Morgunblaðið - 30.04.1981, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 30. APRIL 1981
13
Erlendar bækur
Jammersminne eftir
Ninu Karin Monsen
Nina Karin Monsen er norskur
rithöfundur sem hefur gefið út
þrjár bækur, Jammersminne
þeirra nýjust, kom út í lok síðasta
árs. Höfundurinn mun hafa verið
athafnasamur innan norsku
kvennasamtakanna og fyrsta bók-
in, Det kvindelige mennesket, sem
kom út fyrir fimm árum, var
framlag til þess sem kalla má
kvennafílósófíu.
Jammersminne segir frá
norskri konu, Mariu. Hún er um
þrítugt og hefur verið gift Harald
í tíu ár og þau eiga eina dóttur.
Harald hefur nýlega sagt skilið
við hana, vegna þess að hún hefur
farið út úr því munstri, sem hann
ætlast til af henni, hún er ekki
nógu dugleg að þvo upp, hún hefur
takmarkað yndi af því að sofa hjá
— líkast til má rekja það til þess
að Harald hafði aldrei lag á að
vekja hana að því leyti — auk þess
vill hún fá að hugsa sjálfstætt og
vera almennt óháðari manneskja
en Harald finnst þægilegt. Þótt
hún hafi ekki unað glöð við allt í
hjónabandinu verður það henni
mikið áfall þegar maðurinn yfir-
Nina Karin Monsen
gefur hana. Hún ákveður að
breyta um umhverfi meðan hún er
að komast ögn frá þessu og fer til
Kaupmannahafnar, þar er hún að
vinna að sérstöku verkefni, sem
hún ætlar sér hálft ár í. Hún
skrifar dagbók í Kaupmannahöfn
og hún reynir að koma saman
bréfi til eiginmanns síns. Hún
streðar í gegnum allar þær vænt-
ingar sem eru gerðar til konunnar
og eru til þess eins að brjóta hana
niður, hún vill verða fullorðin í
orðsins fyllstu merkingu. Og
þennan tíma sem hún skrifar
dagbókina breytist fortíðin, fortíð
og nútíð fá á sig nýjan lit og gefa í
raun nýja fyllingu hvor annarri.
Hún getur án samvizkubits farið
út úr hinni hefðbundnu kvenlegu
ímynd og reynt að verða sá
einstaklingur sem hún fær sætt
sig við.
Bókin flytur líkast til þann
boðskap að hinar miklu og mis-
kunnarlausu kröfur sem eru gerð-
ar bæði til konu og karls hljóti að
drepa kærleikann í okkur. Enginn
kennir okkur að elska aðra mann-
eskju. Kærleikurinn verður að
byggjast á þeirri forsendu að hann
leyfi manneskjunni að vera það
sem hún er — jafnvel öðruvísi en
munstrið segir til um.
Þetta er að mörgu leyti athygl-
isverð bók, vel skrifuð, af fullri
yfirvegun, en þó er yfir henni allri
skemmtilegur frískleikablær.
Norsk Gyldendal gefur bókina
út.
Jóhanna Kristjónsdóttir
Midtvejsfester
eftir Jette Drewsen
Jette Drewsen er dönsk skáld-
kona og hefur sent frá sér nokkrar
bækur. Ég hef lesið aðra bók eftir
hana, Tid og sted, sem síðar
verður getið um hér í þessum
dálkum. Midtvejsfester kom út á
forlagi Gyldendal síðla síðasta
árs. Hún fjallar um blaðamanninn
Nönnu Jaeger, hún býr með stálp-
uðum börnum sínum, Karli og
Sally, í Kaupmannahöfn. Þegar
bókin hefst er Nanna að gera
uppreisn gegn yfirboðurum sínum,
hún vill ekki lengur sinna þeim
verkefnum á þann máta sem þeir
vilja að hún geri, heldur kýs hún
viðameiri verk, alvöruverk sem
krefjast þess ekki að hún vinni
gegn hug sínum og sannfæringu.
Hún hefur verið á blaðinu í
drjúgan tíma, er í raun og veru
orðin þægilega föst í sessi, hefur
tiltölulega skikkanlega afkomu,
notalegt samkomulag hefur náðst
við fyrrverandi eiginmann hennar
og barnsföður, þótt það rugli
eilítið dæmið, þegar hann er fer að
vísu að taka upp samskipti við
beztu vinkonu hennar. En þegar á
heildina er litið er allt í lagi — eða
svoleiðis. Því væri langþægilegast
og átakaminnst að halda bara
áfram á þeirri braut sem virðist
vörðuð og Nanna ræður við. Án
þess að ærsl séu viðhöfð kemst
hún þó að þeirri niðurstöðu, að
einhvers staðar á leiðinni verði að
nema staðar, stinga við fæti og
líta til fleiri átta. Á blaðinu er
henni gefinn kostur á að fara í
smáfrí svo að hún geti áttað sig á
hlutunum og væntanlega á það að
koma henni niður á jörðina aftur:
eru ekki takmörk fyrir því hvað
einstæð móðir með tvö börn getur
yfirleitt verið að sperra sig og
hafa meiningar? Þarf hún ekki
það mikið á þessu pottþétta starfi
að halda að hún vilji beygja sig til
að ailt geti haldið áfram eins og
fyrr?
Nanna kemst að annarri
niðurstöðu og hún verður þar af
leiðandi að hætta á blaðinu, en
fær aðra stöðu sem í bókarlok
virðist vel við hennar hæfi. Auk
þess hefur hún unnið sigur, að
minnsta kosti fyrir sjálfri sér.
Þetta er ljómandi vel og snotur-
lega skrifuð bók, ekki hávaðasöm
né heldur sprengir boðskapurinn
eða prédikunin frásögnina. Lýs-
ingin á sambandi Nönnu við börn
sín og elskhuga, ekki sízt ráðu-
neytisstjórann Willum, er veru-
lega falleg og með einföldu en
myndrænu máli tekst Jette
Drewsen að skapa stemmningu
sem gengur eins og þráður um aila
bókina.
Jóhanna Kristjónsdóttir
Mæðgur í góðu skapi (Marie Christine Barrault og Beatrice Bruno).
Fyrsta mynd Frönsku kvik-
myndavikunnar „Ma cherie“
Gerð: 1979.
Leikstjóri: Charlotte Dubreuil.
Handrit: Charlotte Dubreuil.
Nafn á frummáli: Ma chérie.
Sýningarstaður: Regnboginn.
Frakkland hefir í huga undir-
ritaðs ætíð risið hærra en önnur
menningarlönd. Það mannlíf
sem þeir Degas, Toulouse-
Lautrec, Seurat og Renoir festu
á léreft kringum aldamótin
1900, á sér enga hliðstæðu. Slíkt
Kvlkmyndlr
eftir ÓLAF M.
JÓHANNESSON
götulíf finnst sennilega hvergi
nema í París og París er hjarta
Frakklands. Áð sjá franska
bíómynd er að finna kaffihúsa-
ilminn sem leggur út á stræti
Parísarborgar. Það er sama
hversu myndin er légleg, agnar-
ögn af þessum ilmi fylgir með og
lyftir sálinni ofar hversdags-
drunga norðurhjarans.
Myndin „Ma chérie" sem
opnaði sjöundu Frönsku kvik-
myndavikuna hér á landi, fjallar
í sjálfu sér um ofur hversdags-
legt efni: Samband einstæðs
foreldris við barn sitt. Daglegt
líf hinnar einstæðu móður
Jeanne getur raunar ekki verið
grárra í hversdagsleika sínum.
Hið daglega uppvask fyllir
stundaskrána ásamt vafstri
kringum potta og pönnur. I
höndum sænskra kvikmynda-
gerðarmanna, hefði slíkt efni
vaidið undirrituðum djúpum
svefni. I höndum fransks kvik-
myndaleikstjóra verður efnið
lifandi, þótt sums staðar dragist
nú uppvaskið fullmikið á lang-
inn.
En hvers vegna verður þetta
ofur hversdagslega efni svona
lifandi og frjótt í meðferð
Frakkanna. Skýringarinnar er
sennilega að leita í kaffibaunun-
um sem eru malaðar á strætum
Parísar, í hljómfegurð tungu-
málsins sem berst út á stræti
Parísar, í myndunum sem eru
málaðar á stræti Parísar. Skýr-
ingarinnar er sem sagt að leita á
götum Parísarborgar. Það er
ekki hægt að fjalla um vanda-
mái fólksins sem berst um þessi
stræti án þess að kaffiilmurinn,
tungumálið, myndfegurðin, um-
hverfi, vandamálin og þau
breytist í runu sem við hér
myndum kalla: lífsnautn.
Sannarlega er nautn að sjá
þær Beatrice Bruno og Marie
Christine Barrault í „Ma
chérie". Svo eðlilegar eru þær
stöllur að manni finnst sem þær
séu ekki að leika, heldur bara
bjástra inni hjá sér. Leikstjór-
inn Charlotte Dubreuil eyddi
tveimur árum ævi sinnar í að ná
fram þessum óþvingaða samleik
kvennanna og á hún þakkir
skildar. Einnig fyrir að mæta á
frumsýningu myndarinnar hér.
Nærveru hennar fylgir ofurlítill
kaffiilmur, franskrar ættar.
Miðbankinn verður að hafa frjáls-
ar hendur um vaxtabreytingar,
jafnvel verulegar breytingar og
með skömmu millibili, og (2)
eftirspurn almennings eftir hinu
skilgreinda peningaframboði
verður að standa í fyrirsjáanlegu
samhengi við vaxtaprósentuna.
Þetta má orða þannig, að vextirnir
verða að vera „virkir", sem svo er
kallað; breytingar þeirra verða að
hafa áhrif, sem segja má fyrir um.
Kanadabanki, sem ég þekki all-
vel til, hefir beitt þessari aðferð
með sæmilegum árangri. Hann
má breyta vöxtum að vild, og hann
ákvarðar mörk fyrir M, sem er
seðlar og mynt í umferð ásamt
velti-innlánum í viðskiptabönkun-
um. Þessir hlutar peningamagns-
ins, skv. hinni þröngu skilgrein-
ingu, bera í Kanada annaðhvort
enga eða lága og nál. fasta vexti,
þannig að eftirspurn eftir M,
breytist með gildandi vöxtum á
makaðinum. Nokkurrar skekkju
hefir þó gætt í spám bankans
sökum hægfara þróunar í þá átt,
að fólk geymi vaxandi hluta reiðu-
fjár síns á spari-innlánum.
Þennan vanda má yfirstíga með
því að notast við rýmri skilgrein-
ingu peninga. Einmitt það gera
Bretar með M3, sem felur í sér
flestar bankainnstæður á vöxtum
til viðbótar Mj. En sá böggull
fylgir skammrifi, að mun verra er
að ráða í áhrif vaxtabreytinga á
eftirspurnina. Þar við bætist
rótgróin óbeit brezkra ríkisstjórna
á óstöðugum vöxtum yfirleitt —
sökum erfiðleika, er slíkt veldur
atvinnurekstri.
Það er álit margra sérfræðinga,
sem um peningamái rita, að Bret-
um muni því aðeins takast að ná
stjórn á M3 með því að beita hinni
aðferðinni, er nefnd var hér að
framan: grunnforða-stýringu. Skv.
henni er viðskiptabönkunum gert
að geyma ákveðið lágmarkshlut-
fall innistæðna í sjálfum mið-
bankanum, er síðan getur hækkað
eða lækkað það hlutfali og með
þeim hætti orkað kröftuglega á
peningaframboðið. Hins vegar eru
engin slík heimildarákvæði fyrir
hendi í Bretlandi eftir lagabreyt-
ingar, sem gerðar voru 1971
(„competition and credit control
reform").
Því má skjóta hér inní vegna
tíðrar mistúlkunar í fjölmiðlum,
að Milton Friedman er á móti
vaxta-stýringu. í grein Newsweek
28/7 1980 átelur hann ameríska
miðbankakerfið fyrir það að
stjórna lánskjörum (þ.e. vöxtum) í
stað þess að stjórna peninga-
magni. Það geta miðbankarnir
(Federal Reserve Banks) gert,
segir hann, frá viku til viku með
kaupum og sölum ríkisskuldabréfa
á opnum markaði. — Friedman
vill ekki, að yfirvöld ákveði vaxta-
prósentu, heldur fari hún eftir
lögmálum markaðarins.
Snúum okkur aftur að frú
Thatcher. Örðugleikar iðnaðar í
Bretlandi verða raktir til tveggja
staðreynda: Önnur er efnahags-
lægð um heim ailan og hin há-
gengi sterlingspundsins. Hið háa
gengi stafar bæði af óstöðugleika
bandaríska dalsins og olíunni úr
Norðursjó. Gengið er orðið svo
hátt, að drjúgur hluti brezkrar
framleiðslu er hvorki seljanlegur
á erlendum mörkuðum né þess
megnugur að keppa við innflutn-
ing. Líklegt má telja, að háir
vextir hafi ekki bætt þarna úr
skák.
Eigi að síður hafa ráðstöfunar-
tekjur vaxið verulega. Ástæðan er
sú, að viðskiptajöfnuður við út-
lönd hefir orðið æ hagstæðari.
Þannig ríkir velsæld í London og
Suðaustur-Englandi, meðan
gömlu iðnaðarhéruðin búa við
alvarlegt kreppuástand. Sökin er
m.a. sú, að þessi iðnaður, einkum
þó stál-, véla-, bifreiða- og skipa-
iðnaður, hefir um langa hríð verið
að dragast aftur úr í tækni.
Margar ríkisstjórnir, bæði íhalds-
flokks og Verkamannaflokks, hafa
vanrækt að umbylta honum frá
grunni, heldur aðeins lappað upp á
hann með smástyrkjum og
skammtíma aðgerðum. Rothöggið
á þennan iðnað kom svo 1977,
þegar olían úr Norðursjó tók að
þoka genginu upp á við. Yfirvöld
reyndu um stund að andæfa með
seðlaprentun, er halda átti geng-
inu niðri. Áhrifin urðu hins vegar
þau ein að örva verðbólguna, sem
náði hámarki 1979, þegar frú
Thatcher tók við.
*
Þess skal loks getið, að boðuð
tekjuskattslækkun frú Thatchers
reyndist misheppnað fyrirtæki.
Að vísu er full ástæða að færa
niður hæstu skattþrepin, sem
hrifsuðu allt að 95% tekna, en
skattar á lág- og miðlungstekjur
voru hóflegir. Allavega olli skatta-
lækkunin ekki þeirri framleiðni-
aukningu, sem við var búizt. Á
hinn bóginn lét tekjumissir ríkis-
sjóðs af hennar völdum til sín
taka. Óhjákvæmilegt varð að
hækka virðisaukaskatt, sem er
óbeinn skattur og leggst á vöru-
verð. Þetta eitt leiddi til nál. 4%
hækkunar á almennu verðlagi í
landinu. í kjölfarið fylgdu síðan
stórfelldar hækkanir hjá þjóð-
nýttum fyrirtækjum, sem fengu
ekki leyfi ríkisstjórnar til að
fjármagna framkvæmdir með
lántökum.
Margt og mikið meira er um
þetta efnahagsskeið í sögu Breta
að segja, en hér verður látið
staðar numið. Þegar öllu er á
botninn hvolft, hygg ég ótímabært
að fordæma þá viðleitni til endur-
reisnar, sem núverandi forsætis-
ráðherra Bretlands beitir sér
fyrir.
Skrifað á páskum 1981
M.G.