingu fyrir efna-
hagslíf þjóðarinnar. Viðræður um
endurnýjun kjarasamninga fara
nú fram við vaxandi verðbólgu og
versnandi viðskiptakjör. Veru-
legur halli er nú á viðskiptum við
útlönd og horfur eru á að þjóðar-
tekjur á mann muni minnka á
þessu ári. Hagvöxtur hefur því
stöðvast annað árið í röð. Þetta er
sú staðreynd sem við verðum að
horfast í augu við.
Forn grísk goðsögn segir, að ef
það takist að gefa óvætti nafn þá
sé hálfur sigur unninn á henni og
eftir það þurfi ekkert að óttast. Að
vísu geti hún enn verið hættuleg
en í stað óttans komi hæfileg
virðing. Ein er sú óvættur, sem
leikur lausum hala í samfélagi
okkar, það er verðbólgan, en hún
er svo geigvænleg að ekki hefur
enn tekizt að gefa henni viðeig-
andi nafn. Enn hefur enginn í
alvöru þorað að leggja til atlögu
við hana og er það jafnvel svo að
sumir telja hana hina mestu
blessun. Á meðan svo er er ekki
von að vel fari. Ríkisstjórnir koma
og fara, óvætturinn leggur þær að
velli, hverja af annarri. Enginn
hefur enn þorað að ráðast að
óvættinni og meðan svo verður
aukast vandamálin stöðugt.
Taxtakaupið segir
ekki alla söguna
Eftir þennan inngang mun ég
nú gera grein fyrir þróun kaup-
gjaldsmála á árinu 1979.
Kauptaxtar launþega hækkuðu
að meðaltali á síðastliðnu ári um
43,7% frá árinu 1978, að undan-
skildum töxtum sjómanna. Kaup-
taxtar verkamanna hækkuðu um
42,2%, iðnaðarmanna 42,8%,
verzlunar- og skrifstofufólks um
48,8% og opinberra starfsmanna
um 43,4%. Ástæðan fyrir mismun-
andi hækkunum kauptaxta er m.a.
sú, að á síðastliðnu ári var aflétt
lögum frá 1978 er takmörkuðu
verðbætur á laun. Þessar ráðstaf-
anir höfðu minnst áhrif á kaup-
taxta verkamanna. Ennfremur
urðu meiri hækkanir á launum
verzlunarmanna en annarra árið
1979 vegna niðurstöðu kjaradóms.
Ef aftur á móti er litið á greitt
tímakaup verkamanna kemur í
ljós að það hækkaði heldur meira
en taxtakaupið á árinu 1979, eða
um 43,5%. Greitt tímakaup iðnað-
armanna hækkaði þó mun meira
en taxtakaup eða um 46,5%. Skýr-
ingin á þessum mismun á taxta-
kaupi er ekki auðfundin, en hugs-
anlegt er, að hún felist m.a. í að
bónus hefur ; verið tekinn upp á
mörgum vinnustöðum og launa-
skrið hefur hugsanlega aukizt
nokkuð. Samkvæmt niðurstöðum
Kjararannsóknanefndar hélst
kaupmáttur greidds tímakaups í
dagvinnu í stórum dráttum
óbreyttur á árinu 1979 frá árinu á
undan miðað við vísitölu fram-
færslukostnaðar. Hjá verkamönn-
um rýrnaði kaupmáttur tíma-
kaups í dagvinnu um 1,3%, hjá
verkakonum um 0,4%, en stóð því
sem næst í stað hjá iðnaðar-
mönnum. I þessum útreikningum
er ekki tekið tillit til þeirra
félagslegu umbóta sem til fram-
kvæmda komu á síðastliðnu ári
vegna 3% verðbótaskerðingar á
laun í desember 1978.
Meðal mánaðartekjur hjá heim-
ilum verkamanna á árinu 1979
voru 560 þúsund krónur, en um
640 þúsund krónur hjá heimilum
iðnlærðra og verzlunar- og skrif-
stofufólks. Ef sleppt er áhrifum
mismikilla yfirvinnutekna og
árstíðasveiflna í tekjum má áætla,
að meðaltekjur heimila verka-
manna séu á mánuði, miðað við
kaupgjald í maí 1980, nær 750
þúsund krónur og ríflega 850
þúsund krónur hjá heimilum iðn-
aðarmanna og heimilum verzlun-
ar- og skrifstofumanna. Með
heimilistekjum er átt við sameig-
inlegar tekjur hjóna og barna
yngri en 16 ára, hvort sem þau
vinna utan heimilis eða ekki. I maí
1980 eru 10% hjóna með tekjur
undir 450 þúsund krónum, en
aðeins hluti þeirra starfar þó á
almennum vinnumarkaði. 30%
hjóna hafa laun frá 450 upp í 785
þúsund krónur og réttur helming-
ur hjóna hafa í þessum mánuði
laun frá 785 þúsund upp í 1350
þúsund krónur á mánuði. Þessar
tölur sýna að taxtakaup sem um
er samið segir ekki alla söguna og
að það sem kallað hefur verið
lágtekjuvandamálið er e.t.v. ekki
jafn umfangsmikið og af hefur
verið látið.
Miklar kostn-
aðarhækkanir
Þessu næst ætla ég að gera
nokkra grein fyrir afkomu at-
vinnuveganna. Afkoma fiskveiða í
heild batnaði nokkuð á síðasta ári,
en hafa verður í huga, að á árinu
1978 var halli á fiskveiðum sem
nam rúmlega 6% af tekjum. Þrátt
fyrir miklar kostnaðarhækkanir á
síðasta ári, sérstaklega á olíu,
varð afkoman þá betri en oftast
áður og má einkum rekja það til
mikillar aflaaukningar á árinu.
Áætlanir benda til að afkoma
fiskveiðanna í heild hafi verið með
bezta móti í upphafi þessa árs, en
eftir síðustu tekjuákvarðanir í
sjávarútvegi er um 1% halla í
fiskveiðum í heild að ræða, þegar
gert er ráð fyrir að svipaður afli
fáist á þessu ári og því síðasta.
Árið 1978 var afkoma frystiiðn-
aðarins heldur betri en árið á
undan. Á síðasta ári urðu hins
vegar miklar sveiflur í afkomu
fiskvinnslunnar. Fyrri hluta árs-
ins vegnaði greininni fremur vel
og réði þar mestu að framleiðslu-
aukning var mjög mikil ekki sízt
vegna loðnufrystingar og einnig
hækkaði markaðsverð tvívegis á
þeim tíma. Miklar kostnaðarh-
ækkanir frá því um mitt ár, sem
m.a. stöfuðu af viðbrögðum við
rekstrarvanda útgerðarinnar ollu
hins vegar umskiptum, sem komu
fram í erfiðri stöðu frystingar
síðari hluta ársins. Framan af
þessu ári hefur frystiiðnaðurinn
átt í miklum rekstrarerfiðleikum,
loðnufrysting brást að mestu á
vertíðinni, gengissig var afar
hægt og kostnaður jókst langt
umfram tekjur. Til að greiða fyrir
Ræða Páls
Sigurjóns-
sonar for-,
manns VSI
á aðalf undi
Vinnuveit-
endasambands
Islands
ákvörðun fiskverðs var gengið
fellt um 3% um mánaðamótin
marz/apríl og síðan hefur verið
ört gengissig. Staðan hefur því
batnað nokkuð en þó er enn halli á
frystingu sem nemur um 3% af
tekjum. Hafa þá verið tekjufærðir
tæpir 2 milljarðar úr Verðjöfnun-
arsjóði sem er öll innistæða freð-
fiskdeildar um þessar mundir.
Á fyrstu 3 mánuðum þessa árs
hefur orðið geysimikil fram-
leiðsluaukning, m.a vegna mikilla
þorskveiða, en á sama tíma hefur
orðið samdráttur á sölu á okkar
stærstu mörkuðum, bæði í Banda-
ríkjunum og Bretlandi. í Banda-
ríkjunum hefur orðið mikill sam-
dráttur hjá fiskstautaverksmiðj-
um, sumar hafa lokað en aðrar
stórfækkað fólki eða stytt vinnu-
vikuna allt niður í þrjá daga.
Árið 1978 var saltfiskverkun-
inni erfitt. Afkoman batnaði á
síðasta ári, enda var afli þá mikill
og góður og var reksturinn í heild
sem næst hallalaus, þegar tekið
hefur verið tillit til greiðslna úr
Verðjöfnunarsjóði. Verðþróunin á
erlendum mörkuðum hefur að
undanförnu verið hagstæðari á
saltfiski en frystum afurðum.
Kemur það glöggt fram í afkomu
greinarinnar, en talið er að endar
nái saman þegar á heildina er
litið. Enn sem fyrr þurfa þó að
koma til verulegar greiðslur úr
Verðjöfnunarsjóði eða um 2.500
milljónir króna á heilu ári þrátt
fyrir hagstætt markaðsverð.
Skreiðarverkun hefur undanfar-
in misseri verið afar sveiflukennd
þar sem sala til helztu markaðs-
landa hefur verið stopul. Nú eru
afkomuhorfurnar hins vegar betri.
Mjölvinnsla hefur búið við
þröngan kost síðustu ár. Þar sem
þessi vinnslugrein byggir á mikilli
olíunotkun, var síðasta ár afar
erfitt, þar sem vinnslukostnaður
jókst verulega umfram tekjur.
Þegar við bætast aflatakmarkanir
á loðnu, er ljóst, að rekstur
verksmiðjanna stendur tæpt og
ræðst að mestu af því magni sem
fæst til vinnslu.
Hvernig til tekst að hamla á
móti innlendum kostnaðarhækk-
unum, mun öðru fremur ákvarða
hag fiskvinnslunnar á þessu ári.
Tæp staða Verðjöfnunarsjóðs
veldur þó nokkrum áhyggjum og
veitir hann nú minna svigrúm en
oft áður.
Svo virðist sem framleiðsla iðn-
aðarvara hafi aukist heldur minna
á árinu 1979 en árið þar á undan. I
heild má gera ráð fyrir að aukn-
ingin hafi verið 3—4% á árinu
1979 og búast má við að áfram-
haldandi aukning verði á þessu
ári, sérstaklega í. útflutnings-
greinum iðnaðar. Afkoma iðnað-
arins hefur heldur versnað síðustu
ár og má gera ráð fyrir að
hagnaður á síðasta ári hafi verið
nokkuð innan við 3%. Afkoma
einstakra greina er þó mjög mis-
jöfn. Hagur heimamarkaðs og
viðgerðagreina hefur að jafnaði
verið betri en þeirra greina sem
byggja á útflutningi, en almennt
efnahagsástand í landinu ræður
mestu um hag þeirra. Miklar
kostnaðarhækkanir á síðasta ári
veiktu mjög stöðu útflutnings-
greina iðnaðar, en ástandið var
skást yfir sumarmánuðina, enda
var gengissig þá mjög ört.
Á síðasta ári dróst bygginga-
starfsemi í heild saman um 5—7%
og er útlit fyrir svipaðan samdrátt
á þessu ári. Líkur eru á að
nýbyggingar íbúðahúsa dragist
enn frekar saman. Á móti þessu
vegur þó nokkuð, að framkvæmdir
á landsbyggðinni og viðgerðir hafa
aukist. Einnig koma til fram-
kvæmdir hins opinbera, einkum á
sviði orkumála, þannig að líklegt
er, að komist verði hjá atvinnu-
leysi í greininni.
Afkoma verzlunar hefur versn-
að undanfarin ár. Álagning var
tvívegis skert á árinu 1978 og
þrátt fyrir nokkra hækkun á
síðasta ári er talið að afkoma þá
hafi verið heldur lakari en árið
áður, líklega innan við 0,5%, enda
hafa orðið miklar vaxtahækkanir
og skattaálögur verið stórauknar.
Nýir kjarasamn-
ingar magni ekki
verðbólguna
Síðustu heildarkjarasamningar
Vinnuveitendasambandsins við
launþega voru gerðir við sólstöður
árið 1977, svonefndur sólstöðu-
samningur og þá um haustið
samdi þáverandi ríkisstjórn við
opinbera starfsmenn. Alkunna er,
að afleiðing þessara samninga var
stóraukin verðbólga. Ríkisstjórnin
varð strax í febrúar 1978 að grípa
inn í samningana og takmarka
verðbætur á laun í því skyni að
stemma stigu við hinni öru verð-
bólgu sem þá átti sér stað. Síðan
hafa verðbótagreiðslur á laun ver-
ið ákvarðaðar með lögum. Sól-
stöðusamningarnir giltu til
haustsins 1978. Alþýðusambandið
lýsti sig þá reiðubúið til að búa við
óbreytta samninga til 1. desember
1979. Engar samningaviðræður
hófust því, þegar gildistími sól-
stöðusamninganna rann út. Vorið
1979 fengu opinberir starfsmenn
hins vegar 3% kauphækkun eftir
að þeir höfðu hafnað tilboði þáver-
andi ríkisstjórnar um aukinn
verkfallsrétt í stað launahækkun-
ar. Af hálfu Vinnuveitendasam-
bandsins var talið eðlilegt að
launþegar innan Alþýðusam-
bandsins fengju sömu launahækk-
un og opinberir starfsmenn, þó svo
að enginn grundvöllur væri fyrir
slíku frá þjóðhagslegu sjónarmiði.
í júní á síðastliðnu ári var því
gerður samningur við Alþýðusam-
bandið um 3% almenna grunn-
kaupshækkun, jafnframt því sem
allir kjarasamningar við aðildar-
félög Alþýðusambandsins voru
bundnir til 1. janúar 1980.
Ur því að ég hef minnst hér á
samninga BSRB og ríkisins á
síðasta ári, er varla hægt að
skiljast við það, án þess að fara
um það nokkrum orðum. Það kann
ekki góðri lukku að stýra og er
með öllu ótækt, að í samningum
milli ríkisins og starfsmanna þess
sé samið um hærra launastig en
gildir á hinum almenna vinnu-
markaði, og slíkir samningar verði
ákvarðandi fyrir laun í landinu.
Peningar til slíkra launahækkana
verða ekki sóttir til annarra en
skattborgaranna með auknum
álögum og rýrir þannig kjör
þeirra. Svo mikið hefur að undan-
förnu verið rætt og ritað um
tekjuskatt og skattstiga að ég ætla
ekki að bæta þar við. Hins vegar
væri réttara að nefna tekjuskatt,
hvort heldur er á einstaklingum
eða félögum „atorkuskatt", því það
er nú þannig, að því meiri atorka
því meiri skattar. Eðlilegast virð-
ist vera, að það opinbera, hvort
heldur eru opinberar eða hálf
opinberar stofnanir eða bankar,
greiði starfsmönnum sínum sömu
laun og samið er um á hinum
almenna vinnumarkaði fyrir til-
svarandi störf.
Vinnuveitendasambandið hóf
strax á síðastliðnu hausti undir-
búning að endurnýjun kjarasamn-
inga um áramót. Á kjaramála-
ráðstefnu Vinnuveitendasam-
bandsins, sem haldin var um
miðjan október var mótuð almenn
stefna um það, hvernig staðið
skyldi að endurnýjun kjarasamn-
inga og settar fram ákveðnar
kröfur í því efni. Á þessari ráð-
stefnu lagði Vinnuveitendasam-
bandið höfuðáherzlu á, að sam-
staða næðist milli aðila vinnu-
markaðarins og ríkisvaldsins um
samræmdar aðgerðir til þess að
stöðva ríkjandi óðaverðbólgu.
Jafnframt var sú afstaða ítrekuð,
að við endurnýjun kjarasamninga
verði á hverjum tíma tekið mið af
afkomu atvinnuvega og þjóðar-
framleiðslu, þannig að ekki verði
skipt meiru en aflað er. Afstaða
Vinnuveitendasambandsins hefur
því, í samræmi við þessa stefnu-
mörkun, verið sú, að koma í veg
fyrir að nýir kjarasamningar
verði til þess að magna verðbólgu
og þar með að draga úr getu
atvinnuveganna til þess að bæta
lífskjör í raun og tryggja atvinnu
og hagsæld til framþúðar.
Unnið verði að
gerð heildar-
kjarasamnings
Helztu kröfur Vinnuveitenda-
sambandsins sem samþykktar
voru á kjaramálaráðstefnunni eru
þessar:
Kjarasamningar verði endur-
nýjaðir án aukins launakostnaðar.
Samningstími verði til 1. janúar
1982. Heimilt verði að endurskoða
kaupliði samninga 1. janúar 1981
með hliðsjón af þróun þjóðar-
tekna. Breytingar verði gerðar á
núgildandi verðbótaákvæðum í því
skyni að stemma stigu við
víxlhækkunum kaupgjalds og
verðlags. Unnið verði að gerð
samræmds heildarkjasamnings.
Þessari stefnumörkun hefur verið
fylgt fast eftir síðan.
Engin samstaða varð innan Al-
þýðusambandsins um kröfugerð,
fyrr en um miðjan janúar á þessu
ári. Þá samþykkti Alþýðusam-
bandið kröfur um 5% hækkun
kauptaxta og nýtt verðbótakerfi á
laun, sem gerir ráð fyrir óskertri
framfærsluvísitölu með hlutfalls-
legri hækkun á laun sem eru frá
300 þúsund krónur og upp í 400
þúsund krónur og krónutöluhækk-
un á laun þar fyrir neðan og ofan.
Jafnframt eru kröfur í 22 liðum
um ýmis konar félagslegar um-
bætur.
Vinnuveitendasambandið hafn-
aði þegar í stað kröfugerð Alþýðu-
sambandsins. í því sambandi höf-
um við bent á, að á síðasta ári
varð engin aukning á þjóðartekj-
um og horfur eru á að þjóðartekj-
ur á mann minnki á þessu ári. Því
er, eins og sakir standa, útilokað