Morgunblaðið - 20.01.1981, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. JANUAR 1981
39
Steindór Kr. Jónsson
skipstjóri - Minning
Fæddur 18. maí 1918.
Dáinn 12. janúar 1981.
Fráfall Steindórs á Drangi veld-
ur mér tilfinningalegum doða, svo
að ég kemst naumast í rétta
andlega stellingu til að skrifa
viðeigandi eftirmæli um þennan
gamla leikbróður og trygga forn-
vin. Mér finnst eins og að með
honum hafi dáið partur af
bernsku minni. Því hef ég mál
mitt með að söngla þá dýrt kveðnu
stemmu, sem ort var endur fyrir
löngu um þann válega allra veðra
sjó, sem Steindór skipstjóri sigldi
um hvað oftast, djarfur og vaskur
við stjórnvöl í lyftingu: „Austan
kaldinn á oss blés / upp skal
faldinn draga. / Veltir alda vargi
hlés, / við skulum halda á Siglu-
nes.“ Aldrei var æðrast þó að á
bátinn gæfi, og alltaf stóð commo-
dór Steindór óhagganlegur í
brúnni, lúsrólegur jafnt í blíð-
skaparlogni sem í mannskaða-
veðri, þegar stefna var tekin við
Siglunes eða Skaga, Skjálfanda
eða á Grímseyjarsundi. Það var
viðburður ef ferðir féllu niður
vegna veðurs. Lífæð og nafla-
strengur norðlenzku sjávarþorp-
anna mátti ekki lokast. Haganes-
vík, Hrísey, Hofsós eða Grímsey
skyldu hafa sinn rétt á opnu
sambandi og menningartengslum
við umheiminn engu síður en
kaupstaðirnir og snjóakisturnar,
Ólafsfjörður og Sigló. Steindór var
sóknharður og lét aldrei á sér
bilbug finna fremur en faðir hans,
skipstjórinn og öðlingurinn Jón
Björnsson, sem ég sá aldrei skipta
skapi. Hann annaðist þessar sjó-
ferðir áður af stakri prýði og
samvizkusemi. Núverandi skip-
stjóri á Drangi er Örlygur Ing-
ólfsson, systursonur Steindórs.
Ekki kæmi mér á óvart þó að Jón
stýrimaður, sonur Steindórs, eigi
eftir að taka við stjórn og rekstri
póstskipsins af föður sínum. Það
er verðugt verkefni fyrir ungan og
efnilegan mann, sannkallað þjóð-
þrifastarf þegar samgöngur tepp-
ast nyrðra í lofti og á láði. Allir
voru þeir vösku og áræðnu feðgar
og frændur fæddir með sjávarblóð
í æðum. Jón gamli, skipstjóri á
Unni, Ester og gömlu Drangey
auk fleiri skipa, var barnfæddur
Árnesingur. Hann réri frá Hafn-
arfirði og Herdísarvík í byrjun
aldarinnar. Fyrir norðan kvæntist
hann eyfirzkri konu, Kristínu
Guðjónsdóttur, úr Skíðadal. Þau
bjuggu á litlu grasbýli sem nefnist
Sólheimar og er á Syðri-Brekk-
unni á Akureyri. Húsið stendur
enn og er fyrir löngu úr tengslum
við sína gömlu fjölskyldu. Þar ólst
Steindór upp, eða Deddi á Sól-
heimum eins og hann var jafnan
nefndur í þá góðu og gömlu daga á
Akureyri. Þar var þessi „svali"
sveinn umvafinn ástríki margra
eftirsóknarverðra systra. Eftir að
Jón gamli varð ekkjumaður og
hrörnaði bjó hann í nærfærnu
skjóli sonar síns, Steindórs, og
rokmyndarlegrar tengdadóttur,
Emilíu Sigurðardóttur frá Sauð-
árkróki. Steindór heitinn eða
Deddi var fyrsti leikbróðir minn
og vinur á lifsleiðinni ásamt
Badda, blessuðum, eða Björgvin
Júníussyni, endurvarpsstjóra og
bíóstjóra á Akureyri. Faðir hans
var einnig sunnlenzkur eins og
faðir Dedda og móðir mín. Hálf-
sunnlenzkur uppruni okkar
þriggja var engan veginn til að
tengja okkur saman heldur hitt,
að heimili okkar lágu svo nærri
hvert öðru, að við gátum kallast á
milli góðbúanna. Baddi ólst upp í
næsta húsi, á Eyrarlandsvegi 29.
Við, strákarnir þrír, urðum
snemma óaðskiljanlegir vinir og
hálfgildis uppeldisbræður. Nokkr-
um árum síðar bættist mikill
æringi og flugkálfur í hópinn með
fyndið og fjörugt hugmyndaflug í
uppátækjum, þar sem var Billi,
eða Jóhannes Snorrason flug-
stjóri, sem hefir svifið manna
lengst undir heillastjörnu um loft-
in blá. Þetta voru frjálsustu,
skemmtilegustu ' og áhyggju-
minnstu ár ævinnar. Við undum
okkur við leiki og sprell og alls-
kyns uppákomur í þessari ein-
stöku paradís okkar á Syðri-
Brekkunni, einhverjum hlýlegasta
og vingjarnlegasta unaðsreit hér-
lendis.
... aldrei doði alltaf gaman /
uppátækin tengdu saman / skóla-
stjóra prúða syni / samprakkara
og góða vini. / Deddi og Baddi í
hópinn bættust, / við bolsiur og
sítrón kættust. / Pukrað var með
hókus pókus / pípuhattar komu í
fókus / og allskyns annar fílíókus.
/ Allt lék þá á reiðiskjálfi / eins
og væri hleypt út kálfi. / Að
glóðum þessa gamans blés, /
galgenvógel Jóhannes. / Uppeldi
vort eins og vind / um eyru létum
þjóta, / við aldrei urðum fyrir-
mynd / né aðra til að móta, / eins
og góðir pabbar vilja, / er læra
syni seint að skilja ... Þannig
hljómuðu nokkrar línur í gamalli
endaleysu, sem ég bullaði og
sullaði saman i tilefni fimmtugs-
afmælis Billa fyrir þrettán árum
og var einskonar úttekt á sam-
prakkaraárum okkar fjórmenn-
inganna á Syðri-Brekkunni, „ver-
öld, sem var“.
Steindór var hraustastur allra
eins og Júlíus Ceasar sagði um
Belgiumenn. Harðgerður og djarf-
ur án þess að vera fráhrindandi.
Undir niðri var hann meyr og
hjálpsamur. Hann var afbragðs-
drengur og vinur góður, sem ég
mun alltaf sakna. Nú verður ekki
eins gaman fyrir mig að koma til
Akureyrar og áður. Svo hraustur
var Steindór og harður af sér í
æsku, að ég minnist þess ekki að
hafa séð hann brynna músum og
hvað þá gráta er við fengum á
okkur allskyns skelli og skakka-
föll, skrámur og skammir.
Kannski streymdu tárin hans inn í
staðinn? Glannaleg uppátæki
okkar einkenndust helzt af því að
ganga fram af hverjum öðrum og
skelfdum áhorfendum með nýjum
og óvæntum uppákomum. I alls-
kyns dirfskubrögðum naut með-
fæddur kjarkur Dedda sín bezt.
Þessar forkostulegu kúnstir kór-
ónuðust síðar með því, að Billi
stóð á höfði á sjálfum kirkjuturni
staðarins, rétt eins og heilagur
dýrlingur í helgimynd eða altar-
istöflu eftir Jón í Möðrudal eða
Sölva gamla Helgason. Mér er það
ennþá óskiljanlegt, að við skyldum
ekki allir hafa sprungið í loft upp
og hafnað í tætlum í sömu gröf
eins og við fórum þá óvarlega með
púðrið þegar við stálumst í að
sprengja gaddfreðna mykjuhaug-
ana á Sólheimatúninu í loft upp.
Síðar slapp Steindór aftur hárs-
breidd frá dauðanum í sprengi-
regni steypiárásar nazista á
gamla og hæggenga, friðsama,
akureyska dampskipið Snæfell,
þar sem það lá við festar í Noregi
í innrásinni 1940. Mjóu munaði
líka þegar Deddi stakk sér sem
smápolli ofan af snjóhengju með
höfuðið á undan og hvarf bókstaf-
lega á kaf í snjódyngju i Sýslu-
mannshvamminum, rétt fyrir neð-
an þar sem hann byggði sér síðar
veglegt íbúðarhús hátt uppi á
brekkubrún, á einu unaðslegasta
bæjarstæði landsins. Okkur strák-
unum tókst með naumindum að
tosa honum upp helbláum og
hálf-meðvitundarlausum. Hann
var naumast búinn að jafna sig
þegar hann sveif eins og engill í
aðra dýfu og lenti með leikni í
snjónum eins og þyrilvængja. Og
nú kveður hann fyrstur okkar
þennan undarlega heim, og það á
sóttarsæng. Því meir sem velt er
fyrir sér duttlungum dauðans
þeim mun vitlausari verðum við
og ruglaðri í óútreiknanlegum
tiltækjum mannsins með ljáinn.
Þrátt fyrir svaðilfarir Steindórs
á sjó og í snjó um veður öll válynd,
í stríði og friði, lá fyrir þessum
hugrakka og hrausta sjóhólki að
deyja á friðsamri leik-slóð bernsk-
unnar. Dauðinn er ekki alltaf
verstur óvina. Hann getur jafnvel
stundum komið sem líknandi vin-
ur þegar eitt það dýrmætasta, sem
við eigum, sjálf heilsan, er farin
veg allrar veraldar. Ekkert var
fjær skapgerð og eðli þessa dug-
mikla víkings og sæfara en þurfa
kannski að vera upp á aðra
kominn og enda ef til vill lífdag-
ana sem ósjálfbjarga aumingi.
Kona hans gætti hans með um-
hyggju og vakti yfir honum í'
þessum erfiðu veikindum. Þrátt
fyrir skjót og óvænt endalok var
Steindór lukkunar pamfíll. Hann
var hamingjumaður í starfi og
hjúskap og átti barnaláni að
fagna. Útför hans verður gerð frá
Akureyrarkirkju í dag.
Að lokum votta ég eftirlifandi
eiginkonu hans, Emmu, börnum
þeirra, Ester, Kristínu og Jóni,
sem og tengdabörnum og barna-
börnum einlæga samúð. Steindór
mun halda áfram að lifa í niðjum
sínum. Er hægt að ímynda sér
æskilegra framhaldslíf? Hvað
höfum við svo að gera með kröfu-
harðari og heimtufrekari trú?
Enginn gerir verkfall gegn dauð-
anum. Eftirfarandi grafskrift
þætti mér sæma Steindóri skip-
stjóra, sem siglir nú inn i eilífðina:
Hann var traustur eins og drang-
ur úr hafinu, sem stóð af sér allar
skvettur, brotsjói og boðaföll
nema síðustu holskefluna á þurru
landi. Örlygur Sigurðsson
Steindór Kristinn Jónsson,
fyrrverandi skipstjóri á Akureyri,
er látinn, eftir stríð við erfiða
sjúkdóma um ^skeið. Hann var
þekktur um byggðir Eyjafjarðar
og víðar sem skipstjóri og útgerð-
armaður póst- og flóabáta um
áratuga skeið, mikill dugnaðar- og
atorkumaður, höfðinglegur og
hreinskiptinn.
Steindór fæddist 18. maí 1918,
sonur Jóns skipstjóra og útgerð-
armanns á Akureyri Björnssonar
og Kristínar konu hans Guðjóns-
dóttur, bónda á Sauðanesi í Dal-
víkurhreppi.
Farmannapróf tók hann frá
Stýrimannaskólanum í Reykjavík
1942, en fór fyrst að stunda sjóinn
með föður sínum 1935. Hann var
af og til háseti áður en hann tók
farmannapróf, fyrst á póstbátnum
Drangey, sem faðir hans átti.
Hann keypti póstbátinn Ester af
föður sinum í ársbyrjun 1943 og
gerði hann út og var skipstjóri á
því skipi þar til hann keypti gamla
Drang 1946. Á því skipi var
Steindór síðan í póst- og vöru-
flutningum þar til hann lét smiða
nýja Drang árið 1959 í Noregi, en
hann er enn í förum.
Þessi skip öll átti Steindór og
var oft skipstjóri á þeim eða þar
til sveitarfélög við Eyjafjörð og
ríkissjóður keyptu hluta póstbáts-
ins Drangs í upphafi síðasta
áratugar. Hin síðari ár fór Stein-
dór oft í aukaferðir á Drang utan
Eyjafjarðarsvæðisins til þess að
afla útgerðinni verkefna og sigldi
einnig oft til útlanda.
Steindór gegndi mörgum trún-
aðarstörfum, jafnframt sjó-
mennsku og framkvæmdastjórn.
Hann var formaður Sjómanna-
dagsráðs Akureyrar um sinn,
gjaldkeri Skipstjórafélags Norð-
lendinga, endurskoðandi Vélbáta-
^tryggingar Eyjafjarðar, svo nokk-
'uð sé nefnt.
Steindór var eindreginn sjálf-
stæðismaður og hafði á hendi
trúnaðarstörf fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn. Hann sat í stjórn Síldar-
verksmiðjunnar í Krossanesi, Út-
gerðarfélags Akureyringa hf. og í
stjórn Akurs hf. Þá var hann
einnig í stjórn Norðurverks hf. og
umboðsmaður Skeljungs hf. á Ak-
ureyri um áratugaskeið.
Ég minnist Steindórs fyrst er ég
var að alast upp í Ólafsfirði og
einu samgöngurnar við plássið
vóru póstferðir skipa hans. Þá
sigldi Steindór oft krappan sjó um
Ólafsfjörð til þess að koma fólki,
pósti og nauðsynjum leiðar sinnar.
Þá kom góð sjómennska, festa og
áræði fullhugans í góðar þarfir.
Mér er kunnugt um að gamlir
sjómenn, sem alla sína ævi höfðu
haft sjósókn að starfi, dáðust að
Steindóri þegar hann var að taka
fjörðinn í verstu veðrum, í þeirri
hafnleysu sem þá var. Þótti þeim
jafnvel stundum nóg um, en alltaf
fylgdi Steindór skiþum sínum
heilum í höfn. Ég fullyrði að án
harðfylgis, góðrar sjómennsku og
dugnaðar Steindórs Jónssonar
hefði oft verið þrengra fyrir dyr-
um íbúa byggðarlaganna út með
Eyjafirði. Þessi pláss urðu byggi-
legri vegna atorku hans og áræðis.
Fyrir þetta ber ekki sízt að þakka
nú að leiðarlokum.
Steindór var kvæntur Emiliu
Sigurðardóttur, sjómanns frá
Sauðárkróki, Lárussonar. Hún bjó
manni sínum einstaklega fagurt
heimili á Akureyri þar sem sér
ofan af brekkunni yfir pollinn.
Börn þeirra eru þrjú: Ester, gift
Gunnlaugi Björnssyni Akureyri,
Kristín, gift Ragnari Jakobi
Magnússyni Akureyri og Jón,
kvæntur Fjólu Traustadóttur og
starfar hann við útgerð Drangs.
Ég sendi Emilíu og börnunum
mínar innilegustu samúðarkveðj-
ur og bið góðan Guð að blessa
okkur minningu Steindórs Jóns-
sonar.
Lárus Jónsson
Steindór Kristinn Jónsson lést í
Fjórðungssjúkrahúsinu á Akur-
eyri 12. þ.m. Útför hans fer fram
frá Matthíasarkirkju á Akureyri í
dag.
Steindór átti við vanheilsu að
stríða síðustu misseri og var í
þeim efnum litlum vörnum komið
við, þrátt fyrir vilja og þekkingu
okkar hæfustu lækna.
„Deddi á Drang“ — en svo var
hann oftast nefndur meðal sam-
tíðarmanna norður þar, bæði til
sjós og lands, var röskleika
drengskaparmaður sem setti jafn-
an hressilegan blæ á umhverfi
sitt, hvort heldur var í leik eða
starfi. Hann gat þó verið nokkuð
hátíðlegur við skipsstjórn í brúnni
á skipi sínu, þá mátti ekkert glens
draga athygli frá stjórnunarstörf-
um. Það var því þakkarvert og
sanngjarnt af forsjónarinnar
hálfu að láta hann ætíð koma með
allan mannskap og heilt skip í
höfn á þeim rúmlega aldarfjórð-
ungi að hann sá um skipstjórn, oft
við ærinn háska í Skaga- og
Eyjafjarðarálum.
Éitt var víst að bæði Ólafsfirð-
ingar, Siglfirðingar og íbúar
Grímseyjar vissu að það var
mannskaða veður ef Póstbáturinn
Drangur hélt ekki sínu striki og
birtist samkvæmt áætlun úr sorta
og stórsjó þegar um skammdegis-
hörku var að ræða.
Þeir sem kynntust störfum
Steindórs í farþega-, póst- og
annari flutningaþjónustu fyrir
Eyjafjörð, Ólafsfjörð, Siglufjörð
og Skagafjarðarhafnir,, að
ógleymdri Grímsey vilja nú að
leiðarlokum árétta þakklæti fyrir
frábæra þjónustu, oft við afleitar
aðstæður. Hann var ætíð traustur,
farsæll og hjálpfús í starfi svo að
betur verður vart á kosið.
Norðlensku vetrarveðrin eru oft
hörð og miskunnarlaus, sem kunn-
ugt er, en undantekning mátti það
vera ef hann „Drangur" hélt ekki
sinni áætlun, sinni þjónustu
ótruflað þó við veðurham og ísa
væri að etja.
Góð handleiðsla, gott og traust
skip þess tíma, með samstilltum
mannskap um borð var til þess að
vekja trú og aðdáun fólks er þurfti
að reiða sig á þessa flutningaþjón-
ustu meira og minna.
Þegar vetrarríkið nú grúfir yfir
eru áreiðanlega margir í þessum
tiltölulega dreifðu byggðarlögum,
sem vildu votta Dedda á Drangi
virðingu sína og þökk.
Greiðvikni hans og hjálpsemi
var viðbrugðið. Ég minnist þess
t.d. frá fyrstu skipstjórnarárum
hans, að eitt sinn var hann beðinn
fyrir smá sendingu frá Siglufirði
til Dalvíkur. Nú gleymdist að skila
pakkanum frá borði á Dalvík.
Þegar til Akureyrar kom labbaði
hinn ungi skipstjóri uppá næstu
leigubifreiðastöð og sendi með
böggulinn beinustu leið til Dalvík-
ur. Þetta gerðist á laugardegi, en
næsta dag, sunnudag, áttu að fara
fram hátíðarhöld í tilefni Sjó-
mannadagsins, og fyrir þann tíma
þarf sendingin að vera komin í
hendur skemmtinefndar dagsins,
sagði hann Deddi á Drangi. Svona
var hann.
Steindór Jónsson var ekki gam-
all þegar sjósókn hófst með föður
hans, Jóni Björnssyni, skipstjóra
og útgerðarmanni á Akureyri.
Jón faðir hans tók á leigu g.s.
Langanes 1932, ásamt félögum
sínum og hóf póstferðir, fólks- og
vöruflutninga frá Akureyri til
ýmsra hafna Norðanlands. Áður
hafði Jón skipstjóri verið formað-
ur á g.s. Unni frá Akureyri er hélt
uppi þessum póst- og strandferð-
um.
Þó skólaganga og úthafssigl-
ingar um tíma hafi komið Stein-
dóri að góðum notum í lífsstarf-
inu, þá er það mál þeirra sem best
til þekkja að mótun og sjómanns-
reynsla föður hans hafi ekki átt
minni þátt í hvað giftusamlega
hefur tekist í strandferðum og
allri þjónustu er hann þurfti að
inna af hendi í tugi ára víðsvegar
um Norðurland og víðar.
Og það er vel farið að nú er það
þriðji ættliðurinn frá aldamóta-
skipstjóranum (Jón Björnsson var
fæddur 6. apríl 1881) er stýrir
skipi og sér um rékstur Póstbáts-
ins fyrir Norðurlandi, báðir skip-
stjórnarlærðir, þeir Jón Stein-
dórsson og Örlygur Ingólfsson,
systursonur Steindórs.
I einkalífi var Steindór Jónsson
einnig gæfumaður.
1. júní 1947 giftist hann Emilíu
Sigurðardóttur, ættaðri frá Sauð-
árkróki. Hún hefur stutt mann
sinn í blíðu og stríðu. Heimili
þeirra hjóna á Menntaskólabrekk-
unni, að Barðstúni 5, Akureyri ber
blæ myndarskapar og gestrisni.
Útsýnið út og suður Eyjafjörðinn
með sjálfan Akureyrarpoll sem
lifandi fjölleika Paradís í nokk-
urra faðma fjarlægð frá stofu-
gluggunum er mannbætandi feg-
urð, sem gott var að njóta á
sólskinsstundum.
Þrjú mannvænleg börn eignuð-
ust þau hjón.
Elst er Ester, gift Gunnlaugi
Björnssyni, kennara og vélvirkja;
Kristín gift Ragnari Magnússyni
flugmanni; yngstur er sonurinn
Jón sem áður er getið. Hann er
kvæntur Fjólu Traustadóttur frá
Akureyri, en öll hafa þau heimili
sín þar.
Ég og fjölskylda mín sendum
Emilíu, börnum hennar, barna-
börnum og öðrum nánustu ætt-
ingjum Steindórs okkar innileg-
ustu samúðarkveðjur með þökk
fyrir langa kynningu og góðar
samverustundir frá liðnum tíma.
Blessuð sé minning Dedda á
Drangi. E.B. Malmquist