Morgunblaðið - 30.04.1981, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 30. APRÍL 1981
Elín Pálmadéttir: ákVÖrðUIl UIU
vatnsvernd og sprungur
í þessari viku er áformað að
taka afdrifaríkar ákvarðanir fyrir
Reykjavík framtíðarinnar, þ.e.
ákveða byggð borgarinnar á næsta
áratug. Vefast þar inn í margir
viðkvæmir þættir, svo sem neyzlu-
vatn borgarbúa, örlög Elliðaánna,
svigrúm Reykvíkinga til útivistar
í námunda við heimili sín og til
útiathafna á borð við hesta-
mennsku, golf o.fl. „Er þetta ekki
bara pólitík? Ég hefi ekki nennt
að setja mig inn í þetta," sagði
vegfarandi við mig.
Auðvitað er þetta pólitísk
ákvörðun, sem verið er að taka.
Pólitísk ákvörðun um það hversu
miklu eigi að fórna af því, sem
mörg okkar teljum mjög mikils
virði í daglegu lífi, hvaða gæði
skal taka fram yfir önnur og ekki
sízt hve mikla áhættu eigi að taka.
Meira að segja verður þarna
„pólitísk ákvörðun" um neyzlu-
vatn. Hvernig má það vera?, segja
eflaust ýmsir. Greinargerð vatns-
veitustjóra, sem notuð hefur verið
sem rök fyrir því að óhætt sé að
leggja niður vatnsbólið við Bull-
augu og létta af vatnsvernd fyrir
byggð á Rauðavatnssvæðinu, end-
ar á þessum orðum: „Að öllu
athuguðu, sem sagt hefur verið
hér á undan, er það eingöngu
pólitísk ákvörðun hvort Bullaugu
verða látin hafa áhrif á skipulags-
ákvarðanir í grennd við þau eða
ekki.“ í hverju ætli þessi pólitíska
ákvörðun liggi? Jú, það eru póli-
tískt kjörnir fulltrúar í borginni,
sem verða að gera upp við sig
hversu mikla áhættu þeir vilja
taka um tryggt nægt neyzluvatn í
framtíðinni, og ekki síður hvaða
áhættu þeir vilja taka um afdrif
Elliðaánna. En í sömu greinargerð
vatnsveitustjóra segir m.a.: „Þeg-
ar dæling hefst af Myllulækjar-
svæðinu mun draga verulega úr
þeim lindum, sem koma þar upp
og renna nú í Elliðavatn. Ekki er
þó gefið mál að öll vatnstakan á
Myllulækjarsvæðinu komi fram
sem rýrnun á vatni, sem nú
rennur í Elliðavatn og þar með
Elliðaárnar." Rétt á eftir segir:
„Annars eru þessi mál, þ.e.a.s.
áhrif grunnvatnsvinnslu í Heið-
mörk á minnsta rennsli í Elliðaán-
um svo flókin, að þau verða ekki
skýrð til fullnustu fyrr en miklar
rannsóknir og útreikningar hafa
átt sér stað, umfram það sem
framkvæmt hefur verið til þessa.
Það verður því eitt af aðalverkefn-
um Vatnsbólanefndarinnar að sjá
um að þessar rannsóknir séu
gerðar og á hvern hátt þær verða
gerðar."
Þetta er sem sagt ákvörðun um
áhættumörk. Sjálfri finnst mér
einfaldlega öflun nægs hreins
neyzluvatns fyrir borgarbúa, án
þess að gengið sé á vatnsforða
EUiðaánna, svo mikilvægt atriði
að ekki komi til mála að taka
neina áhættu með því að draga úr
vatnsöflunarmöguleikum annars
staðar fyrr en rannsóknir hafa
farið fram. Og að ekki sé verjandi
að setja framtíð Elliðaánna í
hættu sem veiðisvæði. Sú bjarg-
fasta skoðun mín er ekki nýtil-
komin, sbr. mikla fyrirhöfn og
kostnað, sem tekin var í upphafi
uppbyggingar skíðastaðarins í
Bláfjöllum, til að koma í veg fyrir
að skolp færi niður í hraunið, þar
sem órannsakað er hvernig
vatnsstraumarnir af þessu mesta
vatnsöflunarforðabúri þéttbýlis-
ins renna undir hrauninu. Keypt-
ur var dýr sogbíll og hefur flutt
allt skolp úr tönkum frá salernum
í burtu af skíðasvæðinu. Sumum
þótti þetta óþarfa varkárni, en við'
sem að stóðum, vorum sammála
um að taka enga áhættu með
neyzluvatn þéttbýlisins, áður en
þekking væri á því fengin, hvað
væri verið að gera. Nú verður sem
sagt tekin ákvörðun um hvort létt
verði vatnsvernd til að geta lagt
umferðaræðar og byggt hús á
Rauðavatnssvæðinu, áður en
rannsóknir fara fram á því hvað
gerist þegar öllu neyzluvatni verð-
ur dælt upp á Myllulækjarsvæðinu
og Jaðarsvæðinu. Hvort þá verð-
ur um að ræða of mikla rýrnun á
vatni EUiðaánna, sem er svo
sveiflukennt að það fer nú þegar á
köflum á sumrin svo langt niður,
að loka verður öðrum álnum og
þurrka Kermóafossinn. Vitað er
að Elliðavatn getur ekki miðlað
nema í stuttan tíma. Og ekki hefi
ég getað fengið þau svör, sem ég
skil, um það hvað „iðnaðarvatn"
er, sem talað er um að megi nota
Bullaugun í. Eða á kannski að
leggja tvöfaldar vatnsleiðslur í
iðnaðarhverfin með mishreinu
vatni?
Segir í greinargerðinni að það
sé hlutverk Vatnsbólanefndar að
rannsaka þessi mál. I umræðum
er stundum vitnað í greinargerð
vatnsveitustjóra sem skýrslu
»Þriggja merkra vísindamanna",
sem mynda Vatnsbólanefnd. Rétt
er það, að þessir ágætu menn
höfðu sent bréf með fyrrnefndri
greinargerð, þar sem tekið er fram
að ekki sé vitað um áhrifin á
Elliðaársvæðið og að um pólitíska
ákvörðun sé að ræða um aflétt-
ingu vatnsverndarinnar. I bréfinu
lesa pólitísku fulltrúarnir, sem
jákvörðunina eiga að taka, að sú
nefnd sé skipuð 26. september
1980. Við nánari eftirgrennslan
kemur þó í ljós, að nefndin sú er
fyrst kölluð saman seint í janúar
1981, nokkrum dögum áður en
nefndarmenn skrifa undir bréfið,
og þar fær Sveinbjörn Björnsson
að vita að honum sé ætlað að vera
formaður. Skipunarbréf fá þeir þó
ekki fyrr en 3 vikum síðar. Þar
sem svona mikið lá á að taka
ákvörðun um Bullaugun var auð-
vitað ekki annars kostur en iáta
vatnsveitustjóra sjálfan skrifa
bráðbrigðagreinarger.ð, sem þeir
svo framsenda. Ekki gera virtir
vísindamenn neinar rannsóknir á
5—6 dögum í þessu efni. Enda
gerir vatnsveitustjóri fyrst og
fremst skilmerkilega grein fyrir
því hvernig neyzluvatnið fæst, og
að hægt verði að ná nægilegu
vatnsmagni með borunum á Heið-
merkur- og Myllulækjarsvæðinu
eins og er, þótt ekki sé vitað hvaða
áhrif það hafi, þegar farið verður
að dæla. Hitt er „pólitíska"
ákvörðunin. Enginn þessara fjög-
urra manna hefur vafalaust búizt
við því að reynt yrði að skjóta sér
á bak við orðstír „góðra vísinda-
manna". Finnst mér þó nokkuð
mikil hógværð af þeirra hálfu að
útskýra ekki málið fyrir almenn-
ingi — og verja sinn vísinda-
mannsheiður.
Vinnubrögðin við ákvarðana-
tökuna á þessum þætti, svo og
ýmsum öðrum, virðast ekki á þann
veg að traustvekjandi sé. Má þar
til nefna þekkt sprungusvæði
norðan Rauðavatns, sem ekki hef-
ur verið rannsakað nánar vegna
þess að það var á vatnsverndunar-
svæði. Jón Jónsson, jarðfræðing-
ur, hefur sem kunnugt er manna
mest rannsakað sprungusvæðin á
Reykjanesskaga. Virðist svo sem
skipulagsfólk hafi talið að mis-
gengin norður af Rauðavatni, sem
Jón hefur sett á kort og eru
framhald af sprungusveiminum
við Krýsuvík, séu einu sprungurn-
ar sem varast ber. En þau eru í
raun aðvörun um að þarna hljóti
að vera heilt bergsprungubelti,
sem ekki sést ofanjarðar. Allt
sprungubeltið á Reykjanesi er á
hreyfingu, sig um 2,8 mm á ári, að
því er Jón telur. Varar Jón raunar
nú við því að hugsa til byggðar
þarna fyrr en búið sé að afmarka
nákvæmlega allar stórar og smáar
sprungur, svo tryggt sé að hús
verði ekki byggð á þeim. Segir:
„Líklegt má telja að hreyfingar
inni á sprungubeltunum séu tals-
vert flóknar og að gera megi ráð
fyrir að blokkir innan þeirra
ýmist sígi, lyftist, snarist til
og/eða hreyfist í lárétta stefnu.
„Það bendir til þess að skipulags-
fólk hafi ekki áttað sig á þessu, að
það hefur hvorki í upphafi leitað
til Jóns né dr. Helga Torfasonar,
jarðfræðings, sem hefur verið að
athuga sprungusvæðin á Suður-
landi fyrir Orkustofnun vegna
jarðhitasvæðanna, en hann segir
að Jón taki sízt of djúpt í árinni.
Þegar skipulagshugmyndirnar
bárust nokkuð snöggt á borð
Umhverfismálaráðs, eftir að laus-
legar hugmyndir og síbreytilegar
höfðu nokkrum sinnum verið
sýndar, var ekki mikið svigrúm til
að átta sig. Prentuðu tillögurnar
fengum við miðvikudaginn 25.
marz og vorum svo á föstudag
boðuð á aukafund næsta mánu-
dagsmorgun kl. 9, til að skila áliti
ráðsins, þar sem ákvörðun skyldi
tekin í borgarráði morguninn eftir
og málið drifið gegnum borgar-
stjórn á fimmtudeginum, skv.
skýringu formanns Umhverfis-
málaráðs á aukafundinum. (Sakir
harðra viðbragða víða í borgar-
kerfinu var málinu þó sem betur
fer frestað og veitti sannarlega
ekki af, enda ýmislegt dregið til
baka.) Ég notaði helgina til að
reyna að ná mér í tiltækileg gögn,
þar á meðal fylgiskjalið, sem vísað
er til í tillögunni um jarðfræði
svæðisins, unnið af Halldóri
Torfasyni, jarðfræðingi og starfs-
manni borgarinnar. Hélt að þar
kynni að vera að finna skýringar á
undirstöðu alls svæðisins. En
sjaldan hefi ég orðið meira hissa.
Þessi gögn eru hálf vélrituð síða,
þar sem jarðfræðingurinn kveðst
hafa í nóvember 1980 gengið frá
Rauðavatni upp á Reynisvatns-
heiði með það í huga „að kanna
misgengi og sprungur á svæðinu
annars vegar og jarðvegsdýpi hins
vegar. Engin áhöld voru höfð með,
þannig að sú mynd sem fékkst af
svæðinu er byggð á lauslegri
yfirborðskönnun". Og plaggið end-
ar á: „Sem fyrr segir var þessi
yfirborðskönnun á jarðvegsdýpi
mjög lausleg, einkum á það við um
hlíðarnar vestan í Grafarheiði."
Þetta er könnunin á jarðvegi og
sprungum, undirstöðurannsóknir
á svæðinu, sem lagt er til að næst
verði byggt á. A þessu á nú
borgarstjórn að byggja „pólitíska
ákvörðun" um byggð í Reykjavík á
næstu árum.
En menn verða að gera sér grein
fyrir því, að sú ákvörðun byggir
ekki á rannsóknum neinna þess-
ara vísindamanna, hvorki varð-
andi vatnsbólin né sprungurnar.
Þeir hafa einfaldlega ekki byrjað
á rannsóknum sínum. Þetta er
spurning um það hve miklar
kröfur hinir kjörnu fulltrúar gera
sér um upplýsingar og gögn til að
byggja ákvörðun sína á — um það
hve mikla áhættu menn vilja taka
og mat á því hve vönduð vinnu-
brögðin þurfi að vera, sem póli-
tíska ákvörðunin er byggð á.
Að mínum dómi vantar margt
inn í að hægt sé að taka þessa
ákvörðun. Að auki er ég ósátt við
ýmsa þætti, svo sem að enn sé
þrengt að Elliðaárdalnum beggja
megin, bæði neðan Stekkjarbakka
og Ártúnsbrekkumegin, og farið
enn á einum stað þvert yfir dalinn
með umferðarbraut, svo að ný-
byggðin í Norlingaholti og við
Rauðavatn geti sótt þjónustu í
Breiðholt og orðið ódýrari. Þótt sú
braut yfir hjá Vatnsveitubrúnni
sé nú, vegna mótmæla, kölluð
tengibraut, til að hún þurfi ekki að
sjást á aðalskipulagskortum, hef-
ur forsendum ekki verið breytt
beggja megin við og minnkar
umferðin þá væntanlega ekki
heldur. En hún kemur til með
bæta á umferðina um svæði hesta-
manna, sem er ærin fyrir, bæði af
hestum og bílum hestamanna
sjálfra. Það er með hestamennsk-
una eins og með ýmsa aðra þætti,
að þeir sem skipulögðu hafa ein-
faldlega ekki áttað sig á hvað til
þarf — gott svigrúm og greiðar
reiðleiðir, og ekki leitað til þeirra
sem þekkja. Það er sem sagt
margt, sem mér sýnist skorta,
áður en hægt er með sæmilega
vönduðum vinnubrögðum að taka
afdrifaríka ákvörðun um byggða-
svæði við Rauðavatn og upp af
Elliðaárdalnum. Það er nógu erf-
itt að taka pólitíska ákvörðun þótt
undirstaðan sé könnuð eins og
kostur er. Þarna er botnin ein-
hvern veginn enn suður í Borgar-
firði.
E.Pá.