Morgunblaðið - 20.01.1981, Blaðsíða 14

14 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. JANÚAR 1981

[ ÚTFLUTNINGUR — ÚTFLUTNINGUR — ÚTFLUTNINGUR — ÚTFLUTNINGUR |
Valur Valsson:
Mikilvægi iðn-
aðarvöruútflutn-
ings f er vaxandi
Það er gömul reynsla hér á
landi, að þegar illa árar í sjávar-
útvegi og fiskvinnslu er uppgang-
ur í iðnaði. Þetta á sér þá
meginskýringu, að gengisskrán-
ingin er miðuð nær alfarið við
afkomu í sjávarútvegi og fisk-
vinnslu. Þannig var það einnig á
árunum 1967—1969, þegar miklir
erfiðleikar urðu í efnahagslífi
þjóðarinnar vegna verðfalls og
aflabrests í sjávarútvegi. Á sama
tíma hljóp mikill vöxtur í iðnaðar-
framleiðsluna og náði sá vöxtur
hámarki á árinu 1973.
Efnahagserfiðleikarnir í lok 7.
áratugarins sannfærðu jafnframt
meiri hluta manna hér á landi um,
að brýn nauðsyn væri á að skjóta
fleiri stoðum undir efnahagslífið
og útflutning landsmanna. Á ár-
unum 1968 og 1969 var fjallað um
og tekin ákvörðun um aðdild
Islands að EFTA. Þannig var
gengið út frá þvi, að forsenda nýs
hagvaxtar í landinu væri fríversl-
un og þátttaka Islands í fríversl-
unarsamstarfi Evrópu.
Þá er vert að rifja upp, að um
áramótin 1968/1969 tók til starfa
Útflutningsmiðstöð iðnaðarins.
Fyrstu árin var hún starfrækt á
vegum Félags íslenskra iðnrek-
enda, en frá miðju ári 1971 hefur
Útflutningsmiðstöðin starfað sem
sjálfstæð stofnun. Með stofnun
Útflutningsmiðstöðvarinnar var
hafið skipulagt starf við að greiða
fyrir útflutningi iðnaðarvara.
Með þetta í huga er eðlilegt að
miða við árið 1968, þegar reynt er
að fá yfirsýn yfir þróun útflutn-
ingsiðnaðar. Segja má, að það ár
sé lokaár þess tímabils í sögu
þjóðarinnar, þegar sjávarútvegur-
inn var nær einráður í útflutn-
ingnum. Árið 1968 er hlutur sjáv-
arafurða í heildarútflutningi
landsmanna tæplega 87%, hlutur
landbúnaðarafurða er þá nær 9%,
en iðnaðarvörur voru aðeins um
3% af heildarútflutningnum.
Útflutningur
iðnaðarvara:
iðnaðarútflutningur
66-faldaðist á
ellefu árum
Útflutningur áls hófst árið 1969
og á árinu 1970 er hlutur iðnað-
arvara í heildarútflutningi orðinn
um 18% og hlutur sjávarafurða
um 77%. Allan 8. áratuginn er
hlutur iðnaðarvöru í heildarút-
flutningi á bilinu 20—24%. All-
veruleg breyting hefur þannig
orðið á útflutningsvörum lands-
manna og hefur tekist að nokkru
að ná því markmiði, sem stjórn-
völd settu á síðari hluta 7. áratug-
arins, að skjóta fleiri stoðum
undir íslenskt efnahagslíf. Árið
1979 var hlutur sjávarafurða í
heildarútflutningi 74,7%, hlutur
iðnaðarvara 21,7%, hlutur land-
búnaðarafurða 2,6% og ýmsar
vörur voru um 1% af heildarút-
flutningi.
Miðað við útflutningstölur fyrir
fyrstu 11 mánuði ársins 1980 þá
má gera ráð fyrir, að á öllu árinu
1980 aukist hlutdeild iðnaðarvara
í heildarútflutningi. I lok nóvem-
bermánaðar var hlutur iðnaðar-
vara í heildarútflutningi orðinn
23,2%.
Árið 1968 fluttu íslendingar út
iðnaðarvörur fyrir 2,6 milljónir
Bandaríkjadala, en árið 1979 nam
þessi útflutningur 171 milljón
Bandaríkjadala. Á sama tíma
jókst heildarútflutningur lands-
manna úr 76,6 milljónum Banda-
ríkjadala í 789 milljónir Banda-
ríkjadala. Iðnaðarvöruútflutning-
urinn hefur á þessu tímabili
66-faldast, meðan heildarútflutn-
ingur landsmanna hefur tífaldast,
þegar miðað er við Bandaríkja-
dali.
Af einstökum vörutegundum í
útflutningi iðnaðarvara vegur ál
þyngst. Nokkrar sveiflur hafa
verið á útflutningi áls frá einu ári
til annars, en að jafnaði hefur álið
verið um % hlutar iðnaðarútflutn-
ingsins. Síðasta áratug fór hins
vegar útflutningur annarra iðnað-
arvara einnig hratt vaxandi og
hefur hlutur áls í iðnaðarvöruút-
flutningnum heldur minnkað hin
síðari ár.
Árið 1972 var hlutur áls í
iðnaðarvöruútflutningi tæplega
70%, en þetta hlutfall var 62%
árið 1979. Að áli undanskildu eru
það fjórar iðngreinar, sem bera
uppi útflutninginn. Hér er um að
ræða ullarvörur, skinn og skinna-
vörur, niðursuðu og kísilgúr. Árið
1979 nam útflutningur þessara
vörutegunda um 47,4 milljónum
Bandaríkjadala, sem var langleið-
ina helmingur af álútflutningi.
Af þessum útflutningsgreinum
eru ullarvörur fyrirferðarmestar
með um 23,5 milljónir Bandaríkja-
dala. Uppbygging ullarvöruiðnað-
arins hefur verið gífurlega hröð
síðasta áratug, sem best sést á því,
að árið 1968 var útflutningur
slíkra vara innan við 1 milljón
dollara. Island er nú orðið þekkt
meðal vestrænna neytenda fyrir
gæðavörur úr ull. Þessi útflutn-
ingur hefur skapað stórum hópi
íslendinga atvinnu á sama tíma og
hann er þýðingarmikill þáttur í
gjaldeyrisöflun landsmanna.
Útflutningur skinna og skinna-
vara hefur einnig vaxið mjög
hratt síðustu árin og árið 1979
nam hann um 10 milljónum dala.
Á ýmsu hefur gengið um þennan
útflutning síðustu árin, en flestir
gera ráð fyrir, að þarna bíði enn
mikil ónotuð tækifæri.
Einnig hefur gengið á ýmsu
varðandi útflutning á niðursuðu-
vörum á síðasta áratug, en hann
hefur þó að verðmæti vaxið jafnt
og þétt og árið 1979 nam hann um
8,6 milljónum Bandaríkjadala.
Verðmæti kísilgúrútflutnings
hefur einnig vaxið á áratugnum og
var hann rúmlega 5 milljónir
Bandaríkjadala árið 1979.
Útflutningur kísiljárns hófst
árið 1979 og nam hann á því ári
rúmlega 9 milljónum Bandaríkja-
dala. Gera má ráð fyrir, að á
næstu árum vaxi hlutur kísil-
járnsins í heildarútflutningnum.
Útflutningur ýmissa annarra
iðnaðarvara hefur vaxið verulega
hin síðari ár og má þar nefna
málningarvörur, veiðarfæri, um-
búðir, vélar og tæki og vikur.
Mikilvægustu
markaðssvæðin
Allmiklar sveiflur hafa verið á
skiptingu útflutnings iðnaðarvara
eftir markaðssvæðum undanfarin
ár. Vegur þar þyngst sala á áli,
sem breytist nokkuð frá ári til árs.
Langmikilvægasta markaðssvæði
iðnaðarvaranna eru Evrópulönd.
Árið 1979 fór um 60% iðnaðarvar-
anna til Efnahagsbandalagslanda
og 21% til EFTA-landa. Þessi
Evrópulönd keyptu því rúmlega
80% af iðnaðarvörum okkar. Til
Austur-Evrópu fóru um 11% iðn-
aðarvaranna, 3% til Bandaríkj-
anna og um 5% til annarra landa.
Sé ál og kísiljárn undanskilið, fór
um 41% iðnaðarvöruútflutnings-
ins árið 1979 til EBE-landa, um
16% til EFTA-landa, 24% til
Austur-Evrópu og tæplega 17% til
Bandaríkjanna og Kanada. Efna-
hagsbandalagið er langþýð-
ingarmesta markaðssvæðið fyrir
iðnaðarvöruútflutninginn.
EFTA-löndin eru í 2. sæti þegar ál
og kísiljárn er tekið með, en af
þeim vörum undanskildum eru
Norður-Ameríka og Austur-
Evrópa mikilvægara markaðs-
svæði en EFTA.
Hér að framan hefur verið gerð
nokkur grein fyrir þróun og stöðu
útflutnings iðnaðarvara. Þær upp-
lýsingar sem hér hafa verið born-
ar fram staðfesta, að iðnaðarvörur
eru orðinn þýðingarmikill þáttur í
heildarútflutningi landsmanna.
Miðað við þann vöxt sem verið
hefur í útflutningi margvíslegs
iðnvarnings á undanförnum árum
og sem fyrirsjáanlegur er á næst-
unni, má gera ráð fyrir, að mikil-
vægi iðnaðarvöruútflutningsins
fari vaxandi.
Skipting heildarútflutnings 1968—1979
1968 1970 1972 1974 1976 1978 1979
1. Sjávarafurðir ........86,6% 77,1% 72,4% 73,3% 71,8% 76,4% 74,7%
2. Landbúnaðarafurðir .. 8,7% 3,4% 3,1% 2,9% 2,6% 2,3% 2,6%
3. Iðnaðarvörur ......... 3,4% 18,4% 23,3% 21,4% 23,9% 19,8% 21,7%
4. Ýmislegt ............. 1,3% 1,1% 1,2% 2,4% 1,7% 1,5% 1,0%
Samtals 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Útflutningur iðnaðarvöru 1968 -1979
(í þús. US-dollurum) 1968 1972 1976 1979
1. Skinnaiðnaður 361 3.281 6.482 10.154
2. Vefjar- og fataiðnaður . 808 4.053 11.176 23.457
3. Niðursuða 979 2.630 3.293 8.647
4. Kísilgúr 188 2.227 4.185 5.125
5. Á1 — 31.084 67.967 106.135
6. Kísiljárn — — — 9.385
7. Málning 49 579 1.750 2.335
8. Húsgögn og innréttingar 2 31 63 23
9. Veiðarfæri 67 133 380 1.473
10. Pappírsvörur 72 190 360 890
11. Annað 51 . 235 1.015 3.420
Samtals 2.577 44.443 96.671 171.044
Útflutningur iðnaðarvara eftir
markaðssvæðum 1973 -1979
1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979
1. EBE-lönd 53% 51% 43% 63% 50% 44% 60%
2. EFTA-lönd 27% 31% 13% 18% 15% 20% 21%
3. Austur-Evrópa 8% 9% 16% 15% 17% 12% 11%
4. U.S.A 4% 5% 4% 2% 4% 3% 3%
5. Önnur lönd 8% 4% 24% 2% 14% 21% 5%
Samtals 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100%
Agúst Einarsson:
Sjávarútvegur meginuppi-
staðan í öflun gjaldeyristekna
Oft kemur fram í máli fólks, að
það telur að sjávarútvegurinn
njóti styrkja frá hinu opinbera.
Hér er um mikinn misskilning að
ræða, því sjávarútvegurinn nýtur
engra opinberra styrkja. Vera má
að þessi misskilningur sé tilkom-
inn vegna þess að sjávarútvegur-
inn hefur sjálfur byggt upp eigin
sjóði sjálfum sér til styrktar,
þegar illa árar.
Þegar rætt er um mikilvægi
sjávarútvegsins eru það einkum
tvö atriði, sem koma upp í hugann.
í fyrsta lagi sér sjávarútvegurinn
fyrir meginhluta gjaldeyrisöflun-
ar landsmanna eða á bilinu 73—
78% síðustu ár og í öðru lagi hefur
sjávarútvegurinn verið í farar-
broddi þeirrar miklu efnahags-
þróunar, sem átt hefur sér stað á
þessari öld. Þessi tvö atriði standa
að sjálfsögðu í nánu samhengi
hvort við annað.
Höfuðskilyrði fyrir hinum öra
vexti sjávarútvegsins er, að hann
hefur átt markað sinn erlendis og
er þar af leiðandi óháður smæð
innlenda markaðarins. Þrátt fyrir
sérstöðu sína getur þessi atvinnu-
grein þó ekki frekar en aðrar
atvinnugreinar þróazt án tengsla
við aðrar atvinnugreinar. Efna-
hagslífið er flókið og hver eining í
þjóðfélaginu stendur í nánu sam-
hengi við aðrar einingar og byggir
starfsemi sína á starfsemi þeirra.
Þannig hefur öflugur iðnaður
t.d. risið upp í nánum tengslum
við sjávarútveginn og kaup og sala
á vöru og þjónustu hefur dafnað
samhliða sjávarútvegi. Eins og
áður sagði, er sjávarútvegur
veigamesti þátturinn í gjaldeyris-
öflun landsmanna. Hann hefur
getað hagnýtt sér kosti stórfram-
leiðslunnar og með örum vexti
skapað lífvænleg skilyrði fyrir
aðrar atvinnugreinar.
Sjávarútvegur er rúmt hugtak,
sem tekur til hinnar margvís-
legustu starfsemi. Þó má segja, að
eitt öðru fremur hafi ráðið hinni
öru þróun, en það eru afköst
fiskveiðanna, en þau byggjast á
dugmikilli sjómannastétt, fram-
sýnum útgerðarmönnum og þá
ekki sízt legu fiskimiðanna um-
hverfis landið. Hin öra þróun
sjávarútvegsins hefur ekki átt sér
stað án þess að við henni hafi
verið reistar margvíslegar skorð-
ur. Ríkrar viðleitni hefur gætt til
þess að sjávarútvegurinn fengi
ekki að njóta þess raunverulega
hagnaðar, sem af honum er. Um
árabil hefur afkoma sjávarútvegs-
ins verið miðuð við að hann sé
rekinn sem næst núlli og þannig
hefur tekjuþróun í sjávarútvegi
orðið stefnumarkandi fyrir aðrar
atvinnugreinar. Þannig hefur ver-
ið stefnt að því, að þrátt fyrir
forystuhlutverk hans í hagþróun-
inni og stöðu hans sem megin-
uppsprettu gjaldeyristekna, að
koma í veg fyrir að hann nyti
nema að takmörkuðu leyti þess
ávinnings, sem sérstaða hans og
möguleikar skapa honum.
Svo sem að framan segir er
sjávarútvegur meginuppistaðan í
öflun gjaldeyristekna.
Þær greinar sjávarútvegsins
sem gegna veigamestu hlutverki í
gjaldeyrisöfluninni eru eftirfar-
andi:
1. Fryntln*
2. RaltfÍHkverkun
3. Skrelðarverkun
4. SlldarHöltun
5. Mj<tl og lýsÍHÍr.
6. tnvarlnn (iskur
55,0%af heild.útfl.
Hjávaraf. '79
15.0»
2.5%
3,8%
19.0%
5,6%
Framangreindar hlutfallstölur
eru frá árinu 1979. Á árinu 1980
varð veruleg breyting á fram-
leiðslusamsetningunni og þá sér-
staklega í þá átt að framleiðsla á
saltfiski og skreið jókst verulega
frá árinu 1979.
Á íslandi er uppbygging fisk-
vinnslufyrirtækja mjög oft þannig
háttað að sama fyrirtækið hefur
jöfnum höndum með að gera
frystingu, saltfiskverkun og
skreiðarverkun. Þessi fjölbreyti-
leiki framleiðslunnar gerir fyrir-
tækjunum oft mögulegt að nýta
betur það hráefni sem að landi
berst og jafnframt að laga fram-
leiðslu sína hverju sinni að mark-
aðsaðstæðum.
Svo sem fram kemur í yfirlitinu
hér að framan, er hlutdeild ísvar-
ins fisks í heildarútflutningi sjáv-
arafurða tæp 6%.
Einhver kann að spyrja hvers
vegna verið sé að selja óunninn
fisk á erlendum mörkuðum í svo
ríkum mæli. Ástæðurnar fyrir því
eru margvlslegar. M.a. eru neyt-
endur á meginlandinu og í Bret-
landi oft á tíðum fúsir að greiða
hærra verð fyrir ferskan fisk en
frosinn. Þá skiptir einnig verulegu
máli varðandi ísfisksölur erlendis,
ástand á framleiðslumörkuðum,
efnahagsástand hér á landi og
rekstrarskilyrði sjávarútvegsins.
Sjávarútvegur er meiri sveiflum
háður en flestar aðrar atvinnu-
greinar. Þar er bæði um að ræða
sveiflur í aflabrögðum og á erlend-
um mörkuðum, af þeim sökum er
happadrýgst að hafa framleiðsl-
una og markaðina sem fjölbreytt-
asta hverju sinni.
Ágúst Einarsson