Morgunblaðið - 08.07.1980, Blaðsíða 26

34
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚLÍ 1980
Ólafur E. Stefánsson, nautgriparæktarráðunautur:
Galloway á Islandi
Innflutningur
árið 1933
Galloway kýr nemur land í
Kjalarnesþingi. Sonur hennar,
Brjánn, sem varð kynsæll, er eini
hreinræktaði Galloway-gripurinn,
sem fæðzt hefur á Islandi.
Fyrir 47 árum voru fluttir inn
nokkrir holdanautgripir frá Skot-
landi, þ.e. tveir Galloway gripir
(naut og kýr) og sitt nautið af
hverju þessara kynja: Stutthyrn-
ingum (holdakynið), Aberdeen
Angus og Hálendingum. Gripirnir
voru hafðir í sóttkví í Þerney.
Hringskyrfi kom upp í þeim, og
voru þeir allir felldir í ársbyrjun
1934, þótt dýralæknar mæltu með
lækningu. Galloway kýrin var með
fangi og var nýborin bolakálfi, er
henni var lógað, og var hann
hafður í sóttkví í landi fram á vor,
svo lengi, sem læknar töldu frek-
ast þörf á (Búnaðarrit 1935).
Naut þetta, Brjánn, var selt
Búnaðarsambandi Suðurlands og
flutt á bú þess að Gunnarsholti.
Síðan var það flutt á tilraunastöð
Búnaðarfélags íslands á Sáms-
stöðum og kvígur undan því born-
ar saman við íslenzkar. Loks var
nautið flutt að Hvanneyri og
notað þar í nokkur ár, og þar tókst
að skyldleikarækta nokkra gripi
undan því. Eru allir holdablend-
ingar í landinu (að undanteknum
gripum, bornum í Hrísey síðan
1977) komnir út af þessu eina
nauti. Sýnir það, hve erfðaáhrif
þess hafa verið mikil.
Það gegnir furðu, að engin
áætlun um skipulega notkun
nautsins virðist hafa verið gerð,
og þó var innflutningurinn á
vegum ríkisins. Má getum að því
leiða, að ókunnugleiki á eiginleik-
um kynsins eða holdanautgripa
almennt hafi þar átt einhvern hlut
að máli. í stað þess að hefja strax
skyldleikaræktun með Brjáni og
dætrum hans, þá hrekst hann úr
einum stað í annan, samanburðar-
tilraunir við íslenzka gripi ganga
fyrir, og á Hvanneyri er litið svo á,
að hann bæti mjólkureiginleika
stofnsins þar. Hann lifir þar þó
svo lengi, að dætur hans eru
látnar fá við honum.
Frá Hvanneyri dreifðust grip-
irnir síðan, er hætt var að blanda
þeim við mjólkurkúastofninn.
Voru blendingar til á nokkrum
stöðum við sunnanverðan Faxa-
flóa og á Geldingalæk. Er Runólf-
ur Sveinsson tók við starfi sand-
græðslustjóra, tók hann að safna
saman þeim blendingum, sem falir
voru, m.a. frá Hvanneyri, og flutti
á bú Sandgræðslunnar í Gunnars-
holti. Síðan bættust þar við gripir
frá Geldingalæk. Síðan hefur
Gunnarsholt verið miðstöð þessar-
ar búgreinar. Eftir að sæðingar
hófust, hafa þó bændur um land
allt getað framleitt blendinga til
kjötframleiðslu með nautum frá
Gunnarsholti.
1. mynd. Brjánn, fæddur 1933 í
Þerney. Eini hreinræktaði Gallo-
way gripurinn, sem fæðzt hefur
hér á landi. Ut af honum eru
komnir allir þeir Galloway blend-
ingar, sem nú eru til á landinu
(fyrir utan þá, sem fæðzt hafa í
Hrísey og þar eru). Myndin tekin á
Hvanneyri 1940.
Innflutningur
sæðis í sótt-
varnarstöðina í
Hrísey
2. mynd Sóttvarnarstöðin í Hrís-
ey
Þar á að hreinrækta Galloway
kyn með endurtekinni blöndun
Nr. 1
Fetill 691 kg, og brjóstmál var 205
cm. Hann er notaður til sæðinga í
landi á þessu ári.
7. mynd. Repute of Castle Milk.
Þetta naut, sem fætt var 23.
sept. 1961, er af því afbrigði
Galloway kynsins, sem er ljóst á
lit (dun). Þessi litur er ekki til í
íslenzkum nautgripum, þótt lit-
auðugt sé. Liturinn getur verið
allt frá því að vera afar Ijós, með
bléktri slikju, sægrár og í það að
verða mósóttur, jafnvel dökkmós-
8. mynd. Jörundur 77601. fæddur
í Hrísey.
Jörundur, sjá 4. mynd, er sonur
Repute of Castle Milk (H.B. No.
33848) og Lóu 20 frá Görðum, en
hún var undan sama nauti frá
Gunnarsholti og Fetli. Myndina
tók Guðjón Björnsson í byrjun
nóv. 1979. Þá vó Jörundur 605 kg
857 daga gamall, og var brjóstmál-
ið 190 cm. Hinn 2. maí sl. vó hann
685 kg og var brjóstmálið þá 206
cm. Hann er notaður til sæðinga í
landi á þessu ári.
Nr. 2
með innfluttu sæði úr Galloway
nautum. Innflutta sæðið má aldrei
nota í landi og ekki heldur flytja
gripi úr eynni í land, aðeins sæði
úr nautum, fæddum í eynni. Af því
leiðir að hreinrækta þarf kynið í
landi, enda gert ráð fyrir því í
lögum.
Myndina tók Jónas Jónsson.
3. mynd. Kúastofninn í sóttvarn-
arstöðinni.
Vorið 1975 voru valdar 20 kvígur
úr Mýrdal og fluttar um sumarið í
eyna. Aðeins mátti velja gripi úr
byggðarlögum, þar sem tilkynn-
ingar skyldra sjúkdoma hafði ekki
orðið vart síðustu 10 ár. Af
þessum ástæðum var ekki hægt að
velja gripi úr helztu nautgripa-
ræktarhéruðunum. Tíu kvíganna
voru hreinræktaðar íslenzkar,
hinn helmingurinn undan íslenzk-
um kúm og nautum frá Gunnars-
holti. Myndina tók Guðjón
Björnsson í nóv. 1979. Fremst t.v.
sjást 2ja ára kvígur af 1. ættlið
(Fx), þ.e. fæddar í eynni, undan
hreinræktuðum Gallowaynautum.
4. mynd. Jörundur nýfæddur.
Sæðingar hófust í • sóttvarnar-
stöðinni í september 1976 og fyrsti
kálfurinn, Jörundur fæddist 1. júlí
1977. Myndin tekin sama dag.
Nautin, sem notuð
hafa verið
í Hrísey
5. mynd. Burnside Remarkable.
Sérstakt afbrigði af Galloway
kyninu er svart með hvít'a gjörð.
Ræktun þess hefur verið haldið
aðskilinni um langt skeið (Belted
Galloway), og að henni stendur
sérstakur félagsskapur. Burnside
Remarkable (H.B. No. 317), sem
fæddur var á gamlársdag 1965,
varð gamall. Hann var notaður á
sæðingarstöð í Skotlandi.
6. mynd. Fetill 77603. fæddur í
Hrísey.
Fetill, f. 28. júlí 1977, sonur
Burnside Remarkable og Sneglu
16 frá Norður-Fossi, en hún var
undan nauti frá Gunnarsholti
(Skota VI 64501). Myndina tók
Guðjón Björnsson í byrjun nóv.
1979. Þá var Fetill 830 daga
gamall og vó 600 kg, en brjóstmál
var 192 cm. Hinn 2. maí sl. vó
óttur, ef nota má þá litarlýsingu á
nautgripum. Repute of Castle
Milk var frá Lockerbie í Skotlandi,
en British Semen Exports, Ltd. í
Surrey á Englandi fékk hann til
sæðistöku.
9. mynd Grange Covenanter.
Þetta svarta naut, sem notað
hefur verið í Hrísey á 2. ár, er fætt
2. okt. 1971. Það er frá búi þeirra
Biggars feðga nálægt Castle
Douglas, en þaðan munu foreldrar
nautsins Brjáns, sem fæddist í
Þerney 1933, hafa verið. Nú eru til
undan Grange Covenanter (Reg.
No. 40861) m.a. gripa nautkálfar,
fæddir í júlí 1979, sem eiga dætur
Repute of Castle Milk fyrir mæð-
ur. Það er 2. ættliðurinn undan
hreinum Galloway nautum (F2),
sem fæðist í eynni.
10 mynd. Nóri. Jötunn og Fóstr}
Annar ættliður nauta (Fa2.2) út
af innfluttu sæði, þ.e. að Vt
hlutum. Þessir kálfar, fæddir í
júlí—október 1979 eru allir undan
Grange Covenanter og dætrum
Repute of Castle Milk. Ömmur
kálfsins t.v. og þess í miðið voru
alíslenzkar (móðurætt), en amma
þess t.h. var undan nauti frá
Gunnarsholti og íslenzkri kú.
Hinn 2. maí sl. vógu þessir kálfar
(talið frá vinstri? 277 kg (290
daga), 348 kg (301 dags) og 205 kg
(238 daga gamall). Myndina tók
Guðjón Björnsson í vor.