Morgunblaðið - 08.05.1980, Síða 24

24
MOKGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 8. MAÍ1980

Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guömundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 4.800.00 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 240
kr. eintakið.
Árás á eignarréttinn
- Grundvallarafstaða
Stjórnarfrumvarp til lánsfjárlaga, sem nýlega var lagt
fram á Alþingi, gerir ráð fyrir því að lögskylda
lífeyrissjóði til að kaupa verðtryggð skuldabréf af ríkissjóði,
byggingarsjóði og framkvæmdasjóði fyrir 40% af ráðstöfun-
arfé þeirra hið minnsta. Guðmundur H. Garðarsson,
viðskiptafræðingur, ritar ágæta grein í Mbl. sl. þriðjudag,
þar sem hann kallar þetta frumvarp „mestu árás á frjálsan
eignarrétt, sem átt hefur sér stað á Islandi frá stofnun
lýðveldisins“. Ef þetta ákvæði verður að lögum jafngildir það
tilfærslu 20 milljarða króna frá lífeyrissjóðum til ráðstöfun-
ar ríkisvaldsins. Guðmundur segir: „Ef þessi grein umrædds
frumvarps verður samþykkt og kemur til framkvæmda, er
fátt eftir bitastætt einstaklingum til verndar í stjórnarskrá
lýðveldisins Islands. Því skyldi röðin ekki koma næst að
sparifé þessa sama fólks í bönkum og sparisjóðum?“
Árið 1977 vóru sett lög um lántökuheimildir ríkisins, sem
m.a. náðu til lífeyrissjóða og kváðu á um ávöxtun hluta af
ráðstöfunarfé þeirra með kaupum á fullverðtryggðum
skuldabréfum til langs tíma. Samkvæmt þeim lögum var
lífeyrissjóðum hins vegar frjálst að ávaxta eigið fé sitt hjá
öllum stofnlána- og fjárfestingarsjóðum, eftir eigin ákvörð-
un, en ekki skylt að beina eiginfjármagni sínu til ríkissjóðs
eða sjóða ríkisins einvörðungu. Fjárfestingarsjóðir atvinnu-
veganna vóru ekki síður inni í þeirri lagamynd en
ríkissjóðurinn.
Þó að lögin frá 1977 gangi mun skemmra en frumvarp
núverandi stjórnar og ekki á rétt eigenda lífeyrissjóða til að
velja á milli ávöxtunarleiða, þ.e. hinna fjölmörgu fjárfest-
ingarsjóða í landinu, hélt Alþýðubandalagið uppi harðri
gagnrýni á hvers konar afskiptasemi af þessum „einkasjóð-
um starfsstéttanna“ í landinu, eins og þeir þá vóru kallaðir.
Þannig sagði Eðvarð Sigurðsson í ræðu á Alþingi í desember
1977: „Með svona lagasetningu er verið að stórskerða völd
stjórna lífeyrissjóðanna og einkum og sér í lagi áhrif þeirra,
sem þessa sjóði eiga,“ hinna fjölmörgu vinnandi manna í
landinu. Lúðvík Jósepsson og Ragnar Arnalds gengu enn
lengra í að andæfa skerðingu á ráðstöfunarrétti eigenda
viðkomandi fjármagns. Nú gengur Alþýðubandalagið hins
vegar fram fyrir skjöldu í lánsfjáráætlun fjármálaráðherra
þess, sem hefur heldur betur breytt afstöðu sinni í þessu
máli sem ýmsum öðrum, og vill „sölsa undir sig yfirráð yfir
stórum hluta þess fjármagns er lífeyrissjóðirnir hafa til
umráða,“ eins og Eðvarð Sigurðsson orðaði það á veturnótt-
um fyrir þremur árum. Hér gengur AlþýðuSandalagið þvert
á fyrri orð og fyrirheit gagnvart launþegum landsins, á sama
hátt og það hefur gert með hækkun söluskattsins, gengis-
lækkunum, hækkun tekjuskatts, hækkun útsvars og fjár-
lagaforsendum, sem gera ráð fyrir því að kaup hækki 4l/2%
minna en verðlag árið 1980, en öll þess mál heyra að meira
eða minna leyti undir ráðuneyti Alþýðubandalagsins.
Guðmundur H. Garðarsson segir í grein sinni í Mbl.: „Ef
þetta frumvarp verður að lögum er brotið blað í sögu
íslenzku þjóðarinnar. Veigamikið skref er stigið til að brjóta
niður friðhelgi eignarréttarins og frjálsan ráðstöfunarrétt
manna yfir eignum sínum. Stórt skref verður með því tekið í
átt til þess kommúnisma, sem forustumenn Alþýðubanda-
lagsins ætla að innleiða á íslandi.“ Guðmundur leggur
áherzlu á að gegn valdníðslu af þessu tagi verði allir
frjái huga menn að snúast. „Núverandi valdhafar geta reynt
að f, amfylgja ólögum sínum í krafti dómstóla," segir hann,
„en þá reynir á, hvort eignarréttur er virtur á grundvelli 67.
greinar stjórnarskrárinnar."
í umræðu á Alþingi boðaði Matthías Á. Mathiesen
breytingartillögu sjálfstæðismanna við þetta þvingunar-
frumvarp stjórnarinnar þess efnis, aö ekki verði gengið
lengra í þessu efni en lögin frá 1977 ákveða. Allur
almenningur í landinu mun fylgjast af gaumgæfni með
afstöðu þingflokka — og ekki síður einstakra þingmanna —
til þessa máls, því hér er um grundvallarafstöðu að ræða,
eins og Eðvarð Sigurðsson lagði áherzlu á á Alþingi fyrir
réttum þremur árum.
Mark Frankland
OBSERVER
Arfleifð
TITOS
JÚGÓSLAVÍU án Títós forseta má líkja við
línudansara án öryggisnets. Árum saman hefur
landið virt hið alþjóðlega þyngdarlögmál að vettugi
með því að neita að tengjast þeim tveimur
hagsmunasamsteypum, sem skipta Evrópu í
tvennt. Þar hafa líka árum saman verð gerðar
tilraunir með nýja tegund lýðræðislegs markaðs-
sósíalisma (orðið er klunnalegt enda tilraunin
flókin), sem hefur hleypt illu blóði í þá er aðhyllast
„alvöru“-sósíalisma og reyndar kapitalisma líka.
Það sem meira er, þessi áhætta hefur verið tekin
í ríki, sem samanstendur af mörgum þjóðarbrotum,
sem hafa á liðnum öldum barizt hvert gegn öðru eins
oft og þau hafa staðið saman sem bandamenn.
Meðan Tító var á lífi virtist allt þetta fram-
kvæmanlegt. I hvert sinn sem hlutirnir fóru að
ganga illilega úrskeiðis — til dæmis þegar þjóðernis-
barátta Króata virtist ætla úr böndum árið 1971 —
mátti treysta því, að með óskoruðu valdi sínu og
stjórnmálasnilli tækist honum að finna samkomu-
lagsleið og koma henni til framkvæmda.
Kreddur
Fyrir aðeins örfáum mánuðum
síðan, þegar stjórnkerfi hinnar
sameiginlegu forystu, sem var
skipulögð til að taka við að Tító
látnum, var þegar farið að virka,
var samt talin nauðsyn á, að Tító
gripi sjálfur í taumana til að róa
hinn óstýriláta minnihlutahóp
Albana og flytja Múhameðstrú-
armönnum í Bosníu-lýðveldinu
strangan fyrirlestur, en þeir
höfðu látið endurvakningu Mú-
hameðstrúar um heim allan espa
sig meir en góðu hófi gegndi.
Þjóðfélagsbyltingar þessarar
aldar hafa hagnýtt sér og látið
mótast af arfleifð upphafsmann-
anna. Kommúnistar í Rússlandi
endurnærast á hinum herskáu
kreddukenningum Leníns. Bylt-
ingarkennt hugmyndaflug Maos
ásækir hina hagsýnu menn, sem
nú eru við stjórnvölinn í Kína,
líkt og vofa. Hið úthugsaða
lítillæti Hos frænda hefur blásið
þúsundum ungra Vietnama í
brjóst löngun til að fórna sér
fyrir málstað þjóðarinnar, eins
og Ho skilgreindi hann.
Getur arfleifð Títós orðið ör-
yggisnet, sem vísar þjóðinni veg-
inn, þegar maðurinn sjálfur er
allur? Þessi arfleifð er ótrúlega
fjölbreytileg, því að hann var
föðurlandsvinur, hershöfðingi,
hugsjónamaður, stjórnmála-
maður og framar öllu öðru
leiðtogi. Hann var hinsvegar
ekki sjálfskipaður stjórnmála-
hugsuður með snilligáfu og e.t.v.
ættu Júgóslavar að vera honum
þakklátir fyrir það. Hann hefur
ekki skilið eftir sig svo og svo
margar lífsreglur, sem sértrúar-
menn geta rifist yfir um ókomin
ár.
Það er eitthvað í lífi Títós, sem
höfðar til næstum hvers einasta
Júgóslava. Þegar júgóslavneskir
námsmenn tóku þátt í hinum
almennu stúdentaóeirðum í Evr-
ópu árið 1968, settu þeir upp
þrjár stórar myndir á Belgrad-
háskóla: af Marx, Che Guevara
og Tító á stríðsárunum. í augum
þeira, er börðust með þjóðfrels-
ishreyfingunni í stríðinu, var
hann ímynd þjóðfrelsishetjunn-
ar holdi klædd. Fyrir venjulegt
fólk var hann sá, sem gerði
sjálfstæði Júgóslavíu mögulegt.
Mao var fjarrænn. Ho frændi,
sem virtist svo föðurlega mildur,
sveipaði líf sitt dulúð. Lenín
dvaldist langtímum saman er-
lendis í útlegð. En að liðnum
þeim árum fyrir stríð, er Tító fór
huldu höfði sem kommúnisti,
lifði hann og barðist með þjóð
sinni (og naut lífsins með henni
án þess að blygðast sín fyrir það
en það er annað einkenni, sem
gerir hann ólíkan hinum þrem-
ur).
Einnig var hann ávallt komm-
únisti. Sumir Júgóslavar, sem
þekktu hann vel, segja, að sem
ungur maður hafi Tító einfald-
lega verið hugsjónamaður og sú
hugsjón, sem lá beint við að
aðhyllast fyrir rússnesku bylt-
inguna, var kommúnisminn.
Þegar dæma skal arfleifð hans
er mikilsvert að minnast þess,
hversu trúr Tító var kommún-
ismanum ævinlega, þrátt fyrir
lífsreynslu, sem hefði kollvarpað
trú margra annarra á mál-
staðinn.
Þessi trú stóð af sér hörmung-
ar í Moskvu á fjórða áratugnum,
þegar Stalín lét drepa erlenda
kommúnista, sem hann treysti
ekki, og þannig var um flesta
þeirra. Hún stóð af sér vináttu-
slitin við Stalín 1948, sem til
komu vegna sjálfstæðismála
Júgóslavíu. Og hún stóð einnig
af sér margara ára erfiða sam-
búð við Moskvu eftir það.
Hafði Tító stöðugt trú á því,
eins og margir telja sem fylgd-
ust náið með honum um langan
tíma, að honum tækist að fá
Rússana til liðs við kommún-
isma, er væri frjálslyndari og í
minna mæli stýrður frá Rúss-
landi?
Og var hann ekki einfaldlega
trúr hinum mannúðlegu hug-
sjónum, sem eru kjarni sósíal-
ismans, þegar kreddukenningum
hefur verið flett burt, hvað svo
sem leið feimnislausri ást hans á
ytri lífsins gæðum (t.d. hinum
áberandi hvítu fötum og skóm og
demantshringnum, sem hann
bar alltaf á hægri hendi)?
Sérkennin
Hvað sem öllu líður hefur Tító
látið eftir sig sig kommúniskan
arf í Júgóslavíu. Nú þegar er það
sérstök tegund kommúnisma,
sem lætur fleiri spurningum
ósvarað um völd flokksins held-
ur en Rússar, og reyndar Kín-
yerjar einnig, myndu nokkru
sinni láta viðgangast.
Það er ennfremur kommún-
ismi, sem ekki aðeins hefur það
að grundvallarreglu að leyfa
þátttöku almennings í stjórn
vinnustaða og landsins, heldur
gerir kröfu um hana. Það væri
rangt að gefa Ttió einum allan
heiður af mótun þessarar gerðar
kommúnisma. Mikill hluti hug-
myndanna að baki hennar er
kom frá hinum gamla félaga
hans, Edward Kardelj, sem nýt-
ur ómældrar virðingar hér, þótt
látinn sé, sem hinn andlegi faðir
Júgóslavíu nútímans.
Sú spurning, sem framtíðin
ber í skauti snýst ekki eingöngu
um það, hvort hin sameiginlega
forysta, sem Tító kom á alllöngu
fyrir dauða sinn, muni fá staðist
eftir hann, eða hvort einn maður
eða hópur manna muni að lokum
ráða öllum ákvörðunum. Hún
snýst um það, hvort hinn júgó-
slavneski kommúnismi, sem Tító
taldi eðlilegt afsprengi af
reynslu þjóðarinnar, ekki síst
frá þjóðfrelsisstríði heimsstyrj-
aldarinnar, muni halda áfram að
þróast eftir þeim leiðum, sem
fyrst voru skipulagðar fyrir
nærri 30 árum eftir vinslitin við
Stalín.
Líkur benda til, að svo verði.
Og meginástæðan er sú, að þessi
óvenjulegi kommúnismi, sem er
fús til tilrauna og reiðubúinn að
fallast á breytingar, er tengdur
sjálfstæði Júgóslavíu órjúfan-
legum böndum. Og vitaskuld
snýst arfleifð Títós um þetta
fyrst og fremst: að Júgóslavía,
sem um aldaraðir laut stjórn
annarra, geti verið sjálfstæ'
ríki, sé viljinn fyrir hendi.