Morgunblaðið - 08.07.1980, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚLÍ 1980
17
hengja bakara fyrir smið. Það
nýjasta mun vera ákvörðun Fram-
leiðsluráðs um að greiða svína- og
alifuglabændum til baka hluta af
200% kjarnfóðurskattinum sam-
kvæmt kvótakerfi. Það er ekki nóg
með að hefðbundnir framleiðend-
ur skattleggi samkeppnisfram-
leiðslu heldur gefa þeir þeim
skömmtunarseðla fyrir fram-
leiðsluna einnig. Mönnunum getur
tæpast verið sjálfrátt. Þeim er
ekkert heilagt í botnlausri skatt-
stofnaleit sinni og valdkúgun.
Hvernig væri að skattleggja and-
ardráttinn? Peningunum mætti
verja til að greiða útflutningsbæt-
ur fyrir mjólkurafurðir.
í „Yfirheyrslu" Helgarpóstsins
20. júní gerir Pálmi því skóna, að
afla verði meira fjármagns en
lögbundinna 8.2—8.4 milljarða
króna á þessu ári til útflutnings-
bóta um leið og hann segir skýr-
inguna fyrir þörfinni vera þá, að
verðbólga hafi valdið breytingum
á stöðu landbúnaðarins á undan-
förnum árum og áratugum.
— Annað hvort er hér um
vítaverðan áróður eða ófyrirgef-
anlegan þekkingarskort að ræða.
Það, sem fólk á að lesa út úr þessu,
er, að vandinn sé ekki landbúnað-
inum að kenna og jafnvel, að þetta
lagist, ef verðbólgan minnki. Því
geti menn verið bjartsýnir fyrir
framtíðina um útflutning hefð-
bundinna landbúnaðarafurða.
— Eins og áður var fjallað um,
hefur verðbólgan viss áhrif á
framleiðslumálin, en sennilega
hvað helzt með því, að tilhneiging
verður til að skrá gengi of hátt og
gera þar með allan útflutning
erfiðari. En þetta eru smámunir
einir miðað við aðalástæðuna.
ísland er ekki gott landbúnaðar-
land borið saman við önnur lönd,
og allar nágrannaþjóðir okkar eru
yfirfullar af landbúnaðarmatvæl-
um og grípa þær auk þess til
margvíslegra ráðstafana til að
vernda eigin framleiðslu gagnvart
milliríkjavipskiptum. Það er því
neyðarbrauð að flytja út landbún-
aðarafurðir frá íslandi, og þetta
sér allt upplýst fólk. Það er
furðuleg annesjamennska hjá
Pálma að halda það, að hann geti
boðið ungu og upplýstu fólki þessa
lands upp á hvað sem er. Segja
má, að verðbólgan hafi valdið
skattborgurum miklum erfiðleik-
um. Nær væri að minnka skatt-
heimtu á almenningi vegna verð-
bólgunnar heldur en að auka hana
eins og Pálmi vill.
Pálmi er hress í Helgarpóstin-
um og telur landbúnaðarstefnuna
ekki hafa brugðizt. Heyr á endemi!
Svo segir hann, að hann vilji vinna
að breytingum, helzt í flestum
þáttum í samstarfi við samtök
bænda og í samstarfi innan ríkis-
stjórnarflokkanna. Enn þá einu
sinni, hvað með neytendur og
skattborgara? Svar við svona yfir-
lýsingum er krafa um það, að bæði
útflutningsbætur og niðurgreiðsl-
ur verði skornar niður í núll og
eðlileg matvælaframleiðsla í öðr-
um greinum tryggð með jafnrétti
svo og innflutningur. Þá má leyfa
Pálma og hans reikningssnilling-
um að reikna eins og þá lystir á
eigin ábyrgð en án sjálftökuréttar
á skattfé almennings eða ráðs-
mennsku um matseðil. Þetta er að
sjálfsögðu harðneskuleg fram-
setning, en ekki er enn að sjá
merki þess, að forráðamenn hefð-
bundinna framleiðslugreina séu
reiðubúnir að virða önnur en
þröng eiginhagsmunasjónarmið.
Og nú um
innanflokksmál
og stjórnarmyndun
Háttarlag Pálma innan Sjálf-
stæðisflokksins er ennþá að-
finnsluverðara en frumhlaup hans
í landbúnaðarmálum almennt.
Fyrst verður lítillega getið nokk-
urra atburða á síðasta landsfundi
Sjálfstæðisflokksins. Fyrir fund-
inum lágu drög að ályktun um
landbúnaðarmál, sem telja verður
nokkurs konar sáttahugmynd á
milli dreifbýlis og þéttbýlis, hefð-
bundinna búskaparhátta og auk-
inna markaðsafla, sem nauðsynleg
eru nú til að aðlaga þjóðfélagið að
breyttum tímum. Pálmi ásamt liði
manna bjuggu til alveg nýjar
tillögur, sem voru ekkert annað en
úreltar yfirlýsingar og yfirboð.
Það má segja, að þeir hafi tröllrið-
ið vinnunefnd um landbúnaðarmál
þannig, að andlitið næstum datt af
öðrum viðstöddum. Formaður
flokksins gekk fram fyrir skjöldu
og lofaði, að ráðstefna yrði boðuð
um landbúnaðarmál til að sætta
sjónarmið. Svo lætur Pálmi hafa
eftir sér, að sættir verði að gerast
í flokknum með þeim hætti, að
hann verði að nýju frjálslyndur
flokkur allra stétta eins og var
aðall hans áður. Þetta er yfir-
gengilegt rugl og fyrir neðan
virðingu góðra sjálfstæðismanna.
Það er beinlínis heimskulegt að
kenna það við frjálslyndi eða
víðsýni, eins og Pálmi gerir statt
og stöðugt, að viðurkenna ekki hin
gifurlegu vandamál, sem landbún-
aðarstefnan hefur skapað þjóðar-
búinu. Með því að skoða allt, sem
Pálmi hefur látið hafa eftir sér
um þessi mál í seinni tíð, má helzt
ætla, að hann skilgreini frjáls-

lyndi og víðsýni sem rétt hans og
skoðanabræðra til sjálftöku og
málamiðlunarlausrar stefnumót-
unar í Sjálfstæðisflokknum með
svipuðum hætti og tíðkast hefur
til þessa í þjóðmálum á grundvelli
atkvæðamisréttis. Það er lítill
vandi að sýna fram á, að þetta
háttarlag lýsi andstæðu bæði
frjálslyndis og víðsýni. Tilraunir
Pálma til að halda því fram, að
„leiftursóknin" feli í sér óheft
markaðslögmál er ekkert nema
þvættingur. Leiftursóknin fól í sér
nokkur skref í þá átt, en íslenzkt
þjóðfélag er að gera útaf við
frjálst atvinnulíf með ríkisaf-
skiptum og ráðsmennsku misvit-
urra stjórnmálamanna.
Hattinn af skömminni bítur
Pálmi svo í grein sinni í 3. tbl.
Stefnis 1980. Þar er hann að skýra
aðild sína að ríkisstjórn Gunnars
Thoroddsen í blóra við Sjálfstæð-
isflokkinn. Hann heldur því fram,
að ýmsar stórpólitískar ákvarðan-
ir flokksins hafi hvað eftir annað
reynzt rangar eða óheppilegar, og
að útfærsla á stefnu flokksins
hefði tekið veigamiklum breyting-
um. Öll þau dæmi, sem hann tínir
til, eru haldlítil og eru í raun
matsatriði enn. Það helzta, sem
Pálmi gæti átt við með þessu er,
að það hafi ekki verið hlustað á
hans tillögur, ef hann hafði þá
nokkrar. Það er greinilegt, að
hann notar ýmis vandamál þjóð-
félagsins, sem endurspeglast inn í
Sjálfstæðisflokkin, til að rök-
styðja og réttlæta það pólitíska
upphlaup, sem hann hefur gert.
Það þarf ekki mikla glöggskyggni
til að sjá, að það, sem Pálmi í raun
meinar er eftirfarandi orðrétt
tilvitnun: „Átök hafa farið harðn-
andi milli strjalbýlis- og þéttbýl-
issjónarmiða, og æ erfiðara hefur
orðið að fá hljómgrunn fyrir
málefnum strjálbýlis og landbún-
aðar hjá ráðandi öflum flokksins."
Þetta er í raun kjarninn, þegar
búið er að fletta hisminu af. Þegar
litið er á tillögur Pálma og fleiri í
landbúnaðarmálum, er það engin
furða, að lítill hljómgrunnur hafi
fengizt nema í þröngum hags-
munahópi. Allar tilraunir hans til
að halda því fram, að stefnumót-
anir flokksins hafi farið fram í
lokuðum hópum verða beinlinis
broslegar í ljósi þess, að eina
Landsfundarályktunin, sem þann-
ig var samin, var einmitt í land-
búnaðarhópnum eins og áður er
getið. Og það að hans undirlagi
alveg sérstaklega. Tilraunir
Pálma til að gera því skóna, að
leiftursóknin hafi verið skyndis-
upa þröngs hópS' er slúður eitt í
ljósi þess, að hún er í nánast öllum
atriðum í samræmi við síðustu
landsfundarályktun um efna-
hagsmál, en hún tók mikið mið af
„endurreisn í anda frjálshyggju",
en það er efnahagsstefna flokks-
ins, sem samþykkt var samhljóða
á sameiginlegum fundi þingflokks
og miðstjórnar flokksins í febrúar
1979. Málið er einfaldlega það, að
Pálmi er á móti stefnunni og vill
ekki, að henni verði beitt á
landbúnaðinn til að endurreisa
mjög svo brenglað atvinnulífið.
Þap virðast engin takmörk fyrir
því, hve langt hann vill ganga til
að verja og viðhalda óþolandi
ástandi í landbúnaðarmálum.
Hverjir eru raun-
verulegir hagsmunir
þjóðarinnar í
landbúnaðarmálum?
Þess gætir stundum hjá sumu
fólki, að offramleiðsla sem slík
geti ekki verið mikið vandamál.
Það er reyndar rétt, en vandinn er
í raun allt annar, þótt hann sé
háður offramleiðslunni. Vandinn
er sá, að þjóðfélagið verður að
greiða tugi milljarða með hefð-
bundnum greinum, þ.e. sauðfjár-
rækt og kúabúskap, til þess að
bændur hafi sambærilegar tekjur
og tíðkast í þessu landi. í raun er
vandinn mun meiri, því að neyzla
á afurðum áðurnefndra fram-
leiðslugreina er þvinguð með mjög
mörgum ráðstöfunum, lögum og
reglum, tollum og innflutnings-
höftum, álagningarreglum og
fyrirgreiðslu o.m.fl. Málin eru
þannig, að hagsmunasamtök land-
búnaðarins og embættismenn
taka flestar ákvarðanir, og mikil-
vægi nánast allra hluta er reiknað
út af landbúnaðarkontórum eða
embættismönnum, þótt um mat-
væli almennings sé að tefla. Neyt-
andinn sjálfur hefur mjög litla
möguleika á því að tjá hug sinn
eða leggja mat sitt á dilka- eða
mjólkurafurðir vegna þess, að
verðlagi og framboði á öðrum
matvælum er. einnig stjórnar.
Segja má, að framleiðslumálum
hafi verið stýrt pólitískt en þau
eru ekki látin fylgja markaðslög-
málum. Þess vegna er um hrika-
lega viðkvæma „byggingu“ eða
„spilaborg" að ræða, sem varin er
pólitískt með kjafti og klóm.
Það, sem megin máli skiptir er,
hversu mikla framleiðslu þjóð-
hagslega og í víðtækum skilningi
hagkvæmt er að stunda. Um þessa
spurningu skiptast menn upp í
mismunandi hópa eftir hagsmun-
um fyrst og fremst. Sumir reyna
að gera lítið úr markaðslögmálun-
um vegna þess, að þeir vita, að þau
eru lýðræðislegust og endurspegla
vilja og mat almennings. Það eru
ekki neinir kontórar, sem geta
reiknað út vilja almennings eða
búið til heimsmarkaðsverð. Þeir
menn og stofnanir, sem hafa
atvmnu sína af því að rúlla
peningum á milli vasa eða at-
vinnugreina og framkvæma talna-
æfingar í bókhaldsmöppur, eins og
tíðkast í Sovíet, eru orðin svo
hrikalegar að vöxtum og völdum,
að líkja má þeim við krabbamein
eða æxlisvöxt, sem lýtur eigin
lögmálum um viðhald og stækkun.
Það hljóta að vera íslenzkir
hagsmunir, að allar landbúnað-
arvörur, sem hagkvæmt er að
framleiða á íslandi og óskað er
eftir af íslenzkum neytendum, séu
framleiddar hér og að það fólk,
sem framleiðsluna stundar, njóti
sambærilegra kjara og annað fólk
miðað við sömu kröfur. Um þetta
geta allir verið sammála, væntan-
lega. En það er glapræði að ætla
sér útflutnng á landbúnaðarvör-
um frá Islandi nema í undantekn-
ingartilvikum. Hin æpandi stað-
reynd er aftur á móti sú, að allt of
margir fást við sauðfjár- og kúa-
búskap, og það fjármagn, sem
þessar greinar taka til sín, eru svo
yfirgengilega mikið, að þjóðfélagið
er í einni spennitreyju og engir
peningar eru handbærir til að
bygKja upp ný atvinnufyrirtæki.
Það má til sanns vegar færa, að
skynsamar sé, að einstakir bænd-
ur framleiði heldur offramleiðslu-
vörur fyrir slikk á kostnað skatt-
borgaranna heldur en að ganga
um atvinnulausir. Þetta eru bara
óviðunandi valkostir. Annar val-
kostur er sá, að vinnuafl flytjist
smám saman úr hefðbundnum
greinum og fjármagn til að byggja
upp aðra atvinnumöguleika, og
þetta er sá valkosturinn, sem
hlýtur að vera hagkvæmastur.
Hann er líka mannlegastur, þegar
til lengri tíma er litið. Menn þurfa
ekki annað en að skoða málin frá
öðrum sjónarhól. Það hljóta flest-
ir sanngjarnir og upplýstir að sjá,
að það er fráleit hugmynd að ætla
sér að halda stærstum hluta
Islands í byggð með framleiðslu á
svotil eingöngu tveimur tegundum
matvæla, kindakjöti og mjólk, og
taka þó þátt í tæknivæðingu
nútímans og lífskjarabótum, sem
eru fylgifiskur og bein afleiðing af
breyttum atvinnuháttum. Það er
að sjálfsögðu skiljanlegt, að marg-
ir vilji stunda hefðbundna atvinnu
áfram en fá samt sem áður
kjarabætur í stíl við aðra án þess
að nauðsynlegar þjóðfélagsbreyt-
ingar bitni á þeim sjálfum. Með
því að framleiðendum í umrædd-
um greinum fækki verulega er auk
þess svigrúm fyrir hina, sem eftir
verða, til að lifa betra lífi en nú
gerist. Ef menn vilja horfast í
augu við staðreyndir, er ekki
mikill vandi að ráða bót á um-
ræddum vandamálum. Málið er
bara það, að enn eru þeir of
margir, sem berja hausnum við
steininn og komast upp með það
enn vegna misréttis í atkvæða-
vægi í landinu, og gífurlega öflugs
verndarkerfis.
Að sjalfsögðu virðist það vera
harðneskjulegt, að fólk þurfi að
breyta um atvinnu eða að afkom-
endur verða að velja sér aðra
atvinnu en forfeður. Menn sjá
fyrir sér gamalt fólk, sem aldrei
hefur gert annað en að stunda
sauðfjárrækt. Þegar aftur á móti
fórnarkostnaðurinn er skoðaður á
móti kostnaði af offramleiðslunni
er dæmið alveg hrikalegt. At-
vinnumái í landinu er komin á
mjög alvarlegt stig og aukið
vinnuafl fer í vaxandi mæli ein-
hvers staðar „inn í verðbólguna".
Varla er orð af gerandi, að mark-
viss ný atvinnuuppbygging eigi
sér stað, J)ví alls staðar vantar
peninga. Islendingar verja hlut-
fallslega mörgum sinnum minna
fjármagni til rannsókna en tiðkast
í nágrannalöndum með svipuð
lífskjör. Atvinnumöguleikar eru
fábrotnir og landflótti er í gangi.
Það hljóta að vera hagsmunir
landbúnaðarfólks eins og annarra
íslendinga, að efnahags- og at-
vinnumál landsins komist á réttan
kjöl. Pálmi er enginn maður til að
taka á sig þá ábyrgð, sem hann nú
þykist ætla að axla. Það er enginn
vafi á því, að skattaáþján á
landsmönnum vegna hefðbundins
landbúnaðar veldur verulegum
þætti þjóðarmeins Islendinga,
verðbólgunni, auk stórlega verri
lífskjörum þjóðarinnar í heild.
Lokaorð og
niðurstöður
Þegar grannt er skoðað, kemur í
ljós, að Pálmi Jónsson, landbúnað-
arráðherra berst með oddi og egg
fyrir áframhaldi þeirrar landbún-
aðarstefnu, sem fylgt hefur verið
nú um alllangt skeið með alvar-
legum afleiðingum. Til þessa hef-
ur hann ekki sýnt nein tilþrif
önnur en greinilega meiri hörku í
skattheimtu en fyrirrennarar
hans hafa gert. Hann virðist vera
tilbúinn til að valda Sjálfstæðis-
flokknum meiri skaða en hann
hefur þegar gert. Ýmsir stuðn-
ingsmenn hans trúa á hann í
örvæntingu sinni og átta sig ekki á
því, að gandreiðin getur ekki
endað nema á einn hátt. Allir
ráðherrar hafa visst „fríspil" í
byrjun, en þess nýtur Pálmi enn.
Hann kynni að hafa einhver töfra-
brögð í pokahorninu.
Segja má, að Pálmi og stefna
hans sé dæmigerð fyrir núverandi
stjórnarsamstarf. Það er myndað
á barnalegri trú á þvi, að unnt sé
að halda áfram gangi efnahags-
mála án þess að horfast í augu við
grundvallarmeinsemdir. Það má
segja, að „leiftursóknin“ ekki að-
eins haldi gildi sínu, heldur verði
eina lausnin á þeim vandamálum,
sem stöðugt fara nú vaxandi. Þótt
ýmislegt hafi verið óheppilegt og
harðsoðið í sambandi við fram-
setningu hennar fyrir síðustu
kosningar, hefur ekkert gerzt, sem
breytt hefur gildi hennar í aðal-
atriðum.
Það skal að lokum viðurkennt,
að vandi sá, sem Pálmi er að reyna
að glíma við, er gífurlegur og að
það séu miklar kröfur að ætlast til
þess, að Pálmi Jónsson hafi lausn-
ir á hraðbergi. Þessi grein er
skrifuð aðallega til að benda
honum og öðrum á það, að óvar-
legt sé að reka hefðbundna land-
búnaðarstefnu áfram og leiðin til
sátta milli þéttbýlis og framleið-
anda í hefðbundnum greinum
landbúnaðar sé ekki sú, sem nú er
fetuð. Enn er leið til samkomu-
lags.
Reykjavík, 2.7.1980,
Dr. Jónas Bjarnason.