Morgunblaðið - 20.01.1981, Side 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. JANÚAR 1981
ÚTFLUTNINGUR
Einar Benediktsson:
ÚTFLUTNINGUR
ÚTFLUTNINGUR
Fengum hærra
verð fyrir sildina
— vegna samstöðu framleiðenda
Fyrirkomulag
Um árabil, eða frá 1945, hefur
öll sala á saltaðri síld frá íslandi
verið í höndum Síldarútvegs-
nefndar, en þá ákvað nýsköpunar-
stjórn Ólafs Thors að nýta sér
heimild í lögum og gera SÚN að
einkaútflytjanda á allri saltsíldar-
framleiðslu landsmanna. Hins
vegar var Síldarútvegsnefnd
stofnuð með iögum frá Alþingi
1934 og tóic til starfa fyrri hluta
árs 1935.
I fyrstu var starfssvið SÚN
einkum fólgið í forgöngu um
markaðsleit og tilraunum til að
selja síld á nýjum mörkuðum, auk
þess sem hún hafði með höndum
úthlutun veiðileyfa, söltunarleyfa
og útflutningsleyfa og samræmdi
söltunina makaðsþörfinni á hverj-
um tíma. Rétt er að taka fram að
SÚN er ekki ríkisfyrirtæki, þótt
hún starfi samkvæmt sérstökum
Samtökin Viðskipti og
verzlun efna í dag til
ráðstefnu um íslenzka
útflutningsverzlun. í
tilefni af því hafa
nokkrir forystumenn í
útflutningsatvinnu-
vegunum skrifað
Kreinar fyrir Morgun-
blaðið um útflutnintís-
starfsemina.
lögum, en þess misskilnings hefir
víða gætt. Nefndin hefir aldrei
fengið fé frá ríkissjóði né öðrum
opinberum sjóðum. Tekjur hefur
SÚN af útflutningi saltsíldar og
sölu rekstrarvara á sama hátt og
önnur útflutningssamtök í fisk-
iðnaði.
Einkaréttur SÚN á sölu saltaðr-
ar síldar frá íslandi gildir í eitt ár
í senn og áður en þessi réttur er
veittur hverju sinni er leitað
umsagnar félaga síldarsaltenda,
enda gera lögin ráð fyrir því, að
hægt sé að gefa saltsíldarútflutn-
inginn frjálsan hvenær sem er, ef
saltendur óska þess. Auk sölu á
saltaðri síld annast SÚN innkaup,
sölu og dreifingu á tunnum og
öðrum rekstrarvörum fyrir salt-
síldariðnaðinn og rekur í því skyni
birgðageymslustöðvar víða um
land.
Stjórn Síldarútvegsnefndar er
nokkuð óvenjulega skipuð en í
henni eiga sæti átta menn, sem
eru fulltrúar síldarsaltenda, út-
vegsmanna, sjómanna og Alþing-
is.
Síldarsöltun
og sala
á saltsíld
Sérstaða
síldarsöltunar
Saltsíldarframleiðslan er í ýms-
um veigamiklum atriðum frá-
brugðin öðrum greinum fisk-
iðnaðar. Saltsíld er afar vandmeð-
farin vara, sem hefur mjög tak-
markað geymsluþol, auk þess sem
verkun hennar tekur allt frá
nokkrum vikum upp í nokkra
mánuði eftir tegundum. Vegna
þessa verður að telja söltun síldar
svo til óframkvæmanlega nema
sölusamningar séu gerðir áður en
söltun hefst, enda má ætla að
síldarsaltendur væru ekki reiðu-
búnir að taka þá áhættu sem því
fylgir að salta síld án þess að
samningar liggi fyrir.
Önnur ástæða þess að illmögu-
legt er að hefja söltun án fyrir-
framsamninga er sú, að óskir
hinna ýmsu markaða eru mjög
mismunandi. Er þá ekki eingöngu
átt við mismunandi óskir hvað
varðar tegundir, heldur einnig
mismunandi sérkröfur um fram-
kvæmd söltunar á sömu tegund.
Auk þess eru kröfur hinna ýmsu
markaða afar mismunandi hvað
varðar stærðir, fitu- og saltmagn.
Hins vegar er að sjálfsögðu ekki
vitað um stærðarsamsetningu
veiðinnar né fituinnihald síldar-
innar þegar fyrirframsamningar
eru gerðir.
Þessi atriði ásamt ýmsum öðr-
um valda því, að markaðsmál
saltsíldar og samræming söltunar
við markaðsþarfir eru afar flókin
og erfið viðureignar.
Þótt markaðs- og sölumál séu
aðalverksvið SÚN er þó dagleg
stjórnun söltunar eitt þýðingar-
mesta verkefni fyrirtækisins, þar
sem slík stjórnun og yfirsýn yfir
heildarframleiðsluna á hverjum
tíma styrkir stöðu okkar og traust
á mörkuðunum. Sem dæmi má
nefna að ekki er óalgengt, að úr
sama farmi sé síld verkuð fyrir
tvö eða jafnvel fleiri markaðslönd
og umframsöltun einstakra teg-
unda getur verið illseljanleg þótt
aðeins sé um nokkur hundruð
tunnur að ræða. Söltunarstjórnin
er því mjög vandasöm og tímafrek
nákvæmnisvinna, sem krefst góðs
samstarfs við saltendur. Saltend-
ur verða að fá söltunarfyrirmæli
frá SÚN áður en söltun hefst
hverju sinni og tilkynna SÚN
síðan um framleiðsluna að lokinni
söltun hvers dags. Miðstýring
SÚN á söltuninni og samræming
við markaðsþarfir, er því einn
veigamesti þáttur starfseminnar
og eykur hæfni fyrirtækisins til
sölu og útflutnings þessarar vöru.
Það hefur ítrekað komið fram af
hálfu kaupenda að þeir telja
mikils virði það öryggi, sem oftast
fylgir slíku fyrirkomulagi.
Markaðsmál
En það er ekki nóg að framleiða
og stjórna söltuninni. Eins og að
framan greinir eru markaðs- og
sölumál aðalverkefni Síldarút-
vegsnefndar og þau vandasöm-
ustu. Fylgjast verður með afla,
aflakvótum, gæðum og nýtingu
síldar hjá öllum þeim þjóðum sem
síldveiðar stunda, svo og öllum
helstu viðskiptum sem eiga sér
stað á þessu sviði milli landa.
Taka þarf þátt í gerð milliríkja-
samninga, fylgjast með tollamál-
um og aðgerðum viðskiptabanda-
laga og kanna breytingar á
birgðastöðu á hinum ýmsu mörk-
uðum, svo eitthvað sé nefnt.
Rétt er að taka fram að söltuð
síld er að langmestu leyti fullunn-
in neysluvara og fer í verslanir í
því ástandi, sem hún er afgreidd
héðan, nema hvað kryddsíldin fer
nær eingöngu til frekari vinnslu.
Markaðssvæði saltsíldar er í
Austur-, Norður- og Mið-Evrópu,
en auk þess er takmörkuð neysla á
saltsíld í Norður-Ameríku og ísra-
el. Á árum áður var saltsíld oft
kölluð nfæða fátæka mannsins",
en í dag telst hún fremur til dýrari
matvæla, enda hefur gífurlegur
samdráttur orðið í neyslu saltaðr-
ar síldar og samkeppni á mörkuð-
unum því harnað mjög. Þrátt fyrir
stöðugt vaxandi samkeppni nú
síðustu ár og mikið umfram fram-
boð á síld í heiminum hefur tekist
að ná og halda verði fyrir saltaða
síld frá íslandi, sem er allmiklu
hærra en það verð sem helstu
keppinautar okkar bjóða. Þetta
hefur tekist þrátt fyrir þá stað-
reynd, að síldarsöltun hefur auk-
ist verulega ár frá ári og er nú svo
komið að á sl. haustvertíð tókst að
selja og salta langtum meira af
Suðurlandssíld en nam meðaltals-
árssöltun Norðurlandssíldar frá
því að SÚN tók til starfa 1935 og
þar til síldin hvarf af miðunum
1969.
Til fróðleiks má nefna að frá því
að veiðar á Suðurlandssíld voru
leyfðar að nýju í hringnót árið
1975 hefur framleiðsla á saltaðri
síld verið sem hér segir:
Arið 1975
Árið 1976
Árið 1977
Árið 1978
Árið 1979
ÁRið 1980
95 þúsund tunnur.
124 þúsund tunnur.
152 þúsund tunnur.
194 þúsund tunnur.
180 þúsund tunnur.
270 þúsund tunnur.
Útflutningsverðmæti síldar,
sem söltuð var á haustvertíð 1980
ÚTFLUTNINGUR
er áætluð nýkr. 220—230 milljónir
(gkr. 22—23 milljarðar). Allt
bendir til, að á árinu 1980 hafi
íslendingar framleitt meira magn
af saltaðri síld en nokkur önnur
þjóð í heiminum.
Sem dæmi um erfiða samkeppn-
isaðstöðu okkar má geta þess að
árið 1977 var verð á fersksíld á
íslandi þrefalt hærra en í Kanada.
Árin 1978 og 1979 minnkaði þessi
munur nokkuð, en 1980 lækkaði
svo fersksíldarverðið í Kanada
aftur og nú er því spáð að það
muni enn lækka árið 1981. Þessu
til viðbótar er rétt að ítreka það
sem oft hefur komið fram áður í
fjölmiðlum, að sjávarútvegur í
helstu samkeppnislöndum okkar
nýtur gífurlega hárra opinberra
styrkja.
Þótt farsællega hafi tekist með
sölu á saltaðri síld frá íslandi
síðustu ár verður því ekki í móti
mælt, að miklar blikur eru á lofti
varðandi sölumöguleika á næstu
árum, þegar tekið er tillit til
framanritaðs og þess, að vænta
má að veiðar hefjist að nýju í
Norðursjó á þessu ári. Möguleikar
okkar til að selja á viðunandi verði
með fyrirframsamningum álíka
magn og selt var á sl. ári eru því
að verulegu leyti háðir framtíðar-
þróun viðskipta okkar við Aust-
ur-Evrópu, einkum Sovétríkin.
Þar sem nokkur umræða hefur
átt sér stað að undanförnu um
réttmæti þess að hafa sölu sjávar-
afurða í hendi fárra stórra sölu-
fyrirtækja má benda á, að líklega
væri síldarsöltun á íslandi
óframkvæmanleg í þeim mæli sem
nú er án slíks fyrirkomulags.
Óheft samkeppni innlendra aðila
á erlendum mörkuðum mvndi að
öllum líkindum leiða til lægra
meðalverðs, sérstaklega á tímum
offramboðs eins og nú ríkir á
síldarmörkuðunum, enda segja
sölufræðin okkur að frjáls sam-
keppni færi kaupandanum lægsta
söluverð, sem ekki er markmið í
útflutningi á íslenskum sjávaraf-
urðum.
Haraldur Sturlaugsson, Akranesi:
Gæðakröf ur við-
skiptalandanna
mismunandi
Útflutningsverslun með skreið
hefur verið frjáls hér frá byrjun.
Tiltölulega fáir útflytjendur hafa
þó orðið rótgrónir í skreiðarút-
flutningi. Nú eru sex fyrirtæki
sem sinna þessum útflutningi að
staðaldri.
Mikilvæg út-
flutningsvara
Skreiðin var mikilvægasta út-
flutningsvara okkar í margar ald-
ir eða allt fram á fyrri hluta 19.
aldar. Þá fór saltfiskverkun að
aukast á kostnað skreiðarinnar. í
kringum 1880 var svo komið að
lítið sem ekkert var flutt út af
skreið og skreiðarverkun lá síðan
að miklu leyti niðri til 1935. Að
tilstuðlan Fiskimálanefndar, sem
þá var sett á stofn, hófst fram-
leiðsla að nýju og fór svo ört
vaxandi, sérstaklega eftir 1950.
Frá 1950 til dagsins í dag hafa
verið flutt út frá íslandi um 200
þús. tonn af skreið og hausum eða
rúm 6.000 tonn á ári að meðaltali.
Ef við styðjumst við núverandi
útflutningsverðlag á þeirri skreið-
artegund sem mest er framleidd,
þá getum við talið að fob verð-
mæti þess meðalútflutnings sé
Sala og út-
flutningur
á skreið
nálægt 20 milljörðum g.króna ef
miðað er við gengi bandaríkjadoll-
ars í dag.
Árið 1980 var með stærri skreið-
arframleiðsluárum sem hér hafa
komið. Framleiðslan er um 12 þús.
tonn af skreið og hausum og er fob
verðmæti þess útflutnings um 40
milljarðar gkróna ef miðað er við
gengi í dag. Hlutdeild skreiðar í
þeim afla af botnfiski sem kom
upp úr sjó, hefur sennilega verið
um 10 prósent á síðasta ári,
venjulega verið frá 1,5 til 5
prósent.
Helstu neyslulöndin á skreið eru
Nígería og Italía. Nokkur önnur
Afríkulönd eins og Kamerún, Ben-
in o.fl. Markaður er einnig nokkur
í Evrópulöndum. Þá er einnig, þó
lítið sé, markaður í U.S.A., Kan-
ada og jafnvel Ástralíu.
Noregur og ísland eru lang-
stærstu framleiðslulönd skreiðar,
og til skamms tíma eiginlega þau
einu. Framleiðsla í Noregi fer
minnkandi vegna minnkandi
þorskafla. Nýlega hefur þó Græn-
land bæst í hópinn, og telja má
líklegt að Kanada hyggi á skreið-
arverkun og jafnvel Bandaríkin.
(Norðausturströndin.)
Verkun á skreið
Skreiðarverkun er elsta fisk-
vinnsluaðferðin, og fluttist til ís-
lands með landnámsmönnum frá
Noregi. Hún fer fram á þann hátt, ,
að fiskurinn er þurrkaður úti, á
svokölluðum trönum. Fyrst er
fiskurinn slægður og hausaður,
síðan tveir spyrtir saman og
hengdir þannig upp. Þegar fiskur-
inn hefur þornað nægilega er
hann tekinn í hús, honum staflað
á bretti eða staflað þannig að loft
leiki um hann. Þannig þornar
hann enn meira og rakinn jafnast
í fiskinum. Þegar skreiðin er orðin
fullhörð, tekur um 3 mánuði, en
fer eftir stærð fisksins, má pakka
henni til útflutnings, og er þá
jafnframt gæðaflokkuð. Fiskur
sem hengdur er upp á trönur,
inniheldur 80% vatn en fullhörð
skreið um 17 til 18%, 95% af
vatninu hefur því verið fjarlægt.
Þegar fiskurinn hangir uppi, verð-