Morgunblaðið - 31.05.1980, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 31. MAÍ1980
19
Grímnir
I íormála fyrir fyrsta hefti Grímnis, segir ritstjórinn,
prófessor Þórhallur Vilmundarson, svo um nafn ritsins:
„Nafn ritsins, GRÍMNIR, er sótt í Eddu. Þar segir, að
Óðinn hafi sótt heim Geirröð konung, fóstra sinn, sem
Frigg kallaði matníðing. Var Óðinn í feldi blám og
nefndist Grímnir, og bar Geirröður ekki kennsl á hann.
Lét konungur setja Grímni milli elda tveggja og pína
hann til sagna. Agnar, sonur Geirröðar, færði honum fullt
horn að drekka, og var þá svo komið, að feldurinn brann
af Grímni. Hann kvað þá kvæði, þar sem hann telur upp
heiti bústaða goðanna og önnur nöfn úr goðheimum og
gerir nokkra grein fyrir þeim. Enn fremur þylur Grímnir
árheiti (sennilega vegna þorsta síns) og telur að lokum
nöfn óðins, en Geirröður þekkti hann ekki, fyrr en hann
sagði til nafns síns („nú knátt óðin séa“). Vildi
Geirröður þá taka Óðin frá eldinum, en steyptist á sverð
sitt og fékk bana. óðinn hvarf á braut, en Agnar var þar
konungur lengi síðan.
Hið dularfulla naínakvæði, Grímnismál, og sögnin, sem
því er bundin, eru á ýmsan hátt umhugsunarefni þeim,
sem vinna að skráningu og þar með björgun íslenzkra
örnefna og leggja stund á íslenzkar nafnarannsóknir.
Þeir eru einnig milli tveggja elda. Annars vegar brennur
heitt á þeim eldur eyðingarinnar, hættan á glötun hluta
hins íslenzka örnefnaforða, ef skráningu hans er ekki
sinnt sem skyldi nú á elleftu stundu. Hins vegar brennur á
þeim þörfin á að skilja nöfnin sem réttustum skilningi, en
mörgum fræðigreinum er það reyndar hin mesta nauðsyn,
að leyst verði sem bezt úr þeim þrautum, sem þar er við að
glíma. Og enn má verða til umhugsunar hlutur þjóðfélags-
aflanna og oddvita þeirra, sem birtast í líki þeirra
Geirröðar og Agnars. Annars vegar þess, sem eldana
kyndir og í hættu teflir menningararfinum, en knýr
jafnframt fram andsvör, og hins vegna þess, sem hornið
ber og fræðin styrkir — og ríkið erfir.“
sameina verði annað slagið tvo
árganga eða svo, eins og flest
ársrit hafa reyndar orðið að
gera.“
— Hvað segir þú af öðrum
verkefnum Örnefnastofnunar?
„Meginstarf Örnefnastofnun-
ar er skráning íslenzkra ör-
nefna. Áður en stofnunin tók til
starfa árið 1970, höfðu Hið
íslenzka fornleifafélag og Þjóð-
minjasafn íslands safnað ör-
nefnum um árabil, og var svo
komið, að einhvers konar ör-
nefnaskrár voru til frá flestum
jörðum. Elztu skrárnar tók
Brynjúlfur Jónsson á Minna-
Núpi saman árið 1911. Skrán-
ingarstarf þetta var afar mik-
ilvægt, enda liggur í augum
uppi, að verulegur hluti þeirra
örnefna, sem safnað var á
tímabilinu 1911—69, hefði ella
glatazt með öllu. Hins vegar eru
skrár þessar mjög misjafnlega
ítarlegar, sumar jafnvel aðeins
nafnaþulur, þar sem vantaði
staðsetningar örnefna og annan
fróðleik um örnefnin. í Ör-
nefnastofnun hefur verið unnið
að því að endurskoða og endur-
bæta þessar örnefnaskrár og
frumskrá örnefni á jörðum, þar
sem engar skrár voru fyrir.
Hafa nú alls verið endurskoðað-
ar, endursamdar eða frum-
samdar örnefnaskrár rúmlega
2000 jarða á landinu, síðan
Örnefnastofnun hóf skrán-
ingarstarf sitt árið 1970. Gefnar
hafa verið út Leiðbeiningar um
örnefnaskráningu til þess að
samræma skráningarstarfið.
Stofnunin hefur sett sér það
mark að gera eða láta gera
örnefnauppdrætti af sem flest-
* um jörðum á landinu, og á hún
nú uppdrætti rúmlega 500
jarða. Það háir þessari starf-
semi mjög, að enn hafa ekki
verið gefnir út ^uppdrættir af
landinu í nægilega stórum
mælikvarða, til þess að notaðir
verði í þessu skyni. Því hefur
orðið að notast við stækkaðar
loftmyndir, sem eru mjög dýrar,
og ónákvæma rissuppdrætti.
Vonandi rætist úr þessum mál-
um á næstu árum, þannig að
auðveldara verði að sinna þessu
mikilvæga verkefni.
Þá er ónefnt það verkefni
Örnefnastofnunar, sem enn sem
komið er hefur orðið að sitja á
hakanum, en það er skráning
örnefna úr prentuðum og
óprentuðum heimildum. Fyrir
fáum árum var byrjað á því að
taka upp á seðla örnefni úr
fornbréfum, en vegna þess að
brýnna þótti að bjarga örnefn-
um af vörum fólks, hefur orðið
að fresta þessu verkefni. Sam-
antekt slíks seðlasafns hlýtur
þó í framtíðinni að verða eitt
höfuðverkefni stofnunarinnar."
— Hvaða starfsliði hefur
stofnunin á að skipa?
„Auk forstöðumanns, sem
jafnframt er prófessor við Há-
skóla íslands, vinna þær Guð-
rún S. Magnúsdóttir cand. mag.
og Jónína Hafsteinsdóttir cand.
mag. að safnvörzlu og örnefna-
skráningu í hálfu starfi hvor og
Sigríður Jóhannsdóttir B.A.
vinnur nú að örnefnaskráningu
í fullu starfi. Auk þess hefur
lausráðið fólk unnið að vélritun,
örnefnaskráningu og fleira. Hér
við bætist, að fjöldi fólks víðs
vegar um land hefur lagt hönd á
plóginn í skráningarstarfinu.
Sumir hafa skráð örnefni
heimajarða sinna, aðrir hafa
tekið fyrir stærri svæði, jafnvel
heilar sveitir. Þessu fólki er
Örnefnastofnun afar þakklát
fyrir ómetanlega aðstoð við
björgun hins íslenzka örnefna-
forða."
— Hvernig stöndum við
íslendingar að vígi varðandi
söfnun og rannsóknir á örnefn-
um?
„Eg veit nú ekki, hvað segja
skal. Sumar þjóðir hafa auðvit-
að staðið sig betur, eins og til
dæmis Svíar.
Ef til vill er skýringarinnar
að leita í því, að þeir eiga ekki,
fornbókmenntir og því hafa
örnefnin orðið þeim meira verk-
efni.“
Ágorpir b Alafsson, fyrrv. héraðsdýralæknir:
Rabíes (hundaæði) í heim-
skautsref á Svalbarða
í norsku dýralæknatímariti
(Norsk Veterinær Tidsskrift) 3.
hefti 1970, er skýrt frá því
samkv. blaðafregn frá 12. marz
1950, að rabies (hundaæði) hafi
fundist í heimskautsref (Polar-
rev) á Svalbarða. Sjúkdóms-
greiningin hefir verið staðfest
við rannsókn á sýnum (frá Sval-
barða) í dýralæknarannsókna-
stöðinni (Veterinærinstituttet) í
Ósló. Út af þessum málum var
ráðstefna haldin í landbúnaðar-
ráðuneytinu norska, með full-
trúum frá heilbrigðismálaráðu-
neytinu, dómsmálaráðuneytinu
ásamt sýslumanninum á Svai-
barða.
Eftir tilmælum heilbrigðis-
málaráðuneytisins fór prófessor
Bjarne Bjornvatn í Tromsö, sér-
fræðingur í smitsjúkdómum og
Virologi til Svalbarða; íbúum
Svalbarða til trausts og halds og
þá fyrst og fremst til að koma í
veg fyrir að sjúkdómurinn bær-
ist í önnur dýr eða í fólk.
Rabies (hundaæði) er vírus-
sjúkdómur, sem getur sýkt öll
dýr með heitu blóði, einnig fólk.
Sýkiefnið er fyrst og fremst í
munnvatni sýktra dýra og berst
á milli dýra (og í fólk) við bit
sýktra dýra, einnig með munn-
vatni sýktra dýra gegnum sár
eða jafnvel slímhúðir. Gegn um
heila húð kemst sýkiefnið ekki.
Yfirstjórn dýralæknamála í
Noregi hefir sent sérfræðing til
Svalbarða; mun hann aðallega
hafa umsjón með bólusetning-
um, sem fram eiga að fara.
Hundaæðið (rabies) hefir
lengi verið þekktur sjúkdómur í
heimskautslöndunum. Ýmsir
heimskautsfarar (rannsóknar-
menn) segja frá þessum sjúk-
dómi, sem sleðahundar þeirra
sýktust stundum af. Einar Mikk-
elsen kapt. segir frá því, að þeir
(norðurfararnir) hafi þurft að
vera vel á verði gagnvart þessum
sjúkdómi og sæjust rabieseink-
enni á sleðahundi var hundurinn
tafarlaust skotinn.
í norska dýralæknablaðinu
(Norsk Veterinær Tidsskrift), en
úr því riti hefi ég þessar upplýs-
ingar, sem hér er farið með, er í
6. hefti ritsins 1979 minnst á
rabies-hættuna og þá sérstak-
lega í sambandi við sumarferða-
lög fólks (orlofsferðir o.s.frv.).
Lögregla og tolleftirlit hafa
þráfaldlega tekið dýr (hunda og
ketti) af þessum ferðalöngum er
þeir voru að flytja þessi dýr inn í
landið á ólöglegan hátt. Fólk
þetta hafi borið fyrir sig sem
afsakanir, að því væri ókunnugt
um þær reglur, sem í gildi væru
um innflutning á lifandi dýrum
til Noregs. Stjórnvöld hafa óskað
eftir samvinnu við utanríkis-
þjónustuna og flugfélögin um
þessi mál. í þessu sama tímariti
(N.V.T.) eru þær upplýsingar
gefnar að í eftirtöldum löndum
finnist hundaæði (rabies) ekki:
Noregur, Finnland, Svíþjóð,
England, írland og ísland. Dan-
mörk er ekki laus við þennan
vágest þrátt fyrir mikla fyrir-
höfn við útrýmingu hans.
í Mið-Evrópu og Austur-
Evrópu virðist sjúkdómur þessi
alltaf vera til staðar, þrátt fyrir
mikla fyrirhöfn til útrýmingar,
eða a.m.k. að halda honum í
skefjum. í sömu grein (í sama
blaði) segir, að í Evrópu hafi
rabies á 8 ára tímabili kostað
700 manns lífið.
Hver er þá staða okkar Islend-
inga gagnvart þessum sjúkdómi?
Vissulega sofa okkar menn
ekki á verðinum. Nýlega hafa
okkar aðalmenn í heilbrigðis-
málum manna og dýra, land-
læknirinn og yfirdýralæknirinn,
gefið sameiginlega út aðvörun til
fólks um að gæta sín varðandi
þessi mál, að menn geri sér ekki
leik að því að smygla lifandi
dýrum inn í landið (aðall. hund-
um og köttum). Dr. Páll A.
Pálsson yfirdýralæknir hefir
hvað eftir annað skrifað greinar
í dagblöðin, til þess að minna
fólk á hættuna, sem stafað getur
af innflutningi lifandi dýra og
heitir á fólk að sýna þegnskap og
varfærni í þessum málum.
P.s. Síðan þetta greinarkorn
var skrifað, hafa mér borist
nýjar fregnir um rabies á Sval-
barða í sama tímariti (Norsk
Veterinær Tidsskrift). Þar segir
að alls hafi fundist hundaæði
(rabies) í 4 refum og í einu
hreindýri. Allir hundar á eyjun-
um (Svalbarða) hafa nú verið
bólusettir í fyrsta sinn. Dýra-
læknafulltrúi Ödegaard hefir
sent landbúnaðarráðuneytinu
norska skýrslu um starf sitt á
Svalbarða.
Hvort sem litið er á þvottahæfni, efnisgæði,
handbragð eða hönnun, er Völund í sérflokki,
enda fyrsta flokks dönsk framleiðsla, gerð
til að uppfylla ströngustu kröfur vandlátustu
markaða veraldar.
Volund y
danskar þvottavélar
í hæsta gæðaflokki.
Frjálst val hitastigs með hvaða
kerfi sem er veitir fleiri mögu-
leika en almennt eru notaðir, en
þannig er komið til móts við
séróskir og hugsanlegar kröfur
framtíðarinnar.
Hæg kæling hreinþvottarvatns
og forvinding í stigmögnuðum
lotum koma í veg fyrir
krumpur og leyfa vindingu á
straufríu taui.
En valið er þó frjálst:
flotstöðvun, væg eða kröftug
vinding.
Trefjasían er í sjálfu
vatnskerinu. Þar er hún
virkari og handhægari,
varin fyrir barnafikti
og sápusparandi svo um
munar,
Traust fellilok, sem lokað er
til prýði, en opið myndar bakka
úr ryðfríu stáli til þæginda
við fyllingu og losun.
Sparnaðarstilling tryggir
góðan þvott á litlu magni
og sparar tíma, sápu
og rafmagn.
Fjaðurmagnaðir demparar
í stað gormaupphengju
tryggja þýðan gang.
Fullkominn öryggisbúnaður
hindrar skyssur og óhöpp.
3ja hólfa sápuskúffa
og alsjálfvirk sápu-
og skolefnisgjöf.
Fjórir litir: hvítt, gulbrúnt, grænt, brúnt.
Tromla og vatnsker
úr ekta 18/8 króm-
nikkelstáli, því
besta sem völ er á.
Lúgan er á sjálfu
vatnskerinu, fylgir
því hreyfingum þess
og hefur varanlega
pakkningu.
Lúguramminn
er úr ryðfríum
málmi og
rúðan úr
hertu pyrex-
gleri.
Annað eftir
því.
Strax við fyrstu sýn vekur glæsileiki Völund athygli þína.
En skoðaðu betur og berðu saman, lið fyrir lið, stillingar,
möguleika, hönnun, handbragð og efnisgæði, og þá skilurðu
hvers vegna sala á vönduðum vélum hefur á ný stóraukist
í nágrannalöndunum. Reynslunni ríkari huga nú æ fleiri að
raunverulegu framleiðslulandi og verðleikum fremur en
verði og gera sér Ijóst, að gæðin borga sig: strax vegna
meira notagildis, síðar vegna færri bilana, loks vegna lengri
endingar.
Volund
þvottavélar-þurrkarar-strauvélar
FYRSTA FLOKKS FRÁ|
Traust þjónusta
Afborgunarskilmálar I
/rOnix
HÁTÚNI 6A • SÍMI 24420