Morgunblaðið - 08.07.1980, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚLÍ1980
Nokkrar ábendingar til Páima
Jónssonar. landbúnaðarráðherra
ok annarra. sem kynnu að hafa
svipaðar skoóanir.
Inngangur
Ekki er ofsögum sagt, að
stormasamt hafi verið í málefnum
landbúnaðarins nú um langt skeið.
Allir stjórnmálaflokkar keppast
við að bera fram tillögur um lausn
landbúnaðarvandamálanna, og
sumir þeirra hafa jafnvel margar.
Núverandi landbúnaðarráðherra,
Pálmi Jónsson, hefur ásamt liði
„útlaga" úr Sjálfstæðisflokkunum
tekið þátt í myndun ríkisstjórnar,
sem byggð er á málefnasamningi,
sem gengur í mörgum megin
efnum þvert á stefnu Sjálfstæðis-
flokksins. Nú er að renna upp
fyrir mörgu fólki sem hafði trú á
núverandi stjórnarsamstarfi, að
ríkisstjórninni hefur mistekizt
hrapalega, og að uppgjöfin getur
tæpast verið langt undan. Skýr-
ingin er borðliggjandi. Pálmi
Jónsson ber ekki minni ábyrgð en
aðrir ráðherrar. Hann hefur ný-
verið ritað grein í rit Sambands
ungra sjálfstæðismanna, Stefni,
þar sem hann gerir grein fyrir
aðild nokkurra sjálfstæðismanna
að ríkisstjórninni. Þessi grein og
viðtal við hann í Helgarpóstinum
nýlega verða gerð að umtalsefni
og annað, sem eftir honum hefur
verið haft svo og ýmsir atburðir,
sem gerzt hafa nýverið í landbún-
aðarmálum.
Greinarhöfundur þessarar
greinar telur, að ennþá örli ekkert
á neinum lausnum í landbúnaðar-
málum og um leið í alvarlegustu
vandamálum þjóðarbúsins, og að
atburðarrásin verði hröð á næstu
misserum. Því er nauðsynlegt að
horfast í augu við vandamálin
með hispursleysi og með eðlilegri
gagnrýni.
Hverjar eru rætur
vandamálanna, þ.e.
offramleiðslunnar?
Áður en lengra er haldið, mun
hér gerð grein fyrir skoðunum
greinarhofundar á rótum vanda-
málanna. — Aðalástæða hinna
stórkostlegu vandamála um-
ræddrar atvinnugreinar byggist á
nánast algjörum skorti á gagnrýni
inn á við í hópi landbúnaðar-
manna og alveg sérstaklega for-
ystumanna þeirra. Það hefur mjög
lítið borið á eðlilegri umræðu um
möguleika landbúnaðarins og tak-
markanir hans á íslandi. Þess
vegna hefur ekki verið gripið til
réttra ráðstafana á réttum tímum,
og framleiðsla í hefðbundnum
greinum hefur verið keyrð áfram
svo og fjárfestingar af miklu
kappi. Sú umræða, sem nú er að
byrja, átti að hefjast fyrir áratug-
um siðan. Sá, sem er sanngjarn og
hefur yfirsýn, hlaut að sjá og
viðurkenna, að útilokað var að
halda milli fjögur og fimm þúsund
býlum í fullri atvinnu og stórum
hlutum landsins í byggð með
kindakjöts- og mjólkurframleiðslu
einni saman. Sauðfjár- og naut-
gripaafurðir hafa verið milli 80—
90% af heildarverðmætum land-
búnaðarins. Þau 10—20% , sem eru
annað en sauðfjár- og kúabúskap-
ur, eru allar aðrar greinar, og eru
þær stundaðar gjarnan á sérhæfð-
um búum. Margar þeirra hata
verið valdar til „óæðri búgreina"
af meirihluta bænda. Það eru
fjöldamörg atriði, sem öll bentu í
þá átt, að landbúnaðarstefnan
hlaut að enda með ósköpum. Hér
skulu nokkur tilfærð:
1. Stöðug framleiðsluaukning
hefur átt sér stað í íslenzkum
landbúnaði eins og annars staðar í
heiminum. Afleiðingar þess eru
þær, að hlutfallslega stöðugt
færra fólk hefur atvinnu sína af
framleiðslu landbúnaðarvara al-
mennt í þessum heimshluta.
2. Augljóst var fyrir áratugum
að koma myndi að því, að íslend-
ingar neyttu minna kindakjöts og
mjólkur vegna þess, að neyzlan
var svo mikil áður. Hjá öllum
nágrannaþjóðum er neyzla á þess-
um afurðum mun minni en hér.
Dr. Jónas
Bjarnason:
Þrátt fyrir mjög mikla neyzlu-
þvingun á þessum afurðum á
kostnað annarra, á sér stað sam-
dráttur nú. Hefðu aðrar matvæla-
framleiðslugreinar notið eðlilegs
jafnréttis, væri neyzlan nú á
sauðfjár- og mjólkurafurðum
sennilega töluvert minni en hún
er.
3. Vegna breytinga á þjóðfélags-
háttum og minnkunar almennt á
líkamlegri áreynslu fólks hlutu
óskir um fitulítil matvæli að vaxa,
þótt ekki væri það nema af
ástæðum holdafars og ekki minnst
á hjarta- og kransæðasjúkdóma.
4. Vaxandi ferðalög íslendinga
til útlanda hlutu að leiða til
vaxandi áhuga neytenda á nýjum
kjöttegundum og mjög svo auknu
grænmeti og garðávöxtum af
ýmsu tagi. Það var því augljóst, að
neytendur myndu ekki sætta sig
við það til frambúðar, að matseð-
illinn yrði ákveðinn með handa-
uppréttingum á Búnaðarþingi eða
í einhverri deild í Landbúnaðar-
ráðuneytinu.
5. Það er öllum ljóst, sem
nokkra yfirsýn hafa, að ekki er
nokkur grundvöllur fyrir útflutn-
ingi landbúnaðarafurða frá ís-
landi svo nokkru nemi. Að sjálf-
sögðu þarf oft að afsetja fram-
leiðslutoppa á hvaða verði sem
býðst, en að stefna að útflutningi
er fráleitt. Ástæður þess eru þær,
að aðrar þjóðir í næsta nágrenni
við okkur framleiða mjólk og kjöt
almennt hagkvæmar en íslend-
ingar vegna meiri landkosta og
betri veðráttu. Auk þess er alls
staðar offramleiðsla í okkar
heimshluta og verridunarráðstaf-
anir fyrir eigin framleiðslu. Ný-
sjálendingar framleiða fimm sinn-
um meira en íslendingar af kjöti
og tíu sinnum meiri ull á hvern
starfsmann í sauðfjárrækt. Það er
því ljóst, að það eru meira en lítið
vafasamar „talnaæfingar" að gefa
sér, að útflutningur kindakjöts
geti orðið hagkvæmur. Til þess að
átta sig á þessu þurfa menn ekki
að gera lítið úr íslandi heldur bara
átta sig á staðreyndum. Alltaf eru
til menn, sem eru með endalausar
bollaleggingar um einhverja
markaðsmöguleika, sem menn
hafi ekki fundið. Á sjöunda ára-
tugnum fengust oft um 60% af
framleiðslukostnaði dilkakjöts í
útflutningi en nú eru það nærri
40%. Mjólkurafurðir skila al-
mennt mun lægra hlutfalli. Eftir
því sem menn tala meira um
útflutning, fjarlægist möguleikinn
á hagkvæmum viðskiptum. Við
erum að vísu sannfærðir um, að
íslenzka dilkakjötið sé það bezta í
heimi,- en gallinn er bara sá, að
ekki eru allir útlendingar því
sammála.
6. Stöðugt aukin sérhæfing er að
gerast í landbúnaði. Ýmis smáiðja
handverk og matvælaiðnaður til
heimilisþarfa, sem áður var
stunduð á búunum, hefur lagzt af,
en sambærilegar vörur og þjón-
usta eru aðkeyptar. Lífskjör fara
batnandi alls staðar. Allt þetta
leiðir til aukinnar tekjuþarfar af
þeim framleiðslugreinum, sem
stundaðar eru.
Margt fleira má tína til. Þegar
málið er skoðað í heild, kemur í
ljós, að menn gátu séð alla þessa
hluti fyrir. í röðum landbúnað-
armanna mátti helzt ekki heyrast
annað en hvatningarhróp og yfir-
boð. Aðrir hafa væntanlega verið
taldir úrtölumenn eða beinlínis
óvinir bænda. Smám saman hefur
málið orðið svo hrikalegt, að
flestir „ábyrgðarmenn" hafa talið
skynsamlegast að brenna sig ekki
á puttunum með því að snerta það.
Svona er nú „ábyrgðinni" fyrir
komið á íslandi í dag.
Talnaæfingar og
sjónhverfingar
Það er vægast sagt vafasamur
leikur hjá Pálma Jónssyni að taka
þátt í yfirboðum í landbúnaði við
þær aðstæður, sem nú ríkja. Pálmi
ber að sjálfsögðu ekki einn ábyrgð
á allri offramleiðsluvitleysunni,
en það er Ijótur leikur að táldraga
nú örvæntingarfulla bændur í
hefðbundnum búgreinum. Það er
beinlínis skylda ráðamanna að
upplýsa alla þá, sem málið varðar
um ástandið. — Meira eða minna
allar tillögur „framsóknarmanna í
öllum flokkum" ganga út á ein-
hvers konar talnaleiki eða sjón-
hverfingar, sem bera þess merki,
að menn horfist ekki í augu við
staðreyndir. Yfirleitt er þess kraf-
izt, að bændur hafi sambærilegar
tekjur við aðra, núverandi byggð
haldist og útflutningsbætur verði
greiddar til að bændur fái fullt
verð fyrir alla framleiðslu sína.
Þetta eru ekkert nema ávísanir á
skattborgarann með mismunandi
tilbrigðum og afneitun á grund-
vallarvandamálin. Þetta er eins og
krafa um að skipt verði þremur
eplum milli fjögurra manna þann-
ig, að allir fái eitt. Allt þetta er
sett í sjónleikabúning eins og
þann, að eitt af markmiðunum sé
að tryggja iðnaðinum hráefni þ.e.
ull og skinn. Það vita það flestir,
sem til iðnaðarins þekkja, að hann
hefði nóg hráefni, þótt engin
offramleiðsla væri stunduð.
Kvótakefið er sennilega
óframkvæmanlegt af fjölmörgum
ástæðum, auk þess vinnur það
gegn nauðsynlegum breytingum í
sauðfjárrækt og kúabúskap þ.e. að
framleiðsla á erfiðum svæðum
minnki eða leggist niður sums
staðar. Kvótakerfið er ekkert ann-
að en tilraun bændasamtakanna
til að skipta munnum landsmanna
og skattpeningum á milli sín og til
að binda fast það ástand, sem nú
er að mati flestra annarra alveg
óþolandi. Þegar Pálmi Jónsson
gerir það nú að tillögu sinni, að
kannað verði, hvort útflutningur á
offramleiðslu kindakjöts sé ekki
þrátt fyrir allt hagkvæmur, þótt
aðeins fáist brot af framleiðslu-
kostnaði, er ekki laust við að
manni finnist, að margir séu
þegar farnir að gefa sér jákvæða
niðurstöðu. Þar með er enn verið
að tefja fyrir nauðsynlegum að-
gerðum. Svona úttekt fer algjör-
lega eftir þeim forsendum, sem
notaðar verða. Það mætti miklu
frekar rannsaka það, hvað tugir
milljarða af skattfé almennings
árlega hafa haldið lífskjörum al-
mennings mikið niðri nú um
árabil vegna offramleiðslu vanda-
málanna. Eða hvað unnt hefði
verið að byggja upp mörg ný störf
í iðnaði t.d. eða öðrum búgreinum
fyrir alla peningana eða hversu
stóran þátt landbúnaðaröngþveit-
ið á í þjóðarmeini Islendinga,
verðbólgunni. Hvað með slíkar
kannanir, Pámi Jónsson? Svona
kærkomið tækifæri til að fresta
úrlausn vandamálsins verður ör-
ugglega notað. Sem dæmi um
fundvísi manna á skýringar á
vitleysunni má benda á málflutn-
ing Hákons Sigurgrímssonar á
bændafundi að Borg í Grímsnesi í
apríl sl. Taldi Hákon aðalástæð-
urnar fyrir offramleiðsluvandan-
um vera þær, að ekki hefði fengizt
Pálmi Jónsson
land búnaðarráðher ra
lögfest heimild til að stjórna
framleiðslu búvara þrátt fyrir
óskir bænda þar að lútandi, svo og
verðbólguna. Þessi söngur hefur
dunið af vörum ráðamanna und-
anfarin ár. Það er eins og þessi
alvarlegu mál séu orðin ein alls-
herjar múgsefjun. Menn stappa
stálinu hver í annan og benda á
syndaseli fyrir utan hópinn. Þeir
eru fundvísir á flísina í auga
bróðurins. Forystumenn bænda og
talsmenn þeirra eru yfirleitt mikl-
ir áróðursmenn. — Það, sem
heyrst hefur úr herbúðum bænda
um stjórnun á framleiðslunni hef-
ur verið kvótakerfi og kjarnfóður-
skattur. I fyrsta lagi mun kvóta-
kerfi sennilega óframkvæmanlegt
og á kostnað skattborgara eins og
áður greinir, en kjarnfóðurskattur
er óvirkur í stjórnun sauðfjár-
ræktar, og leiðir hann til dýrari
mjólkur. Þótt forystumenn bænda
segi nú, að kjarnfórðurskattur
hækki ekki verð til neytenda, þá
eru það reikningskúnstir hags-
munasamtaka, sem hafa áratuga
reynslu í að gefa sér forsendur.
Reikningslega séð getur þetta
staðizt miðað við það, að skattfé
almennings fari minna í halla-
rekstur vegna útflutnings á
mjólkurafurðum en meira beint í
vasa bænda. Þetta stenzt miðað
við áframhald núverandi ríkis-
framlaga, en þau eru óviðunandi.
Þegar málið er auk þess skoðað
frá öðrum sjónarhól, þá leiðir hár
kjarnfóðurskattur til minnkandi
notkunar hans og um leið til
dýrari mjólkur. Ákveðin kjarnfóð-
urnotkun er ákaflega hagkvæm á
móti heyi, og það er rangt að
breyta svo verðhlutföllum á að-
föngum, að dýrari framleiðsla
verði niðurstaðan. Réttara væri að
skattleggja öll aðföng og draga úr
framleiðsluaukandi styrkjum.
Hugmyndir hagsmunasamtak-
anna um stjórnun á landbúnaðar-
framleiðslunni hafa fyrst og
fremst verið áætlanir um kvóta-
skiptingu á skattfé almennings.
Sannleikurinn er sá, að engar
raunhæfar stjórunartillögur hafa
verið settar fram. Verðbólgan ein
sér er að vísu framleiðsluhvetj-
andi, en hún er framleiðsluletj-
andi líka, og það er ekki sann-
gjarnt að kenna okkar allsherjar
blóraböggul um meira en hann á
skilið.
Allar reikningskúnstir enda
með röngum niðurstöðum, ef
menn gefa sér, að 30—40 milljarð-
ar af skattfé almennings eigi að
fara árlega í landbúnaðaröng-
þveitið. Þetta er svo hrikalegt, að
fólk er í vandræðum með að
skynja stærðargráðu vandamáls-
ins. Þetta gera u.þ.b. ein og hálf
milljón á hvern íslending eða sjö
og hálf milljón krónur á hverja
fimm manna fjölskyldu og það
fyrir mjólk og kindakjöt eingöngu,
afurðir, sem eru að verða stöðugt
minni hluti á borðum fólks.
Til þessa hefur Pálmi Jónsson
ekki boðið upp á neitt nýtt nema
meiri hörku og yfirboð, hvað sem
seinna kann að verða. Það er mesti
misskilningur, að unnt sé að leika
skollaleik nema í mjög skamman
tíma. Alvarlegra er, að til eru
bændur sem halda, að Pálmi sé
einn allsherjar bjargvættur, sem
bjargi bændum frá „spennutreyju
eða hengingaról kvótakerfisins"
eins og Þorvarður Júlíusson frá
Söndum virðist telja. Vitanlega
vilja menn hafa frjálsa útgerð á
skattfé almennings.
Um málflutning og
verk Pálma
sérstaklega
Sagt er, að allar ríkisstjórnir
eigi að fá að lifa sína hveiti-
brauðsdaga í friði. Þetta á einnig
við um einstaka ráðherra. Nú fer
að koma tími til að skoða, hvað
menn hafa í pokahorninu. Það,
sem eftir Pálma liggur, er þátt-
taka í þremur milljörðum til
viðbótar af skattfé almennings til
útflutningsbóta og nú síðast
kjarnfóðurskattur. Vissulega er
kjarnfóðurskattur ákveðið stjórn-
tæki á mjólkurframleiðslu eins og
áður er fjallað um. Öll hugsunin,
sem fram kom á blaðamannafundi
ráðherrans af tilefni fóðurbætis-
skattsins, endurspeglar oftrú á
möguleikum miðstýringar á fram-
leiðslumálum. Rætt var um heim-
ild til að bæta framleiðendum
fóðurbætisskattinn að hluta til
eftir alla veganna reglum, eftir
bústærð, eftir landshlutum, eftir
innlögðum afurðum og hver veit
hvað. Það er eins og menn haldi,
að þeir starfi á ölmususkrifstofu,
sem nota má til atkvæðakaupa.
Hvar koma almennir neytendur
eða skattborgarar inn í þetta
dæmi? Það var meira að segja
rætt um það, að fóðurbætir til
svína og alifugla eigi að hækka um
40—50% til að gefa peninga til að
tryggja bændum í hefðbundnum
greinum sauðfjár- og kúabúskapar
fullt verð fyrir 300 ærgildisafurð-
ir! Gífurleg mismunun hefur verið
til þessa í framleiðslugreinum
landbúnaðarins, og nú á að auka
hana með skattlagningu, þ.e.
Ilverjir ern hagsmunir
þjóðarinnar í
landbúnaðarmálum?