Morgunblaðið - 08.07.1980, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚLÍ 1980
pltrgmi Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guömundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskriftargjald 5.000.00 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 250
kr. eintakiö.
Að gæta hags-
muna lands
og þjóðar
*
Islendinjíar voru því næst óviðbúnir fyrir fjörutíu árum,
þe>;ar þeir urðu að taka utanríkismál sín í eigin hendur, eftir
að Danmörk hafði verið hernumin. Umræðan um utanríkismál
þjóðarinnar hafði að sjálfsöKðu tekið mið af því, að samkvæmt
sambandslöfíunum frá 1918 fóru Danir með utanríkismál
Islands í umboði þess. Þótt í því umboði fælist ekki, að Danir
skyldu móta utanríkisstefnu landsins, urðu íslendinyar að fara
með öll meiriháttar santskipti sín við aðrar þjóðir í gefínum
ríkisstjórnina í Kaupmannahöfn. Staða utanríkismálanna var
mörííum þyrnir í augum ofí var þáttur í almennri umræðu um
aljyör sambandsslit við Danmörku. Nokkrir íslendingar réðust
til starfa í dönsku utanríkisþjónustunni og reynsla þeirra var
ómetanlej;, þej;ar íslenska utanríkisþjónustan var stofnuð með
bráðabirfíðalögum, sem gefin voru ut þennan dag fyrir réttum
40 árum.
Deilurnar um íslenska utanríkisstefnu hafa jafnan sett svip
sinn á stjórnmálabaráttuna. Oþarft er hér að fara mörj;um
orðum um það í hverju þessar deilur eru fólj;nar. En óhætt er að
fullyrða, að ekki er unnt að halda því fram með neinum
haldbærum rökum, að sú stefna, sem þjóðin hefur fylj;t allt frá
fyrstu tíð, hafi j;efist illa. Sjálfstæði oj; örygj;i þjóðarinnar hefur
verið tryj;f;t oj; á ótrúlej;a stuttum tíma höfum við öðlast yfirráð
yfir fiskimiðunum umhverfis landið. í stað málefnalegrar
umræðu hafa andstæðinj;ar þessarar stefnu laj;t sij; fram um að
j;era þá tortryj;j;ilej;a, sem hana hafa mótað oj; fylgt fram. Enn
má sjá fullyrðinj;ar um „landsölu" oj; „landráð", þej;ar þessir
aðilar reyna að setja fram sjónarmið sín. Óneitanlej;a hefur það
sett svip sinn á íslensk utanríkismál, að hérlendis hefur sá
hópur manna verið tiltölulej;a öfluj;ur, sem ekki hefur hikað við
að halda á loft haj;smunum heimskommúnismans í ræðu oj; riti.
En sú alþjóðahreyfinj; er nú svo ötuð af eij;in ofbeldisverkum, að
stuðninj;smenn hennar kjósa að sækja fram í dularklæðum.
Utanríkisþjónustan hefur þróast oj; eflst. Samskipti ríkja
fyrir millij;önj;u sendiherra eru byj;j;ð á aldaj;amalli hefð, oj;
þrátt fyrir marj;víslej;ar tillöj;ur víða um lönd hefur enj;inn bent
á aðra heppilegri leið. Hér á landi fer utanríkisráðuneytið ekki
aðeins með almenna haj;smunaj;æslu j;aj;nvart öðrum ríkjum
heldur er einnig á verksviði þess að annast rekstur varnarsvæð-
isins umhverfis Keflavíkurflugvöll oj; stjórna starfsemi á vegum
íslenskra stjórnvalda á vellinum. Þetta eru viðamikil verkefni
oj; viðkvæm. Lönj;um hefur verið um það rætt, að nauðsynlegt
væri að styrkja ráðuneytið með sérfróðum mönnum um
hernaðarlej; málefni. Hefur Morj;unblaðið marj;sinnis hvatt til
þess, að þetta yrði j;ert oj; nú síðast í tenj;slum við umræður um
það, hvort kjarnorkuvopn séu á Islandi eða ekki. A það hefur
verið löj;ð áhersla, að með starfi slíkra sérfræðinj;a yrði drej;ið
úr tortryj;j;ni, sem ávallt er alið á af hálfu andstæðinj;a
varnarsamstarfsins. Þess vej;na faj;nar blaðið því sérstaklej;a,
að Ólafur Jóhannesson, utanrÍKÍsráðherra, skuli í tilefni 40 ára
afmælis utanríkisþjónustunnar hafa skýrt frá því, að hann hafi
í hyggju að ráða slíkan sérfræðing til starfa í utanríkisráðu-
ne.vtinu.
Öflun markaða fyrir íslenskar sjávarafurðir er mjög á
dagskrá um þessar mundir. Af yfirlýsingum ríkisstjórnarinnar
um þau mál virðist mega ráða, að hún telji það á færi
stjórnvalda að bæta þar um betur. Þetta er mikill misskilning-
ur, þegar um það er að ræða að finna heppilega kaupendur. Hitt
er Ijóst, að stjórnvöld eiga með samningum við önnur ríki að
skapa sem hagstæðastar aðstæður til sölu íslenskra afurða
erlendis. I þessu efni hafa skilin milli utanríkisráðuneytisins og
viðskiptaráðuneytisins ekki alltaf verið skýr, en hið síðarnefnda
hefur verslunarviðskipti við útlönd í sínum verkahring. I tilefni
af 40 ára afmæli utanríkisþjónustunnar væri ekki óeðlilegt, að
ríkisstjórnin tæki það til sérstakrar athugunar, hvort ekki ætti
að sameina í utanríkisráðuneytinu alla þætti utanríkismálanna
þar með tálin viðskiptamálin. Ekki er ólíklegt, að með þeirri
ráðstöfun yrði best stuðlað að því að sameina opinbera aðila í
sókninni eftir sem hagstæðustum markaðsskilyrðum fyrir
íslenskar afurðir.
Arni Isaksson:
Framtíd lax-
eldis á Islandi
Á síðasta áratug hafa orðið
mjög stórstígar framfarir í laxeldi
víða um heim. í nágrannalöndum
okkar, bæði í Noregi og Skotlandi,
hefur verið lögð megináherzla á að
fóðra laxinn upp í söluhæfa stærð
í flotkvíum og eldistjörnum og
hefur þessi atvinnugrein nú kom-
izt á góðan fjárhagslegan grund-
völl, einkum í Noregi.
I löndum sem liggja að Norður-
Kyrrahafi hefur megináherzla
verið lögð á hafbeit, eða „salmon
ranching" með Kyrrahafslax sem
byggist á því að ala laxaseiði í
göngustærð og sleppa í sjó, þar
sem náttúran tekur við og elur
laxinn, unz hann snýr aftur á
sleppistaðinn sem fullvaxinn fisk-
ur. I Japan og Alaska er um
arðvænlegan atvinnurekstur að
ræða. Þar eru notaðar tegundir
sem dvelja mjög stutt í ferskvatni,
en jafnframt er verið að þróa
hafbeit með laxategundir sem
líkjast Atlantshafslaxi, hvað lífs-
feril varðar.
Hinar öru framfarir í þessum
málum erlendis hafa að vonum
vakið mikinn áhuga hér á landi og
hafa sumir álitið að okkur væri
ekkert að vanbúnaði að feta beint
í fótspor Norðmanna. Reynslan
hefur þó sýnt að aðstæður hér-
lendis bjóða ekki upp á beina
eftirlíkinjpi norskra eldisaðferða
og að sérhönnun á aðferðum sem
henta við íslenskar aðstæður er
nauðsynleg.
I grein þessari mun ég reyna að
lýsa þeim eldisáhrifum sem að
mínu mati koma til greina í
laxeldi við íslenzkar aðstæður og
hvernig rétt er að standa að
framkvæmd þeirra.
Sjóeldisstöðvar
I Noregi eru aðallega notaðar
þrjár aðferðir við sjóeldið. Al-
gengust er flotkvíaeldi inni á
fjörðum en ennfremur eldi í
strandkvíum með sjódælingu, sem
að vísu hefur verið á undanhaldi
og loks eldi í lokuðum sjávarsund-
um. Þó hinar ýmsu eldisaðferðir
geri nokkuð mismunandi kröfur
til eldisaðstöðu, má segja að þær
eigi eftirfarandi sameiginlegt:
a) Staðurinn þarf að vera í skjóli
fyrir öldugangi lagnaðaríss og
óveðri.
b) Flotbúr þurfa að vera sem
næst landi til að auðvelda
eftirlit og æskileg lágmarks-
hæð netpoka frá botni þarf að
vera 5 metrar á stórstraums-
fjöru.
c) Æskilegur sjávarhiti á vetrum
er yfir 5°C og hitastig sjávar
má ekki fara niður fyrir +0,5°C
í langan tíma.
d) Seltumagn þarf ekki að vera
hátt, en æskilegt er að það sé
stöðugt.
e) Endurnýjun á sjó þarf að vera
góð og forðast ber mengaða
staði.
Séu þessar meginreglur hafðar
til hliðsjónar, kemur í ljós að mjög
fáir staðir á íslandi standast
þessar kröfur. íslenzku firðirnir
eru margir hverjir mjög grunnir,
a.m.k. nærri landi vegna aurfram-
burðar og veðrunar. Veðurhamur
og öldugangur getur verið með
ólíkindum og sjávarhiti fer iðu-
lega niður í +1,0°C á vetrum sem
orsakast ekki sízt af hinum mikla
mun á flóði og fjöru sem stundum
er 4—5 metrar. Hitastig til sjóeld-
is er heppiiegast við suðurströnd-
ina og á þeim hlutum Reykjaness
og Snæfellsness sem snúa að
úthafinu. Hagstæðast er hitastig-
ið í Vestmannaeyjum en þar
kemur sjódæling helzt til greina,
sem og á flestum hinum stöðun-
um. Nægilegt var fyrir flotkvíar á
þessum svæðum er aðeins í
Kirkjuvogi á Reykjanesi og hugs-
anlega í Klettsvík í Vestmanna-
eyjum.
Hafbeitaraðferðin
Hafbeitaraðferðin er vissulega
mjög einföld miðað við sjóeldi og
sérstaklega hefur verið bent á, að
hún sé orkusparandi, þar sem
laxinn er ekki alinn á dýrmætum
fiski sem hugsanlega mætti nýta
til manneldis. Á hinn bóginn
gengur laxinn sjálfala í hafinu og
leitar í það straumvatn sem hon-
um var sleppt í sem gönguseiði
1—2 árum áður.
Helztu skilyrði fyrir góðri haf-
beitaraðstöðu eru sem hér segir:
a) Nægilegt ferskvatn fyrir
klakklausa göngu seiða í sjó og
endurheimtu á laxi.
b) Fullnægjandi aðdýpi til að
tryggja öruggar göngur og til
að geta dælt sjó í sleppitjarnir.
c) Aðstaða til eldis fyrir stálpuð
seiði í nokkra mánuði, annað-
hvort í flotkvíum eða eldis-
tjörnum.
d) Eldisstöð sem elur gönguseiði
þarf að vera sambyggð eða í
heppilegri fjarlægð.
e) Sjórinn úti fyrir þarf að vera
næringarríkur og bjóða upp á
gott viðurværi fyrir laxinn.
f) Sjávarveiði á laxi þarf að vera
bönnuð eða a.m.k. í mjög smá-
um stíl.
Almennt má fullyrða að allir
staðir landsins fullnægi síðustu
tveimur skilyrðunum en hin atrið-
in eru bundin við einstaka staði og
landshluta.
Eins og áður kom fram, er
hafbeit ekki eins vel þróuð erlend-
is sem atvinnugrein eins og sjó-
eldi, enda eru aðstæður víða óhag-
stæðar vegna gegndarlausrar sjó-
veiði. Þannig þurfa hafbeitarfyr-
irtæki vestan hafs að sætta sig við
að 8 af hverjum 10 löxum sem
leggja af stað til hrygningar séu
teknir í net skammt frá móttöku-
stöðinni. Svipaða sögu er að segja
í Noregi og Bretlandseyjum, enda
hefur hafbeit ekki náð fótfestu á
þessum stöðum.
ísland hefur þá sérstöðu að öll
sjávarveiði á laxi er bönnuð innan
200 mílna sem meðal annars
kemur fram í stórauknum laxa-
göngum í ár landsins, en það er í
algjörri mótsögn við þróun laxa-
gengdar annarsstaðar í heiminum.
Sjóveiðibannið hér verndar í dag
algjörlega þann lax sem er eitt ár
í sjó, en laxar sem eru lengur í sjó
lenda enn í veiði við Grænland,
Noreg og Færeyjar.
Fjölmargir erlendir Iaxasér-
fræðingar hafa tjáð sig um það,
hversu aðstæður hér á landi séu
hentugar til hafbeitar með lax og
tilgreina þær ástæður að landið
liggi á mörkum kaldra og hlýrra
sjávarstrauma sem örvi frum-
framleiðslu og framleiðslu teg-
unda sem lax lifir á, svo sem
Ijósátu, loðnu og geirsílis svo
nokkur dæmi séu nefnd.
Rétt er að benda á að hafbeit
verður aðallega við komið á tvenn-
an máta. Annarsvegar er sleppt
beint úr eldisstöð sem framleiðir
gönguseiði, líkt og gert hefur verið
í Laxeldisstöðinni í Kollafirði í
rúmlega 15 ár. Þessi aðferð hefur
þegar náð því stigi að tímabært er
að hefja atvinnurekstur sem bygg-
ir á fenginni reynslu. í Kollafirði
hefur verið þróað það útsæði sem
hentar til hafbeitar á Faxaflóa-
svæðið og sennilega má aðlaga það
að aðstæðum við Breiðafjörð í
gegnum nokkrar kynslóðir. Stofn-
inn hefur þegar aðlagazt vel að
ferskvatnseldi sem eykur mjög
hagkvæmnina þegar hann er not-
aður til gönguseiðaframleiðslu.
Hin aðferðin byggir á því, að
sleppa úr sleppistöð, seiðum sem
alin eru í eldisstöð, sem staðsett er
tugi eða jafnvel hundruð kíló-
metra í burtu. Vísir að þesskonar
hafbeitarstarfsemi hefur verið í
Lárósi á Snæfellsnesi, þó aðeins
hafi þar að hluta verið notuð
gönguseiði. Nokkur hafbeitar-
starfsemi hefur einnig verið í
Súgandafirði, Reykjafirði við
Djúp og víðar. Segja má að í
Lárósi hafi verið þróaður stofn
sem henti vel til hafbeitar á
Breiðafjarðarsvæðið, en aðlögun
að aðstæðum í eldisstöð hefur ekki
fengizt, þar sem seiðunum hefur
yfirleitt verið sleppt á kviðpoka-
stigi.
Aldrei verður lögð á það of
mikil áherzla að laxar sem endur-
heimtast í hafbeit séu ætíð notað-
Nýjar hringþrær í Laxeldisstöð rikisins i Kollafirði.