Morgunblaðið - 08.07.1980, Blaðsíða 12

12 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚLÍ 1980
Hvert er hlutverk
Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins?
Nokkrar alþjóðastofnanir
eru starfræktar í heiminum,
þar sem f jöldi þjóóa starfa saman
að lausn alþjóðavandamála. Al-
þjóðaKjaldeyrissjMurinn, The
International Monetary Fund,
er slík stofnun. Ilann hefur
aðsetur sitt í Washington, D.C.,
höfuðborK Bandaríkjanna. ok
segja má. að hann Kegni að
sumu leyti hlutverki seðlabanka
á alþjóðapeninKamarkaði. 140
þjóðir eru aðilar að sjóðnum.
Flestar þeirra aðhyllast mark-
aðskerfi í efnahaKsmálum, en þó
eru kommúnistalönd eins ok
Rúmenia, JÚKÓslavía ok Viet-
nam einnÍK aðilar. Nýjasta að-
ildarland sjóðsins er Rauða-Kína,
sem Kekk til liðs við hann fyrir
nokkrum vikum.
Island hefur verið aðili að Al-
þjóðaKjaldeyrissjóðnum frá stofn-
un hans. Það deilir skrifstofu og
fulltrúum í stjórn sjóðsins með
hinum Norðurlöndunum. Dr. Gísli
Blöndal, fjárlaga- og hagsýslu-
stjóri, er nú varafulltrúi Norður-
landa í stjórninni. Hann kom til
Washington í nóvember 1978 og
gegnir embætti varafulltrúa til
tveggja ára. Gísli féllst á fyrir
skömmu að skýra frá starfi sjóðs-
ins í stórum dráttum.
— Hvers vegna var Alþjóða-
gjaldeyrissjóðurinn stofnaður?
„Hann var stofnaður árið 1945 í
því markmiði að skapa festu í
alþjóðagjaldeyrisviðskiptum eftir
bitra reynslu í efnahagsmálum á
áratugnum áður. Mörg lönd höfðu
farið mjög illa út úr kreppunni.
Þau höfðu hafið kapphlaup um að
fella gengið til að komast í góða
samkeppnisaðstöðu í utanríkis-
viðskiptum. Þetta hafði mikinn
óstöðugleika í för með sér og
truflandi áhrif á utanríkisvið-
skipti. Sjóðurinn var stofnaður til
að hamla á móti þessu vegna
neikvæðra áhrifa, sem þetta hafði
í för með sér á utanríkisviðskipti
og hagvöxt."
— Ilvernig þjónar hann hlut-
verki sínu?
„Starfsemi hans beinist fyrst og
fremst að aðstoð við lönd, sem
lenda í tímabundnum gjaldeyris-
erfiðleikum. Hann reynir að koma
jafnvægi á gjaldeyrishalla þeirra
án þess að grípa þurfi til mjög
harðra ráðstafana. Hann gerir
það með að lána löndunum fjár-
magn.“
— Hvaða fjármagn er það, sem
sjóðurinn lánar?
„Fjármagnið eru framlög aðild-
arlandanna. Upphæð framlaganna
er ákveðin með tilliti til þjóðar-
framleiðslu landanna og utanrík-
isviðskipta þeirra. Stærð framlag-
anna ræður einnig áhrifum land-
anna innan sjóðsins og hversu há
lán þau geta fengið.
Sjóðurinn getur einnig tekið lán
hjá aðildarlöndum og öðrum og
endurlánað. Hann tók t.d. lán í
olíukreppunni 1974—75. Saudi-
Arabía er nú einn stærsti lánveit-
ingaraðilinn til sjóðsins, og á þeim
grundvelli á fulltrúi frá Saudí-
Arabíu sæti í framkvæmdastjórn-
inni nú, en situr tímbundið.“
— Hvernig er Sjóðurinn upp-
byggður?
„Yfirstjórn hans er í höndum
fulltrúa aðildarlandanna, venju-
lega fjármálaráðherra eða seðla-
bankastjóra viðkomandi landa.
Jóhannes Nordal, seðlabanka-
stjóri, á sæti í henni fyrir Islands
hönd.
Sex aðildarlönd skipa nú hvert
sinn fulltrúa í framkvæmda-
stjórnina, sem situr hér í Wash-
ington, en 15 fulltrúar eru kosnir
áThinum löndunum, og sameinast
viss^hópur landa hver um sinn
fulltrúa. Norðurlönd tilnefna t.d.
sameiginlega fulltrúa í fram-
kvæmdastjórnina. Þau fara eftir
þeirri reglu, að hvert land tilnefn-
ir fulltrúa og varafulltrúa í tvö ár
í senn. Eg er þriðji Islendingurinn,
sem hingað kemur fyrir Islands
hönd.“
Þeir Þórhallur Ásgeirsson,
ráðuneytisstjóri í Viðskiptaráðu-
neytinu og Sigurgeir Jónsson, að-
stoðarseðlabankastjóri, eru for-
verar Gísla í stjórn sjóðsins.
„Framkvæmdastjórnin kýs
framkvæmdastjóra. Hann er kos-
inn til fimm ára. Núverandi fram-
kvæmdastjóri er J. de Larosiere úr
franska fjármálaráðuneytinu.
Hann tók við starfinu 1978. Það er
hefð, að framkvæmdastjórinn sé
Evrópubúi, en varaframkvæmda-
stjóri Bandaríkjamaður.
Starfslið sjóðsins er fyrst og
fremst skipað hagfræðingum, sem
koma hvaðanæva úr heiminum.
Þeir fylgjast með þróun efna-
hagsmála í aðildarríkjunum, meta
aðstæður í sambandi við lánveit-
ingar o.þ.h. Það fara sendinefndir
til hvers lands reglubundið á eins
til tveggja ára fresti, til að meta
efnahagsástand landanna og gefa
skýrslur um það. Þær fylgjast
einnig með því, að þjóðir fylgi
samþykktinni, sem gerð var, þegar
þær urðu aðilar að Alþjóðagjald-
eyrissjóðnum."
— Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
hefur verið gagnrýndur harðlega
undanfarið, og borið upp á hann,
að hann hafi áhrif á innanrikis-
stefnu í löndum, sem eiga við-
skipti við hann. Finnst þér þetta
réttmæt gagnrýni?
„Nei, ég tel þessa gagnrýni á
sjóðinn óréttmæta. Að hluta staf-
ar hún af nokkuð útbreiddum
misskilningi á eðli þess starfs,
sem sjóðnum er ætlað að inna af
hendi. Stofnskrá hans, sem aðild-
arlöndin hafa að sjálfsögðu sam-
þykkt sjálviljug, felur í sér ákvæði
um meðferð mála, þegar fjármagn
er lánað. Eins og ég sagði áðan er
markmiðið með lánveitingum að
aðstoða lönd til að komast yfir
tímabundna erfiðleika í utanríkis-
viðskiptum og gjaldeyrismálum
án þess að grípa til ráðstafana,
sem haft gætu truflandi áhrif á
alþjóðaviðskipti og efnahagslegar
framfarir í heiminum. Til að
tryggja, að lánin verði til þess að
efnahagsstefna landanna sé rekin
á þessum grundvelli, fylgist sjóð-
urinn með þeim efnahagsaðgerð-
um, sem viðkomandi lönd ráðast í
og leggur á ráðin. Þetta býst ég við
að sé það, sem sumir kalla íhlutun
í innanríkismál. En þau ráð, sem
sjóðurinn gefur, eru í langflestum
tilfellum samþykkt af hlutaðeig-
andi yfirvöldum, enda grundvölluð
á almennum hagfræðilegum rök-
semdum. Það er þó vissulega ætíð
tilefni til skoðanamismunar innan
þessa ramma, enda er hagfræðin
engan veginn það, sem kallað er
„exact" vísindi. En sá yfirgnæf-
andi meiri hluti mála, sem þannig
er útkljáður í bróðerni á rökræn-
um grundvelli þykir ekki frétta-
efni, heldur hefur athyglin beinzt
að hinum, sem verr hefur gengið
að ná samkomulagi um.“
— Viltu vikja nánar að þeim
málum?
„Á undanförnum árum hefur
það farið í vöxt, að lönd leiti ekki
til sjóðsins, fyrr en efnahagsmál
þeirra eru komin í óefni, vegna
þess að dregið hefur verið úr
hömlu að gera viðeigandi efna-
hagsaðgerðir til að eyða orsökum
jafnvægisleysis, er upp hefur
komið, — jafnvægisleysi, sem oft
og tíðum leiðir til halla í utanrík-
isviðskiptum og gjaldeyriserfið-
leika. Venjulega stafar þetta, að
mínu viti, af pólitískum veikleika
hlutaðeigandi yfirvalda, er leitast
í lengstu lög við að halda sér í
sessi, og telja beztu leiðina til þess
vera að forðast efnahagsaðgerðir,
sem féllu kjósendum ekki í geð.
Það er í samræmi við hugsunar-
hátt af þessu tagi, að lönd hafa
tilhneigingu til að forðast lántök-
ur hjá sjóðnum, því að þeim fylgja
skilyrði. Þau beinast að því, eins
og ég vék að áðan, að orsökum
hinna tímabundnu greiðsluerfið-
leika sé ráðið til lykta með
aðgerðum, sem eru i samræmi við
hið sameiginlega markmið með
starfsemi sjóðsins. Almennt má
segja, að því stærri sem lánin eru
í hlutfalli við stofnframlög land-
anna, þeim mun strangari kröfur
eru gerðar af sjóðsins hálfu.
Vegna dráttar á viðeigandi að-
gerðum í tæka tíða, kemur sjóður-
inn oft til skjalanna þá fyrst, er
t.d. verulegur og óviðunandi mis-
munur er orðinn á kostnaði innan
lands í viðkomandi landi og í
viðskiptalöndum þess. Eina ráðið,
sem er til taks, kann þá að vera
gengisfelling — stundum veruleg
UTANRÍKISÞJÓNUSTAN 40 ÁRA:
Gefurjívikmynda-
safni Islands land-
kynningarmyndir
Starfsmönnum
hefur ekki
fjölgað í 15 ár
UTANRÍKISÞJÓNUSTA íslend-
inga er fjörutíu ára um þessar
mundir, en hinn 8. júlí 1940 voru
gefin út bráðabirgðalög um utan-
ríkisþjónustuna erlendis. Stjórn-
arráð íslands hafði þó allt frá
árinu 1918 unnið að íslenskum
utanríkismálum. í tilefni afmælis
þessa hefur utanríkisráðuneytið
ákveðið að gefa kvikmyndasafni
íslands nokkuð á annan tug land-
kynningarkvikmynda, en Ólafur
Jóhannesson utanríkisráðherra
greindi frá því á blaðamannafundi
nýverið. Myndirnar hafa verið
notaðar við landkynningu erlendis
og þykja ekki lengur þjóna til-
gangi sínum, en eru taldar merkar
heimildir.
Utanríkisráðherra og nokkrir
starfsmenn utanríkisráðuneytis-
ins sögðu frá starfsemi þess á
fundinum með fréttamönnum.
Sagði Ólafur Jóhannesson, að
störfin í ráðuneytinu hefðu ávallt
verið unnin í kyrrþey og að
tjaldabaki, en þau væru margvís-
leg og kæmu inn á flest svið
samskipta íslands og einstaklinga
við önnur lönd. Sagði hann mikið
vera rætt um markaðsmál um
þessar mundir, og mætti t.d. í því
sambandi fjölga viðskiptafulltrú-
um íslands, en þeir eru nú tveir,
annar í New York og hinn í París.
Varaði ráðherra menn við þvi að
búast við skjótum og áþreifan-
legum árangri þessara starfa, það
tæki oft nokkur ár að koma á
nýjum viðskiptasamböndum
landa. Hörður Helgason. ráðuneyt-
isstjóri sagði, að vegna fámennis
þjóðarinnar hefðu störfin í sendi-
ráðunum þróast þannig, að fyrir-
greiðsla við Islendinga erlendis
væri mun meiri en hjá stórþjóðum
og væri það ánægjuefni ráðuneyt-
isins að geta þannig orðið að liði á
sem flestum sviðum. Um staðsetn-
ingu sendiráðanna sagði hann, að
hagkvæmast væri talið að hafa
þau í öllum stærstu viöskiptalönd-
um okkar og þar sem um nánasta
samvinnu væri að ræða, t.d. Norð-
urlönd og Bandarikin.
Brýnt að f jölga
starfsmönnum
Starfsmenn utanríkisráðuneytis-
ins að sendiráðunum meðtöldum
eru nú 69 auk 18 erlendra starfs-
manna sendiráðanna. Kom fram á
fundinum að starfsmannafjöldinn
hefði verið svipaður sl. 15 ár og
ekki fjölgað þrátt fyrir síaukin
verkefni og væri álag því mikið á
mörgum starfsmönnum. Hefði oft
Frá fundi Ölafs Jó-
hannessonar utanrík-
isráðherra og starfs-
manna utanríkisráðu-
neytisins með frétta-
mönnum. Starfsmenn
ráðunejtisins eru f.v.:
Helgi Agústsson,
Berglind Ásgeirs-
dóttir, Hörður Helga-
son, ólafur Jóhannes-
son, Agnar Klemens
Jónsson, Þorsteinn
Ingólfsson og ólafur
Egilsson.
Ljó«m. Rax.
verið óskað eftir leyfi til fjölgunar
starfsmanna, en slíkt réðist jafn-
an af fjárveitingum og reynt hefði
jafnan verið að halda öllum kostn-
aði við utanríkisþjónustuna í lág-
marki. Brýnt er talið að fjölga
starfsmönnum við sendiráðin í
Washington og Danmörku svo
dæmi séu nefnd og utanríkisráð-
herra sagði áhuga fyrir því að
opna sendiráð íslands í Kanada.
Þá sagði hann að í athugun væri
fá að ráða sérfræðing í hermálum
að ráðuneytinu. Myndi slík sér-
þekking koma að gagni t.d. í
sambandi við eftirlitsstörf á
Keflavíkurflugvelli, bæði hvað
snerti varnarliðið og umferð her-
flugvéla, sem stundum færu hér
um, en nefna má að nokkuð hafa
aukist að undanförnu viðkomur
sænskra hervéla á Keflavíkur-
flugvelli á leið til og frá Banda-
ríkjunum.
Deildir utanríkisráðuneytisins
eru fjórar: Almenn deild, alþjóða-
deild, upplýsingadeild og varnar-
máladeild. Auk þess starfar hjá
ráðuneytinu prótókollstjóri og sér
hann um móttökur erlendra sendi-
herra sem búsettir eru eða staddir
hérlendis. Á blaðamannafundin-