Morgunblaðið - 20.01.1981, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. JANÚAR 1981
Ilér fara á eftir kaflar úr ræðu
Friðriks Suphussonar alþing-
ismanns. sem hann flutti á Varð-
arfundi sl. fimmtudagskvöld:
Hver voru upp-
haflegu markmiðin?
Þegar ríkisstjórn Gunnars
Thoroddsens var mynduð, 8.
febrúar á sl. ári, gaf hún út
stefnuskrá. Fyrsti kaflinn í
stefnuskránni fjallar um efna-
hagsmál og fyrstu töluliðir þess
kafla eru um hjöðnun verðbólgu,
kjaramál og verðlagsmál. Þar seg-
ir orðrétt m.a.:
1) „Ríkisstjórnin mun vinna að
hjöðnun verðbólgu, þannig að á
árinu 1982 verði verðbólgan orð-
in svipuð og í helstu viðskipta-
löndum íslcndinga."
2) „A undanförnum árum hafa
staðið yfir mikil átök um launa-
mál. Ríkisstjórnin leggur höfuð-
áherzlu á að leysa þau mál með
samstarfi og samráði."
3) „Verðhækkunum á þeim vör-
um og þjónustu, sem verðlagsráð
fjallar um, verði sett eftirgreind
efri mörk ársfjórðungslega á ár-
inu 1980:
Til 1. maí skulu mörkin verða
8%, til 1. ágúst 7% og loks til 1.
nóv. 5%.
Á árinu 1981 verði ákveðin
tímasett mörk í samræmi við
markmið um hjöðnun verð-
bólgu.“ (I raun urðu mörkin
11,7%, 8,6% og 10,9% og verðbólg-
an frá ársbyrjun til ársloka því
55%, en ekki 31%. Engin tímasett
mörk fyrir árið 1981 koma fram í
efnahagsáætlun ríkisstjórnarinn-
ar.)
Með þessa stefnu að leiðarljósi
Iagði stjórnin af stað. Nú er ljóst,
að við upphaf ársins 1982 verður
verðbólgan á verulegri uppleið
skv. spám opinberra aðila og
hraðinn um það bil 50% á ári eða
sá sami og þegar stjórnin tók við. I
stað þess að vera sú sama og í
helztu viðskiptalöndunum eins og
segir í stjórnarsáttmálanum,
verður verðbólgan líklega fjórum
til fimm sinnum meiri hér á landi
en í OECD-löndunum í ársbyrjun
1982, þrátt fyrir kaupskerðingu
bráðabirgðalaganna. Þarf þá held-
ur betur að grípa til leiftursóknar,
ef stjórnin hyggst ná markmiði
sínu.
Um samstarfið og samráðin við
aðila vinnumarkaðarins, sem rík-
isstjórnin lagði höfuðáherzlu á
eins og sagt var í stjórnarsáttmál-
anum, gildir það, að forráða-
mönnum ASÍ var að eigin sögn
sýnt skjalið, sem lögin voru skrif-
uð á, klukkutíma áður en þau voru
staðfest af forseta íslands.
Þessar staðreyndir um markmið
ríkisstjórnarinnar eru rifjáðar
hér upp til að koma í veg fyrir
þann misskilning, að það hafi í
upphafi verið bókfærð ætlun ríkis-
stjórnarinnar að efna til aðgerða
án samráös við launþega til að ná
því markmiði að viðhalda verð-
bólgunni í 50%.
Vinstri stefna
í skattamálum
Hækkun skatta milli áranna
1980 og 1981 á verðlagi fjárlaga-
frumvarps 1981 er sem hér segir:
1. Orkujöfnunancjald ........ 8 000
2. Innflutn.gj. á sffljcæti . 1 200
3. Nýtt vöruífj- á sæljfæti
oif ffosdrykki ........... 3 600
4. Hækkun tekju- og eignarskatta
umfram verÖlag (áætlad)___ 6 400
5. Skattahækkun á bensíni
umfram verÖlagshækkun .... 4 700
6. Lækkun nýbyggingargj....... +300
7. Lækkun tolla ............ +1 000
8. Lækkun aöiögunargjalda .. +3 100
Samtals 19 500
N.B.: Skattvísitala 145 bætir 6,5
milljörðum við tekju- og eignar-
skatta + sjúkratryggingagjald.
Þetta þýðir einfaldlega það, að
skattar hækka hlutfallslega tals-
vert meira en launatekjur al-
mennings eða u.þ.b. 20 milljarða
gkróna. Ríkisútgjöldin vaxa að
sama skapi. Meira fer í ríkishít-
ina, en minna situr eftir í vasa
almennings. Það er þess vegna
augljóst, að stjórnin fylgir vinstri
stefnu á sviði skattamála.
Efnahagsmála-
nefndin skilaði af
sér í september
Áður en fjallað er um bráða-
birgðalögin og efnahagsaðgerðirn-
ar er rétt að rifja það upp, að
ríkisstjórnin leyfði 7% gengissig
gagnvart dollar í desember og
hafði þá gengi dollara miðað við
krónuna hækkað um 58% milli
áramóta, úr 395 kr. í 625. Og á
gamlársdag hækkaði svo öll opin-
ber þjónusta um 10%. Við þessar
aðstæður voru bráðabirgðalögin
sett og efnahagsáætlunin kynnt.
Bráðabirgðalögin fjalla um
fjögur efnisatriði: Verðstöðvun (1.
gr.), vexti (2.-3. gr.) og verðbóta-
skerðingu (4.-5. og 6. gr.) og
Friðrik Sophusson
inn formaður Seðlabankaráðs,
nýlega í Tímanum, þegar hann er
spurður um áhrif sex mánaða
reikninganna. Orðrétt segir Tím-
inn:
„Þessi breyting mun væntan-
lega þýða, að vaxtaaukareikningar
hverfa sem innlánsform, en verð-
tryggðir reikningar taka algjör-
lega við. Þetta mun náttúrlega
hafa sín áhrif á útlán, og má gera
ráð fyrir, að verðtryggð útlán
muni aukast stórlega."
Halldór Ásgrímsson sagði það
sitt mat að breyta þyrfti ýmsum
þjónustugjöldum bankanna um
leið og nýja innlánsformið yrði
tekið upp. Þessum gjöldum hafa
sparifjáreigendur hingað til orðið
að standa undir, og því hafa vextir
af innlánum löngum verið lægri
ríkisstjórnina að fresta opinber-
um framkvæmdum þrátt fyrir
ákvæði fjárlaga yfirstandandi árs.
í útvarpinu sl. miðvikudagskvöld
sagði fjármálaráðherra, að ekkert
væri ákveðið í þessu sambandi.
Þetta væri einungis heimild, sem
aðeins yrði notuð síðar á árinu, ef
sérstök þörf verður á. Sem sagt:
Forseti lýðveldisins er látinn gefa
út bráðabirgðalög vegna þess að
brýna nauðsyn ber til að setja lög
á gamlársdag um heimild, sem
hugsanlega verður notuð á síðari
hluta ársins!! Á sama tíma liggja
engar tillögur fyrir um breytingar
á skattalögum vegna framtals
tekna síðasta árs. Já — það er
margt skrýtið í kýrhausnum.
Hér er að sjálfsögðu um óþörf
bráðabirgðalög að ræða, því að
Hjakkað í sama
verðbólgufarinu
Ræða á Varðarfundi um efnahagsráðstafanir
heimild til frestunar opinberra
framkvæmda (7. gr.). Þegar fætt
er um bráðabirgðalögin, er rétt að
hafa í huga, að allt frá því á sl.
vori hafa talsmenn ríkisstjórnar-
innar sagt, að fyrirhugaðar væru
efnahagsaðgerðir. Starfandi var
efnahagsmálanefnd, sem skilaði
af sér í september. Ríkisstjórnin
fjallaði um málið annað veifið frá
því í sumar. Stjórnarandstaðan
margspurði um lagafrumvörp og
benti á nauðsyn lagabreytinga
vegna vaxtahækkunar um áramót.
Allt kom fyrir ekki.
Er lýðræðið
„lítilfjörlegt
formsatriði44?
Sú ríkisstjórn, sem að eigin
sögn var sett á stofn til að bjarga
virðingu Alþingis, sýndi það í
verki, með því að senda þingið
heim og taka með þeim hætti
löggjafarvaldið úr höndum þjóð-
kjörinna fulltrúa, þrátt fyrir hörð
mótmæli stjórnarandstöðunnar.
Helmingur þingmanna var síðan
kallaður til Reykjavíkur milli jóla
og nýárs til að gefa ráðherrum
umboð til lagasetningar á grund-
velli hugmynda, sem fyrst urðu að
marktækum tillögum á aðfanga-
dag.
Sjálfsagt finnst kannski ein-
hverjum þetta vera „lítilfjörleg
formsatriði", þegar það er rakið
hvernig staðið er að lagasetning-
unni eins og Svavar Gestsson
orðaði j)að nýlega í sjónvarps-
þætti. Eg bið ykkur samt um að
hugleiða með mér, hvert slíkur
hugsunarháttur leiðir okkur, þeg-
ar tekið er tillit til þess, að
auðvitað eru lýðræðis- og þing-
ræðislegir stjórnarhættir aðeins
formsatriði. Spyrja má, hvort ein-
hver ástæða sé til þess að yfir
höfuð að kalla þing saman. Er
ekki bara nóg að tryggja sér
meirihluta með því að boða suma
þingmenn á fundi og kaupa svo
atkvæði, sem á vantar. Lýðræðis-
sinnar eiga ekki í vandræðum með
að svara slíkum spurningum neit-
andi, þótt svörin bögglist ef til vill
fyrir kommúnistum — ekki sízt
þeim, sem á sínum tíma skrifaði í
Þjóðviljann þessi fleygu orð: „Al-
þingi götunnar þarf að sýna
hrokagikkjum valdsins við Aust-
urvöll, hver það er, sem ræður
úrslitum um allt efnahagslíf þessa
þjóðfélags." (Svavar Gestsson í
leiðara.)
Hvað felst í
„verðstöðvun“?
Hér á landi hefur verið verð-
stöðvun skv. lögum í áratug og
verðbólgan hefur aldrei verið
meiri. Það er kaldhæðni örlag-
anna, að þegar tvær lagaheimildir
til verðstöðvunar voru í lögum,
jókst hraði verðbólgunnar í sama
hlutfalli. Fyrsta grein bráða-
birgðalaganna er nákvæmlega
eins orðuð og þágildandi verð-
stöðvunargrein að öðru leyti en
því, að nú er tekið fram, að
lagagreinin gildi aðeins til 1. maí;
en hún var ótímabundin áður. I
fljótu bragði mátti ætla, að
stjórnin hygðist gefa verðlag
frjálsara 1. maí, en bæði við-
skipta- og fjármálaráðherra hafa
gert þær vonir litlar með yfirlýs-
ingum sínum. Lagagreinin virðist
því vera gjörsamlega óþörf, því að
nákvæmlega sömu heimildir voru
áður í lögum.
Formaður verðlagsráðs hefur
hins vegar gefið í skyn, að nú eigi
að herða verðlagseftirlitið og
hverfa frá faglegu mati ráðsins
yfir í pólitískt mat á því, hvað sé
„óhjákvæmileg" hækkun. Augljóst
er, að hækkun á innfluttum vörum
vegna gengissigsins í desember,
leiðir til óhjákvæmilegrar hækk-
unar. Fróðlegt verður að vita,
hvort leyfilegt verður að hækka
vöruverð á þeirri innfluttu fram-
leiðslu, sem hækkar vegna verð-
bólgu eða aukins tilkostnaðar í
framleiðslulandinu, t.d. olíu. Ef
það verður leyft, eiga íslenzkir
kaupendur að greiða kostnaðar-
hækkun erlendra framleiðenda og
þá hlýtur sama regla að eiga að
gilda um kostnaðarhækkanir inn-
lendra framleiðenda, eða hvað? Ég
býst við, að forráðamenn í íslenzk-
um iðnaði fýsi að vita svarið.
Vextir látnir
elta verðbólguna
I 2. og 3. grein er fullri verð-
tryggingu sparifjár og inn- og
útlána frestað um eitt ár, en
jafnframt mælt fyrir um verð-
tryggingu sparifjárreikninga, þar
sem binda má fé til sex mánaða.
Eins og flestir vita, hefðu almenn-
ir vextir hækkað um 10% um
áramótin að óbreyttum lögum,
vegna þess að ríkisstjórninni mis-
tókst að telja niður verðbólguna.
Ríkisstjórnin segist einnig ætla að
lækka vexti 1. marz nk. En hvað
segir Halldór Ásgrímsson, nýkjör-
en útlánsvextir, og er munurinn
nú 9—10% að meðaltali, sem væri
auðvitað alltof mikill munur.
Þjónusta bankanna, s.s. útgáfa og
afgreiðsla tékkhefta, og meðferð
gíróseðla, væri ekki nægilega hátt
verðlögð, sagði Halldór. Þessi
þjónusta kostaði auðvitað pen-
inga, og aukið mannahald, og fyrir
hana yrði að greiða."
Hér boðar formaður Seðla-
bankaráðs skýrt og skorinort
hækkun á þjónustugjöldun banka,
þrátt fyrir verðstöðvun og viður-
kennir að sjálfsögðu þau augljósu
sannindi, að verðtryggð innlán
leiði til verðtryggðra útlána, sem
auðvitað þýðir vaxtahækkun í
50% verðbólgu. Þannig eru vextir
í raun látnir elta verðbólguna.
Kaupskerðingin ein
er kristaltær
Það eina, sem er öldungis skýrt
í bráðabirgðalögunum, er, að verð-
bætur verða skertar 1. marz um
sjö prósentustig. Þessi kaupskerð-
ing er réttlætt með því að taka úr
sambandi skerðingarákvæði
Ólafslaga síðari hluta ársins og
miða þá verðbætur að fullu við
vísitöiu framfærslukostnaðar. Það
sem þá vantar, skal bætt upp með
skattalækkunum fyrir láglauna-
menn.
Um þetta ætla ég ekki að
fjölyrða, enda hefur afarmikið um
þetta verið rætt og ritað að
undanförnu. Nýgerðir kjarasamn-
ingar eru afnumdir með lögum,
sem að sjálfsögðu dregur úr verð-
bólgunni um stundarsakir, en í
staðinn er fórnað þeim árangri,
sem fékkst fram með 50. og 51. gr.
Ólafslaga og staðfest var í síðustu
kjarasamningum eftir mikið þóf.
Slíkt eykur verðbólguna, þegar frá
líður.
Reynt er að telja launþegum trú
um, að verðbæturnar á síðari
hluta árs komi í stað skerðingar-
innar 1. marz. Ekkert er hins
vegar minnzt á þá staðreynd, að
kjarasamningar við opinbera
starfsmenn gilda aðeins til 1.
ágúst og til 1. nóvember milli VSÍ
og ASÍ. Verðbætur, eftir að samn-
ingstímabili lýkur, hljóta að vera
samningsatriði í nýjum kjara-
samningum.
Verður opinberum
framkvæmdum
frestað?
Fjórða efnisatriðið í bráða-
birgðalögunum er heimild fyrir
nægur tími var til að setja slík
frestunarákvæði í venjuleg lög,
þegar þing kemur saman. Auk
þess er í fjárlögum heimild til 3
milljarða gkróna niðurskurðar
fyrir fjármálaráðherra. En stjórn-
in kýs heldur að fá heimild til að
ýta vandamálunum á undan sér
með frestun framkvæmda í stað
þess að takast á við vandann og
efna til niðurskurðar. Þetta kemur
reyndar ekki á óvart, þegar það er
rifjað upp, að í Ólafslögum var
ákvæði, sem skyldaði ríkisstjórn-
ina til að skera niður einn millj-
arð, en það mistókst með öllu. Á
fundi með pabba sínum og nokkr-
um ungum framsóknarmönnum
um daginn, rifjaði Eiríkur Tóm-
asson, fyrrv. aðstoðarmaður
dómsmálaráðherra, þetta upp og
sagðist blása á þessa yfirlýsingu í
bráðabirgðalögunum, enda myndu
kommúnistar ekkert frekar nú en
áður spara í sínum ráðuneytum.
Hefði ríkisstjórnin skuldbundið
sig til að skera niður ríkisútgjöld
hefði verið ástæða til að gleðjast.
Heimild til niðurskurðar er til í
fjárlögum og þess vegna er ekkert
því til fyrirstöðu. Eða eins og sagt
hefur verið: „Vilji er allt sem
þarf.“
Horfið frá arð-
semi til uppbóta
Mikilvægasta aðgerðin í fyrri
þæfti efnahagsáætlunar ríkis-
stjórnarinnar er að sjálfsögðu
það, að þvi er lýst yfir, að
gengissigi verði hætt um áramót
og gengi krónunnar verði haldið
stöðugu næstu mánuði. Ekkert er
sagt, í hve marga mánuði, en
hingað til hefur verið talið, að
stöðvun gengissigs eigi að gilda til
1. maí eða sama tíma og verð-
stöðvunin. Úr stjórnarherbúðun-
um heyrast hins vegar þær raddir,
að stöðvun gengissigs eigi aðeins
að vera í tvo mánuði og verður
fróðlegt að sjá hvor skoðunin
reynist réttari. Eins og margoft
hefur verið bent á, leiðir stöðvun
gengissigs, áður en fiskverð er
ákveðið til tvöfalds gengis. Til að
halda fiskverði niðri og þar af
leiðandi að tryggja stöðugt gengi,
hygKst ríkisstjórnin efna til milli-
færslna eða styrkja til undirstöðu-
atvinnugreinanna. Þannig er það
ætlun ríkisstjórnarinnar að
hverfa í þessum efnum til hátta,
sem viðhafðir voru fyrir áratugum
síðan og gáfust mjög illa. Farið er
inn á brautir, sem Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur um langan aldur
talið að leiði til stöðnunar í