Morgunblaðið - 30.04.1981, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 30. APRÍL 1981
*
Steingrímur Sigurðsson:
„Ég syng bara
fyrir sjálfan mig
og konuna mína...“
Spjallað við Jakob V. Hafstein
listmálara sem opnar 26. einkasýningu
sína laugardaginn 2. maí á Selfossi
Það er morgunn seint í apríl og
fyrstu fastagestirnir á gömlu Hót-
el Borg fara að tínast inn í
kaffisopann rétt upp úr átta. Við
bás hjá glugga, sem snýr út að
Austurvelli sitja tveir kunnugleg-
ir, morgunhressir i gegnum árin,
Vernharður Bjarnason stórat-
hafnamaður (Benediktssonar,
verts á Húsavík) og öndverðu
megin við borðið félagi hans og
vinur allt frá bernskuárum fyrir
norðan, Jakob Hafstein, listamað-
ur (listmálari, söngvari, skáld,
lagasmiður m.m.) sem nú er að
opna á morgun, daginn eftir fagn-
aðardaginn, sýningu í Safnahús-
inu austur á Selfossi. Það var líka
þriðji maðurinn, herra x, sem
hlustaði. Boðið var góðan daginn
og setzt yfir sódaköku og blek-
sterku kaffi, eins og Bragi í Eden
neytir jafnaðarlega fyrst á morgn-
ana fyrir langan, strangan dag.
Að vanda ber margt á góma, svo
sem eins og aflahrota Eiríks
Smiths á Kjarvalsstöðum, ríkis-
stjórnin, einstaka umtalsverður
alþingismaður, horfur til sjávar
og lands ... og svo kúnstin.
Þá skenkti Jakob boðskort sitt,
með svartmynd af Jöklinum —
með öðrum orðum Snæfellsjökli,
sem indverskir dulhyggjumenn —
jógar — telja mestu orkustöð
heims.
Svo kom Albert Guðmundsson,
sem alltaf er hressastur allra á
hverju sem veltur, og brá á spaug.
Hann var með stóran vindil, sem
hlaut að vera fullur af vítamíni.
Maður fékk sér í nefið í virð-
ingarskyni.
Sólin var farin að skína yfir
Austurvöll og styttan af Jóni
Sigurðssyni glóði í vorblíðunni.
„Heyrðu Steini, ég ætla að sýna
þér heila sýningu núna — komdu
bara með mér til hans Sigurjóns
— við verðum enga stund." (Sigur-
jón er innrömmunarmeistari Jak-
obs, hann starfar sjálfstætt nú og
kominn með aðstöðu inni í Ár-
múla 22.)
Gæðingur listamannsins stóð
klár við hótelið — eitthvert
Ramblerafbrigði — tíu vetra gam-
all — kostulegur í útliti, hvort-
tveggja í senn ljótur og fallegur,
með silfurrefslit. Það sér ekki á
honum eftir árin fremur en kven-
manni, sem hefur verið farið rétt
með, vel, en ekki of vel.
Jakob ók ekki fjallasýnina gegn-
um borgina. Hann ók beinustu
leið, og Reykjavík var að vakna
eftir blauta helgi og var furðu
sakleysisleg ásýndum eins og ekk-
ert hefði í skorizt, og bara vinaleg,
ef nokkuð var.
Svo var numið staðar hjá hon-
um Sigurjóni, sem er þjálfaður
eldhugi í slökkviliði Reykjavíkur-
borgar til margra ára og aust-
firzkrar ættar, og minnir á New
York City-löggumann í útliti og
látæði, og náttúrulega þá af írsk-
um uppruna. Konan hans starfar
honum við hlið í innrömmunar-
listinni í húsakynnum, þar sem
leikandi væri hægt að halda mál-
verkasýningu.
Jakob var auðsæilega hagvanur
þarna og hann hafði engar vöflur
á og tók fram hverja myndina á
fætur annarri — allt meira og
minna glænýtt — gert í olíu,
vatnslit og pastel. Það var mikill
trúnaður hjá Jakobi að gera þetta,
því eins og flestir vita, er óvarlegt
að sýna myndir sínar á þessu stigi,
alviðkvæmasta stiginu, þegar
blessaðir litlu angarnir eiga að
fara að fljúga úr hreiðrinu í hinar
og þessar áttir.
Dvalizt þarna góða stund og sá
löggumannslegi og eiginkona hans
kvödd með virktum og árnaðar-
óskum og haldið út í vorið.
Daginn eftir var hús tekið á
Jakobi og frú Birnu Hafstein að
Grenimel 1 i vestursóni borgar-
innar. Það var um nón. Alltaf
forvitnilegt að sjá, þegar fólk býr
um sig með hefðbundnum kúltúr
og smekk eins og raun ber vitni í
húsi listamannsins og konu hans
— og það sem enn gleðilegra er
fyrir augað og hjartað — sálina —
er tilgerðarleysið, fegurð í látleysi.
Málverk, munir, bækur, húsbún-
aður, listrænir munir og innan-
hússkipan — allt stílfært með
jafnvægi. Þetta voru fyrstu áhrif,
þegar inn var komið í þetta
heimili í Vesturbænum. „My home
is my castle", segir Bretinn og
niðri í kjallaravinnustofu Jakobs
var staldrað við og skoðað. Þarna
voru mörg verkin, sem átti að
senda austur til Selfoss í viðbót
við verkin þau, sem Sigurjón
innrammari var að ganga frá að
ramma inn.
„Af hverju málarðu Jakob?"
Ég mála af hreinni þörf. Ég
mundi ekki mála, ef það væri ekki
hrein nauðsyn fyrir mig.“
„Er eitthvað að gerast hjá þér í
þessum nýju myndum þínum?"
„Þessi sýning að Selfossi er að
því leyti sérkennileg, að hún er
miklu meira úr sjálfum mér og frá
mér sjálfum.“
„Hvað kom til, að þú hefur
ákveðið að sýna þarna á Selfossi?"
„Nafni minn, Jakob Hafstein,
lögfræðingur og kjörsonur föður
míns, er búsettur þar og hann
vakti máls á þessu við mig og
síðan tóku þeir höndum saman,
Pétur safnvörður og hann, og
sögðu: „Komdu hingað austur. Þú
átt erindi hingað."
Á trönum listamannsins er
stórt málverk af Hvannadals-
hnjúk, sem verður á sýningunni.
Jakob var kominn í málaraslopp
og dedúaði örlítið við myndina, á
meðan hann talaði. Þá minntist
maður hans frá löngu liðnum
árum í gamla skólanum fyrir
norðan og bróður hans, Jóhanns
heitins ráðherra, en þeir bræður
voru óaðskiljanlegir að kalla og
óvenju samrýndir — það var
fallegt að sjá — og báðir mjög
áberandi í skólalífinu og fóru
geyst um eins og fjörhestar. Þá
var greinarhöfundur pínu pons, en
montaði sig með stóru strákunum
og leit upp til þeirra eins og
fósturpabbanna sinna, sem þeir og
voru.
„Segðu mér eitt, Jakob, hvenær
vaknaði eiginlega áhugi þinn á
myndlist í raun og með sanni?“
Málarinn fór úr sloppnum og
lagði hann snyrtilega frá 'sér og
sagði: „Svo langt sem ég man eftir
mér hefur myndlistin átt sterk
ítök í mér. Sveinn Þórarinsson átti
sterkan þátt í því, að ég tók svona
miklu ástfóstri við myndgerð — ég
var þá ekki nema 8—9 ára gamall.
Pabbi greiddi götu Sveins til
Kaupmannahafnar á kúnstaka-
demíið þar og kostaði hann.
Sveinn var stórgáfaður listamaður
— hann var svo mikið skáld í
sér ... komdu upp — ég skal sýna
þér myndir, sem ég á eftir hann."
Inni í stássstofu eru að minnsta
kosti tvö verk eftir Svein auk fleiri
verka eftir hann víðar í húsinu.
„Þetta er Ásbyrgi," segir Jakob.
„Af hverju er þetta dulmagn
yfir Ásbyrgi?"
„Það er goðsögn," segir Jakob —
„þú sérð lögunina og formið — það
sést hóffar undan Sleipni Óðins.
Þú manst ljóðið hans Einars Ben.
um Ásbyrgi:
_SöKn er aö eitt sinn um úthðf reið
ÓAinn <>k stefndi inn fjörðinn.
Reiðskjótinn. Sleipnir, á röðulleið
renndi til stökks yfir hólmann. á skeið,
spyrnti við hóf, svu að sprakk við jörðin
spuraði byridð i svörðinn."
Jakob fór ekki með meira úr
ljóðinu að sinni og segir svo:
„Djöfull er þetta vel sagt.“
„Hann bendir á aðra mynd eftir
meistara sinn: „Þetta er dæmi-
gerður íslenzkur kjarrskógur rétt
austan við Ásbyrgi og sér þarna
til Axlarnúps eins og þú sérð.“
„Sveinn var sterkur málari,"
segir Jakob.
Frú Birna Hafstein bauð kaffi
og samtalið hélt áfram:
Jakob talaði um gömlu skólaár-
in og myndlistargerð stna á þeim
tíma:
„Ég kom í skólann á Akureyri
til pabba þíns, Sigurðar Guð-
mundssonar, hins mikla fræðara
og skólamanns, bullandi fullur af
áhuga á málverkum, myndlist,
tónlist og tafli. Ég hafði þá
skreytt samkomuhúsið á Húsavík
í hólf og gólf — alla veggi með
mótívum frá sólarlandinu og píra-
mídalandinu Egyptalandi o.fl.
Þessar skreytingar mínar eru til
þess að gera nýlega horfnar undir
nýtt lag af málningu."
„Mig minnir að þú hafir verið
hirðlistamaður gamla M.A. á sín-
um tíma í sambandi við kaffikvöld
og skemmtanir og stórdansiböll —
er það ekki rétt farið með?“
„Pabbi þinn fól mér að skreyta
allan skólann fyrir skólahátíð um
ein jólin, þegar ég komst ekki
heim til Húsavíkur fyrir veður-
ofsa. Það var gaman. Og þá voru
mótívin frá Venedig á Ítalíu —
auðvitað allt eftir kortum og
myndum í bókum. Svo var það, að
þegar ég var kominn í 6. bekk M.A.
lét pabbi þinn lögskipa mig sem
prófdómara í teikningu við gagn-
fræðaprófið hjá mínum elskulega
vini og teiknikennara Jónasi Snæ-
björnssyni. Ég hafði þá hlaupið í
skarðið í nokkrum tímum hjá
Jónasi um veturinn og þá að
sjálfsögðu hjálpað svolítið til hjá
sumura blómarósunum í 3. bekk B.
Og fyrir þetta gaf ég svo einkunn
um vorið ...“
Kaffið hennar Birnu yljaði og
meðlætið, en afneitað sígarettum
og beðið leyfis um neftóbaks-
neyzlu, þess í stað. Jakob heldur
áfram: „Ég var nýlega að lesa
frásögn bekkjarbróður og stúd-
entsbróður míns, Ragnars heitins
Jóhannessonar magisters, um ferð
okkar 6. bekkinga vestur í Húna-
vatnssýslur með föður þínum og
móður um haustið ’33 og þar segir
hann: „Þegar við áttum dvöl á
einhverjum merkisstað, var Jakob
óðar þotinn út í móa með teikni-
og málaratæki sín og tekinn til við
að teikna og mála. Þá gerði hann
mynd úr Vatnsdalnum, úr hólun-
um, sem nú eru í eigu Menntaskól-
ans á Akureyri.““
Jakob þagnar og bætir svo við:
„Segir þetta ekki dálitla sögu
um áhuga minn á myndlistinni?"
„Því til viðbótar vildi ég svo
minna þig á án þess að taka heiður
af nokkrum öðrum, að við pabbi
þinn stofnuðum fyrstu drögin að
því, að skólinn eignaðist sitt eigið
málverkasafn. Skemmtun var
haldin til tekjuöflunar í því
skyni.“
„Og datt þér þá aldrei í hug að
verða listmálari að atvinnu?"
„Að sjálfsögðu. Það urðu átök
milli mín og föður míns eftir að ég
var orðinn stúdent í sambandi við
myndlistina. Hann vildi, að ég
færi á Kunstakademíið í Kaupin-
höfn, til frænda okkar, sem þar
var kennari, Carl Schwenn. Hann
er þekktur málari í Danmörku —
ég sýni þér myndir eftir hann á
eftir."
„Af hverju varstu með mótmæli
við sjálfan þig og aðra?“
„Ég treysti mér ekki í hina
hörðu baráttu listamannsins á
þeim erfiðu krepputímum og valdi
Júsið" í Háskóla íslands og söng-
inn með M.A.-kvartettinum og
samfylgd Jóhanns bróður míns.“
„Heldurðu, að þú hafir stigið
rétt spor?“
„Jú, það varð mín gæfa. En faðir
minn lét sig ekki og tryggði mér
tíma hjá Jóni Stefánssyni, list-
málara — einu sinni í mánuði og
annan hjá Ásgrími Jónssyni, list-
málara, veturinn 1935—’36. Það er
kannski dálítið skrýtið lifshlaup
að vera lögfræðingur, frístunda-
málari og afdankaður söngvari."
„Þvílík hógværð, Meistari Jakob
— hefurðu efni á þessu?"
„Sleppum því, Steini minn.
Samt sem áður hefur allt þetta
verið mér kært á hinum ýmsu
tímum, en í raun allt saman jafn
kært, þegar upp hefur verið staðið.
Hitt er svo mála sannast, að
myndlistina vanrækti ég að mestu
um 25 ára skeið, þegar þjóðfélags-
fíllinn vatt rana sínum hvað
harðast utan um mig og lífsbar-
áttu mína fyrir mér og fjölskyldu
minni. En það er í sjálfu sér
ekkert meira en annar hver landi
_