Morgunblaðið - 31.05.1980, Blaðsíða 32

Morgunblaðið - 31.05.1980, Blaðsíða 32
32 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 31. MAÍ 1980 Lokagrein DULARFULU KAMADAMABURINN WILLIAM STEPHENSON Sir William Stephenson var yfirmaður leyniþjón- ustu Breta vestanhafs í síðari heimsstyrjöldinni. Leyniþjónusta hans teygði anga sína víðs vegar um heim. Hann var heiðraður af bæði Bretum og Bandaríkjamönnum fyrir störf sín í síðari heims- styrjöldinni. Sir William Stephenson er af íslenzku bergi brotinn, móðir hans var íslenzk. Það var Bretum ákaflega happadrjúgt, að Bandaríkjamenn heimiluðu þeim nánast ótakmark- aða leyniþjónustustarfsemi í Bandaríkjunum. Bretar gátu stjórnað leyniþjónustuaðgerðum sínum í hlutlausu landi. Þegar útlitið var sem svartast og innrás Þjóðverja í Bretland var yfirvof- andi, þá hefði innrásin ekki komið í veg fyrir njósnastarfsemi Breta. I fyrsta sinn um fjögurra alda skeið í njósriasögu Bretlands, var til nokkurs konar „miðstöð" sem hélt í alla strengi og þessari starfsemi stjórnaði Stephenson. Jafnvel áður en British Security Coordination hafði fengið opin- beran titil í Bandaríkjunum hafði starfsemi hennar vaxið gífurlega. Stephenson stjórnaði frá New York fjórum helstu njósnastofn- unum Bretlands, — SOE, SIS, Security Executive og MI-5. Angar starfseminnar náðu um allan heim. BSC réð yfir eigin leynilög- reglu í Bandaríkjunum. Af þessu má sjá hve gífurlega áherzlu Winston Churchill lagði á öfluga starfsemi í Bandaríkjun- um. Hitler var sannfærður um að honum myndi takast að sigra Bandaríkin innanfrá — með áróð- urstækni sinni. Aróður nazista miðaði að því, að skelfa menn. Þjóðverjar voru „súpermenn" — það var ekki til neins að reyna að stöðva þá. Óttinn við nazista átti að halda Bandaríkjamönnum í skefjum — koma í veg fyrir að þeir tækju þátt í styrjöldinni í Evrópu. Churchill gerði sér grein fyrir þessu. Hann óttaðist að Bandaríkjamenn myndu falla fyrir áróðurstækni nazista og halda sig fyrir utan stríðið. Slíkt hefði þýtt ósigur Breta. Það var því lögð megináherzla á að halda uppi öflugri leyniþjónustustarf- semi í Vesturheimi og klekkja á áróðursmeisturum nazista. Gera einangrunarsinnum erfitt fyrir. I fáum orðum sagt — að tryggja að Bandaríkjamenn yrðu þátttakend- ur í heimsstyrjöldinni við hlið Bandamanna. Bandaríkjamenn setja eigin leyni- þjónustu á lagg- irnar Stephenson lagði þunga áherzlu á, að Bandaríkjamenn kæmu upp eigin leyniþjónustu. FBI, banda- ríska alríkislögreglan, var bundin við starfsemi í Bandaríkjunum, þó Edgar Hoover hafi fært starf- semina út að takmörkuðu leyti í S-Ameríku. Herinn hafði eigin leyniþjónustu en hún var tak- mörkunum háð. Það var engin stofnun sambærileg við brezku leyniþjónustuna í Bandarikjunum. Stephenson sendi Churchill skeyti: „Eg hef verið að reyna aö koma því svo fyrir, að Donovan taki við le.vniþjónustu Bandaríkjanna". Skömmu eftir að Bretar sökktu Bismarck í Biscayflóa sendi Stephenson annað skeyti til Lund- úna. „Donovan ræddi við forset- ann í dag og eftir langar viðræður samþykkti hann að takast á hend- ur samræmingu allrar leyniþjón- ustustarfsemi, þar með talið árás- araðgerðir ... Hann min verða hershöfðingi að tign og aðeins ábyrgur gerða sinna fyrir forset- anum ... Donovan ásakar mig fyrir að hafa komið honum í starfið ... þú getur rétt ímyndað þér, hve feginn ég er eftir margra mánaða starf, að okkar maður er í þessu starfi“. Donovan hafði ekki litist á þá hugmynd Stephenson að taka við bandarískri ieyniþjónustu. Frá sjónarhóli Stephenson var málið hins vegar augljóst: I fyrsta lagi naut Donovan trúnaðar forsetans, utanríkisráðherrans, og ráðherra hergreinanna. í öðru lagi hafði hann bæði kannað og hugleitt hvernig starfrækja bæri leyni- þjónustu. í þriðja lagi bjó hann yfir nauðsynlegu víðsýni, þreki og kappi til að koma í skyndi á laggirnar nægilega stórri og öfl- ugri stofnun sem gæti um síðir haft áhrif á gang styrjaldarinnar. Loks hafði hann sýnt, að hann var fús til algers samstarfs við Steph- enson og BSC og mikilvægi þessa samstarfs hafði verið sannað í málum, sem þeir unnu saman að. Samstarf Donovans og Steph- ensons hófst þegar þeir í samein- ingu sömdu upprunalega starfs- áætlun hinnar nýju stofnunar. Hin nýja leyniþjónusta sótti nán- ast alla þekkingu og aðferðir til BSC. Hún var í byrjun algerlega undir verndarvæng BSC. Þetta var Bandaríkjamönnum til ómet- anlegs gagns því fáum mánuðum síðar voru þeir sjálfir þátttakend- ur í styrjöldinni er Japanir gerðu árás á Pearl Harbour og Þjóðverj- ar lýstu síðan yfir stríði á hendur Bandaríkjamönnum. Samstarf þeirra Donovans og Stephenson var mjög náið — þeir treystu hvorum öðrum algeríega og voru ávallt fúsir til að deila öllum upplýsingum. í fyrstu var það BSC sem miðlaði bandarísku leyni- þjónustunni af þekkingu sinni. Sjálfur leit Stephenson svo á, að eitt allra happadrýgsta verk hans í Bandaríkjunum hafi verið sam- starfið við Donovan og það, að bandarískri leyniþjónustu var komið á laggirnar. Vichy-sendiráðið. Gluggi út í garð, sem enginn að- gangur var að Sú ákvörðun Roosevelt, forseta að halda sambandi við ríkisstjórn- ina í hinum óhernumda hluta Frakklands, — Vichy-stjórnina, var mjög umdeild í Bandaríkjun- um. En bandaríska stjórnin hafði ríka ástæðu til að halda tengslum við Vichy-stjórnina og þegar þessi ákvörðun er dæmd í ljósi síðari atburða, leikur ekki á tveim tung- um, að þessi ákvörðun var rétt, — eins og Churchill sagði síðar. „Hér var að minnsta kosti gluggi út að garði, sem við höfðum engan annan aðgang að.“ Eitt af fyrstu verkum Stephenson var að koma fyrir „sínum manni" í sendiráðinu og það varð fljótlega ljóst, að Vichy-stjórnin hugðist nota sendi- ráðið til víðtækrar njósna- og áróðursmiðstöðvar. Stephenson stóð að baki umfangsmiklum að- gerðum gegn Vichy-sendiráðinu og einnig gegn hinu ítalska. Segja má að starfsemin hafi verið tvíþætt — annars vegar að koma í veg fyrir undirróðurs- og njósnastarfsemi frá sendiráöun- um og hins vegar að afla upplýs- inga í sendiráðunum og fá þannig mikilsverðar upplýsingar. Einn af njósnurum Stephenson var ung kona, hugprúð og djörf. í „Dularfulla Kanadamanninum“ gengur hún undir nafninu Cynth- ia. Hún hafði yfir að búa sérstök- um kvenlegum töfrum, þó bjó hún ekki yfir mjög augljósum kven- þokka. Hún var hvorki fögur, né jafnvel lagleg í venjulegum skiln- ingi, þó hún hefði fallegt ljóst hár. Hún var hávaxin, drættirnir nokkuð áberandi og hún var alltaf vel til fara. Hún var þægilegur félagi, gáfuð og gat komið fyrir sig orði, — og hún hafði ómetanlegan eiginleika. Hún kunni að hlusta. Rödd hennar var mjúk og sefandi. Vera má, að áhrif hennar á fórnarlömbin hafi upphaflega ver- ið andleg en uppgötvunin á líkamlegum töfrum hennar síðan verkað eins og víma. Fyrsta meiri- háttar verk Cynthiu var að afla dulmálslykla ítalska flotans í sendiráði Ítalíu í Washington. Það gerði hún með því að koma sér í kynni við flotamálafulltrúann, — Alberto Lais, flotaforingja. Hann brást við þokka hennar á þann hátt er hún vænti — og innan fárra vikna taldi hann sig mjög ástfanginn af henni. Hún gat fengið hann til að gera nánast hvaðeina. Þegar litið er um öxl virðist það næsta ótrúlegt, að eins reyndur og fullorðinn maður og hann, skyldi verða svo frá sér numinn af ástríðu, að hann var fús til að vinna gegn hagsmunum lands síns til að njóta náðar konu — svo fór nú samt. Hann lét henni í té dulmálslykla ítalska flotans og árangurinn var samstundis send- ur til Lundúna. Þrátt fyrir þann mikla skell, sem ítalski flotinn hafði hlotið af völdum árásar brezkra flotaflug- véla á aðalbækistöð sína í Taranto í nóvember höfðu Italir samt talsverðan flotastyrk á Miðjarð- arhafi, — eða 6 orrustuskip, 19 beitiskip, og 120 tundurspilla og tundurskeytabáta og yfir 100 kaf- báta. Tölulega var þessi floti mun öflugri en Miðjarðarhafsfloti Cunninghams hins brezka, sem hafði bækistöð í Alexandríu. Ekki leikur á tveim tungum að Cunn- ingham hefur talið þær upplýs- ingar um ferðir ítalska flotans, sem fengnar voru með dulmáls- lyklum til mjög mikils hagræðis í sambandi við ákvarðanir um at- hafnir eigin flota. Þannig vissi Cunningham, vegna þekkingar á dulmálslyklunum, að ítalski flot- inn myndi halda til Eyjahafs í mars, 1941. Arangurinn varð stórkostlegur sigur Breta í sjóorr- ustunni við Matapanhöfðann. Þar var mikill hluti ítalska flotans gerður óvígur til ársloka. Ævintýralegar nætur í franska sendiráðinu Stephenson fannst mál til kom- ið að koma Cynthiu fyrir í franska sendiráðinu og hún fór á fund sendiherrans Henry Haye, dul- búin sem blaðakona. Eftir langt viðtal þá bauð sendiherrann henni að koma aftur, — og fljótlega var svo komið að hún hafði komið sér í vinfengi við Bestrand, höfuðs- mann. Hann var kvæntur og átti í fjárhagserfiðleikum. Þetta nýtti Cynthia sér og fljótlega var svo komið, að Bestrand féllst á að vinna fyrir bandamenn, enda var hann lítt hrifinn af Vichy-stjórn- inni. Brátt streymdu upplýsingar frá Vicby-sendiráðinu til skrif- stofu Stephenson. Hápunkturinn á njósnaferli Cynthiu var þegar hún, ásamt Bestrand aflaði sér dulmálslykla franska flotans. Dulmál þetta notuðu aðeins flota- málafulltrúar stjórnarinnar og yfirmenn flota hennar. Banda- menn voru um þessar mundir að hefja undirbúning að innrásinni í N-Afríku og það var því áríðandi fyrir brezka flotamálaráðuneytið að geta fylgst með merkjum þeim, sem flotamálaráðuneytið í Vichy sendi flotanum í Toulon og höfn- um N-Afríku. Cythia hreyfði þetta mál við Bestrand, en hann sagði það vonlaust mál að geta aflað lyklanna, þar sem þeirra væri svo vel gætt — ekki einu sinni hann hafði aðgang að dulmálsherberg- inu. Aðeins flotamálafulltrúinn hafði aðgang að dulmálsherberg- inu. Cynthia lagði á ráðin. Bestrand féllst af fúsum vilja á að hjálpa henni. Það var svo kvöld nokkurt að Bestrand kom að dyrum sendi- ráðsins ásamt Cynthiu. Varð- maðurinn var á verði og Bestrand leiddi hann á eintal. Hann sagði, að hann ætti ekki í önnur hús að venda, þrengslin væru svo mikil í Washington að ekki væri gott fyrir sendiráðsmann að láta sjá sig með konu í gistihúsi — hann þarfnaðist næðis til að eiga nótt með Cynthiu. Aðstoð varðmanns- ins var tryggð með drjúgum skild- ingi og Bestrand og Cynthia fengu að vera um nóttina á legubekknum á 1. hæð. Einu eða tveimur kvöldum síðar komu þau aftur og heimsóknin var endurtekin nokk- ur skipti þar til varðmaðurinn hafði vanist komu þeirra. Svo var það kvöld nokkurt í júní 1942 að þau komu enn einu sinni — að þessu sinni í hátíðaskapi, með kampavín. Þau buðu varð- manninum að drekka, það þáði hann en í víni hans var sterkt svefnlyf, og brátt steinsvaf hann. Cynthia opnaði fyrir leigubílstjór- anum en hann var alvanur lása- smiður og hófst handa. Fyrst | I

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.