Morgunblaðið - 17.05.1980, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. MAÍ 1980
Ófarir Bandaríkjamanna á Tabas flugvelli í
íran er harmleikur fyrir Carter, fyrir Bandaríkin
og fyrir Vesturlönd. Frá Persaflóa til Egyptalands
og frá svörtu Afríku noröur til Spitzbergen bíöa
Rússar eftir aö hiröa afraksturinn. Á þessa leiö
hefur franska blaöiö Express langa grein um
björgunarleiöangurinn til íran, til aö frelsa
gíslana úr sendiráöinu. Blöö um allan heim velta
nú fyrir sér hvaö hafi gerzt, hvernig og hverjar
afleiöingarnar veröa.
Baksvið ófaranna í Iran
í blaðinu Now segir að vikuna á
eftir hafi Bandaríkjamenn flykkt
sér að baki forseta sínum. En eftir
að tók að síast út í smáatriðum
það sem gerðist, hafi efinn sótt á.
Þá tóku að heyrast raddir um að
björgunin hafi mistekizt vegna
þess að Carter missti kjarkinn,
þegar óhöppin fóru að dynja yfir. I
rauninni kunni hann að hafa gert
það áður en björgunin hófst. Skv.
áreiðanlegum heimildum í Wash-
ington hafi upprunalega ráðagerð-
in um björgun gert ráð fyrir 350
mönnum, sem fluttir yrðu á stað-
inn í litlum þyrlum, studdum af
sprengiflugvélum. En Carter hafi
hafnað því, vegna þess að það
hætti mannslífum, bæði banda-
rískum og írönskum. Hann vildi
„öruggari" valkost. Samkvæmt
þeirri kenningu hafi ástæðan fyrir
óförunum ekki verið „tæknilegir
erfiðleikar", heldur að björgunar-
áformin hafi ekki verið nógu djörf.
Er haft' eftir William Safire,
einum virtasta dálkahöfundi í
Washington og fyrrum aðstoð-
armanni Nixons; „Forsetanum var
svo í mun að þessi mikilvæga
aðgerð yrði án blóðsúthellinga, að
hann gat ekki skonð í merg.“ En
með því að draga úr hættu á
mannslífum, jók Carter hættuna á
því að förin mistækist. Og svo
hörmulega meinlega tókst til að líf
voru látin eftir að hann ákvað að
hætta við allt saman. „Þetta er
vissulega mannlegt, en hörmulega
tilgangslaust,“ segir Safire, sem
bætir við: „Varast skal dirfsku
hins varkára," og líkir þar eftir
orðum Johns Dryens, sem sagði:
„Varast ber reiði hins þolinmóða."
Þessi orð gætu vel orðið grafskrift
stjórnar Jimmy Carters.
Blaðið hefur áhyggjur af því að
nú hafi hættuleg ólga færzt yfir
hernaðarlega mikilvægt svæði við
norðurhluta Persaflóa, og tvö öfl-
ugustu stórveldi heims hafi bland-
azt enn meira inn í málin. Það
óttist bandamenn Bandaríkjanna.
Samkvæmt orðum eins af sam-
starfsmönnum hans, er Carter
heltekinn af máli gíslanna. Með
þeim afleiðingum, að hans dómi,
að forsetinn er blindur á víðtæk-
ari afleiðingar þess að bjarga
þeim.
• Harmleikur
Ófarirnar í Tabas ery ekki bara
sendiför sem mistókst, segir
franska blaðið Express, sem hér-
eftir er notað sem heimild: Það er
harmleikur. Fyrir forseta Banda-
ríkjanna, fyrir orðstír þjóðar hans
og fyrir öll Vesturlönd. Fyrstu
afleiðingar þessa harmleiks eru
þegar kunnar: afsögn Cyrusar
Vance utanríkisráðherra, áfall
allra þjóða við Persaflóa og enn
meiri ógnun múhameðstrúar-
manna við olíubirgðir Evrópu og
Japan.
Þegar Jimmy Carter kaus árás-
ina 11. apríl sl., tók hann hefð-
bundinn valkost. Það er auðvelt að
gagnrýna áætlunina eftir á, eftir
ófarirnar, en hún var fyllilega
réttlætanleg eins og hún var
hugsuð. Beinni árás á sendiráð
Bandaríkjanna í Teheran, sem
fyrst kom til mála, var hafnað af
sérfræðingum. Þótti alltof
áhættusöm fyrir gíslana. Þá var
unnin út áætlun „fyrir skrif-
borðsskúffuna". Hún byggði á
leyniaðstöðu í Teheran, frá
mönnum sem komið var fyrir i
höfuðborginni í byrjun nóvember.
Þeir leigðu sér aðstöðu í úthverfi,
keyptu farartæki, bíla og trukka,
völdu í samráði við heimamenn í
lykilstöðum miðstöðvar, Desert II,
í afskekktu fjalllendi nálægt Te-
heran, þar sem þyrlurnar skyldu
bíða. Þaðan skyldu þær koma með
mannskap til að sækja gíslana,
eftir að dulbúnir vinir hefðu hafið
aðgerðina og tekið fram í fyrir
hendur stúdentanna. Þá yrði beitt
kemískum hættulausum efnum, til
að gera írönsku stúdentana og
gíslana óvirka þ.e. vankaða. Og
flogið yrði með gíslana til móts við
Herkúles-vél, sem komin yrði frá
Desert I og biði með mótorana í
gangi.
Desert I er flugvöllurinn yfir-
gefni í eyðimörkinni, sem Banda-
ríkjamenn byggðu fyrir 12 árum.
Þar var safnazt saman og þar
gerðist nú allur harmleikurinn.
Oheppni? Nei, miklu alvarlegra
mál. Þessi ótrúlega röð bilana,
óvæntra atvika og slysa, sem urðu
á fyrsta stigi leiðangursins, segir
meira um undirbúninginn og al-
mennt ástand bandaríska hersins.
Þótt herförin væri rétt skipulögð,
þá var aðgerðin illa undirbúin
hvað snerti upplýsingar, alltof
þung í vöfum og líklega stjórnað
af alltof óákveðnum manni.
• Englar Kalla
Mennirnir 84, sem stóðu að
framkvæmdinni, eiga þarna enga
sök. Þeir eru allir sjálfboðaliðar,
frábærlega vel þjálfaðir og undir
stjórn úrvals hermanns, Charles
Beckwitch. Englarnir hans Char-
les eða Kalla telja sig úrvalið úr
hinum beztu, enda hafa þeir geng-
ið í gegn um nálarauga þrisvar
sinnum sem sjálfboðaliðar — er
þeir ganga í herinn, verða fall-
hlífahermenn ganga í 82ra her-
deildina. En bestu menn þar fá
fjórða tækifærið til að bjóða sig
fram, sem Englar Charles. Deildin
var mynduð 1977, þegar Gerald
Ford uppgötvaði sér til skelfingar
að Bandaríkjamenn áttu enga
deild á borð við Sayeret Matkal
Israelsmanna, sem frömdu björg-
unina á Entebbe eða þýzka GSG,
sem skömmu síðar átti eftir að
bjarga farþegunum úr Lufthansa-
vélinni í Mogadíshu. Svo furðulegt
sem það virðist að Bandaríkja-
menn, sem byggðu frelsisstríð sitt
á skæruliðaaðferðum indíána,
Herkulesvélin brunna á
flugvellinum í Iran. Þyrla í
baksýn. Allar þyrlurnar
voru skildar eftir ásamt
flakinu.
skuli vera svona seinir til nú. í
seinni heimsstyrjöldinni hættu
þeir skæruliðaaðferðum og settu
allt sitt traust á þungavopnabún-
að. Jafnvel lexían frá Vietnam var
ekki nýtt til að bregðast við
nútíma hermdarverkum. En þótt
seint væri, gengu þeir af krafti í
að koma sér upp sérhæfðu anti-
hermdarverkaliði. Og réðu Char-
lie, þennan sköllótta þrautþjálf-
aða risa, sem varð hetja Grænhúf
anna í Vietnam, eftir að hafa lengi
verið frábær knattspyrnuhetja.
Hann hefur þrautþjálfað 250
manna sérsveit í Fort Bragg í
Norður-Karólínu, heimavelli 82.
herdeildarinnar. Og í marga mán-
uði hafa þessir menn æft innrás-
ina í bandaríska sendiráðið á
leynistað í Arizona-eyðimörkinni.
En þegar þeir flugu nóttina 25.
apríl í áttina til Desert I um borð
í Herkúles-flugvélum voru þessir
menn ekki nema örsmátt hjól í
risavél eða sá litli toppur sem stóð
upp úr risajaka, með hættulega
margar sprengjur á botninum.
Þeir ætluðu allt til enda, en sneru
aftur án þess að svo mikið sem að
fá að reyna, og skildu eftir lík
félaga sinna, gegn heilagasta boð-
orði slíkra hermanna.
• Upplýs-
ingaleynd?
Fyrsta ólánið: upplýsingarnar.
Árum saman hefur CIA lagt allt
sitt traust á örtölvukerfi, á kostn-
að mannlega þáttarins. Fyrsti
mótblástur Herkúles-vélanna var
að þeir sem tryggja áttu þeim
vernd fyrir aðkomandi umferð við
flugvöllinn, vissu ekki að leiðin
þar um er allfjölfarinn tengivegur
milli Mached og Yazd, tveggja
mikilvægra kauptúna. Loftmynd-
ir, sem teknar eru að degi til, sýna
óverulega umferð. En vegna hit-
ans aka farartæki að næturlagi
eða í býtið á morgnana. Þess
vegna kom það björgunarmönnum
alveg á óvart, þegar þeir allt í einu
urðu á vegi 40 farþega rútubíls. Og
síðar kom olíubíll með bílstjóra,
sem tókst að flýja yfir í sendi-
ferðabíl, sem var í för með honum
og sleppa í burtu. Sennilega var
um smyglaraflokk að ræða, en
hvernig var hægt að vita hvort
þeir gerðu aðvart?
Annað ólánið: þyngslalegt um-
fang aðgerðanna, nema á einum
mikilvægum punkti, of fáar vara-
þyrlur. Þar var ekki aðeins um að
ræða sex Herkúles-vélar og 8
Siko-þyrlur, einu þyrlurnar, sem
lögðu upp. Þessa sömu nótt hófu
sig einnig á loft tvær stuðnings-
þotur. Önnur frá herdeildinni í
Persaflóa, sem hélt sig í háloftun-
um. Um borð í þeirri seinni, sem
kom frá Natostöðinni í Incirlik í
Tyrklandi, var háttsettur foringi,
líklega John Warner, yfirmaður
82. flugdeildarinnar. Sérútbúin
Boeing 707 vél hans flaug með
landamærum Tyrklands og írans
og flutti áfram boð, sem fóru um
flugstöðina á Nimitz, þaðan sem
þyrlurnar komu. Sambandið
teygði sig því yfir um hálf Austur-
lönd nær, frá Incirlik að Persa-
flóa, og Charles Beckwitch gaf
hvað eftir annað skýrslu til David
Jones, sem stýrði herförinni frá
herstjórnarherberginu á neðstu
hæð í Pentagon — gegnum fimm
milliliði. Og þá spyr maður: hvern-
ig voru boð hans um atvikið með
rútuna og trukkana, þegar þau
voru komin til Hvíta hússins?
Önnur alvarleg spurning vakn-
ar. Var leyndin algjör? Ýmislegt
bendir til hins gagnstæða. Carter
hafði allt frá 11. apríl reynt að
rugla um fyrir öllum með her-
flutningum á svæðinu.
En þegar Herkúles-vélarnar
með björgunarmennina fóru frá
Fort Bragg, lentu einhverjar
þeirra a.m.k. fyrst í Incirlik í
Tyrklandi. Fimmtudaginn 24.
apríl hefur hernaðarfréttaritari
ísraelska blaðsins Maariv, sem
alltaf er mjög vel heima, komizt á
snoðir um lendingu þeirra á
Quena-flugvelli í suðurhluta Eg-
yptalands og tilkynnir komu
þeirra, „líklega í sambandi við
hernaðaraðgerðir í Iran“. Þegar
þessar sex Herkúles-vélar fóru frá
Quena til að taka eldsneyti á
Masirah-herflugvellinum á eyju
sunnan við Oman, fylgdu þeim í
háloftunum tvær Boeing Awacs,
sem staðsettar voru mánuðina á
undan í Egyptalandi og hlaðnar
elektrónískum truflunartækjum.
Talið er að þær geti blindað radar
Sovétmanna frá Aden og Eþíópíu.