Morgunblaðið - 10.11.1981, Page 12

Morgunblaðið - 10.11.1981, Page 12
12 MÖRGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. NÓVEMBER 1981 Hjartfólgni hugarburður Bókmenntír Jóhann Hjálmarsson Þreifað fyrir sér á vegum ástarinnar Bókmenntir Guðmundur G. Hagalín Tómas (iuómundsson: Kit I—X. llmsjón: Kiríkur Ilreinn Finnboga- son. Útlit: Torfi Jónsson. Mynd af höfundi framan á bókinni: Ásgeir Júlíusson. Almenna bókafélagió 1981. Hátíðarljóð settu mjög svip sinn á Ijóðabók Tómasar Guðmunds- sonar, Heim til þín, ísland (1977). Ættjarðarljóð kallar Kristján Karlsson þau í viðauka við fræga ritgerð um Tómas sem saminn hefur verið í tilefni heildarútgáfu skáldsins: Rit I—X. Ritgerðin hef- ur verið prentuð með öllum útgáf- um Ljóðasafns Tómasar síðan 1961. Undirritaður er þeirrar skoðunar'að fátt eða ekkert hafi verið betur sagt um skáldskap Tómasar en það sem stendur í rit- gerð Kristjáns, en það liggur við að um ofnotkun á henni sé að ræða. Vel hefði farið á því að um- sjónarmaður útgáfunnar, Eiríkur Hreinn Finnbogason, hefði gefið sér tíma til að skrifa nýja ritgerð um skáldið. Eins og vænta mátti er viðauki Kristjáns spaklega orðaður og vekur til umhugsunar um ljóða- gerð yfirleitt. Kristján gerir sér grein fyrir mikilvægi ættjarðar- ljóðsins, en líka göllum þess og hve því er nauðsynlegt að vera persónulegt til að halda lífi. Ætt- jarðarljóð „er ákaflega berskjald- að fyrir öfgum tilfinninga“ eins og Kristján bendir á og það á líka á hættu að verða klisja. Hið persónulega eða „persónu- bundna" í ættjarðarljóðinu finnur Kristján hjá Jónasi og Þorsteini og víða hjá Tómasi eins og til að mynda í Skilaðu aftur, skilaðu lífi mínu sem var flutt á afmæli Þjóð- leikhússins. Mér er þessi flutningur minn- isstæður, ekki síst vegna hins mannlega sársauka sem ljóðið vitnar um og skáldið kom svo ágætlega til skila. Barnsrödd gædd „lægsta rórni" yfirgnæfir sprengjuþytinn og vítisvélagný- inn: „Æ skila, skila mér/æskunni, sem mér hafði verið heitin,/gleð- inni, sem við glugga mína beið — skilaðu aftur, skilaðu lífi mínu------“ í þessu ljóði er Tómas Guð- mundsson að yrkja um það bál sem mannkynið kyndir sí og æ. Annað ljóð í Heim til þín, ísland nefnist Ó bernska, hjartfólgni hugarburður vors lifs, en það er enn persónulegra og sárara vegna þess að yrkisefnið er heimur sem er „ef til vill sóttur í ímyndun, staðlaust tóm“. Tvö ljóð sem ekki hafa áður birst í Ijóðasöfnun Tómasar eru prentuð í heildarútgáfunni: Tunglskinsnótt áður prentuð í Lesbók Alþýðublaðsins 1934 og Dagur Noregs úr tímaritinu Helgafelli 1942. Tunglskinsnótt lætur ekki mikið yfir sér, skipar Tómas Guðmundsson sér hljóðlátlega í sveit með ljóðun- um í Fögru veröld. Ef til vill hefur orðalagið „bærinn fallinn í trans" dæmt það til útskúfunar á sinni tíð. Dagur Noregs á að sönnu heima með hátíðlegri tækifæris- ljóðum Fljótsins helga, en auðveit er að ráða hvað hefur tafið fyrir því að komast í bók. Það er dálítið um yfirlýsingar í því, tilfinninga- hita og nakinn boðskap eins og tíðkast á örlagatímum. Óbundið mál Tómasar Guð- mundssonar er í heildarútgáfunni og er fengur að hafa það á einum stað. Um nokkra viðauka er að ræða, m.a. hefur Léttara hjal (1975) lengst um átta greinar. Fjögur síðustu bindin geyma það, sem Tómas samdi fyrir bókaflokk- inn íslenzkir örlagaþættir (1964—73). Er þá margt ótalið í Ritum I—X. En óhætt er að full- yrða að lesendur ganga hér að fjársjóðum vísum. Prósi Tómasar Guðmundssonar jafnast ekki á við bestu ljóð hans, enda væri mikil heimtufrekja að gera kröfur til þess. En allt sem Tómas hefur skrifað ber skáldinu vitni. Rit I—X eru eru unnin í nánu samráði við skáldið sjálft. Þau eru hið fallegasta verk að ytra búnaði. Gísli Þór Gunnarsson: Kærleiksblómið, skáldsaga. Almenna bókafélagið, Reykjavík 1981. Ég hafði ekki lesið marga tugi blaðsiðna í þessari nærfellt tólf arka bók, þegar ég taldi mig hafa komizt að raun um, að höfundur hennar, sem segir söguna í ég- formi, hlyti að vera mjög ungur maður. Ég aflaði mér svo upplýs- inga um aldur hans og varð þess þá vís, að hann væri aðeins tutt- ugu og 'þriggja ára. Hann hefur því ekki persónulega frá að segja nema í hæsta lagi átján ára glöggu minnistímabili í þessari viðsjálu og oft harðleiknu veröld, en það duldist mér ekki við lestur- inn, að hann grundvallar sögu sína á eigin reynslu og sker það þar úr, að í átta af níu köflum sögunnar lýsir hann af greinilegri upplifun lífi sínu sem skiptinema í smáborginni Fresnó í Suður-Kali- forníu í Bandaríkjunum. En þó að ég leyfi mér að líta þannig á, að skáldið lýsi fyrst og fremst því, sem hann þekkir af eigin persónu- legri reynslu, legg ég áherzlu á, að það efnisatriði, sem reynist sögu- manninum og raunar sérhverjum, sem á við það að stríða — hartnær óyfirstíganleg torfæra á veginum til heilbrigðrar lífsnautnar — þarf ekki að byggjast á eigin reynslu, heldur á sögusögn einhvers þeirra, sem hann í Freskó hefur af sér- lega náin kynni. Hins vegar er þó ljóst, að skáldið gerir sér glögga grein fyrir því, sem sagt er frá sem fyrstu kynnum sögumannsins af nakinni konu, hafi reynzt hon- um skæður örlögvaldur í sam- skiptum hans við hið töfrandi kvenkyn. Töframærin í sögunni heitir María Gardner. Hún er seytján ára, en sögumaðurinn átján. Fyrstu samfundum þeirra lýsir hann þannig: „Ert þú frá íslandi,“ sagði tepruleg rödd fíngerðrar stelpu í þunnum bómullarkjól. „O, ég er svo spennt að kynnast þér. Kanntu að synda?" Ég leit framan í stúlk- una og sá það sakleysislegasta andlit, sem ég hef riokkrun tíma séð. Augun glömpuðu eins og tvær stjörnur á freknóttu andlitinu. „Já, ég kann að synda,“ svaraði ég fánalega og velti því fyrir mér, hvort hún vissi, hvað hjartað barðist ákaft í brjósti mér. Astæð- an til þess, að hún hafði svona mikil áhrif á mig var sú, að andlit hennar kom mér kunnuglega fyrir sjónir. Þetta var andlitið sem ég hafði séð fyrir mér, þegar ég lá í móki upp í Tröllskessugili. En hvað hefur svo þessi sakleys- islega ásýnd að geyma? Stúlkan reynist þótt ung sé, ein þeirra kvenna, sem hafa yndi af að vita sem flesta pilta verða hrifna af sér, þykist elska þennan og hinn sem þann eina, en aðeins um skeið. Svo skiptir hún um og kýs sér ann- an, síðan þriðja og fjórða, án þess að veita neinum fullnægju. Og ævinlega skírskotar hún til þess, að kristilegur siðaboðskapur leyfi ekki holdleg samskipti nema pilt- Svipmót og manngerðir fyrir vestan Bókmenntír Erlendur Jónsson Guðmundur G. Hagalín: ÞAR VERPIR HVITIIR ÖRN. Skáldsaga. Alm. bókafélagió. Reykjavík, 1981. Guðmundur G. Hagalín hefur samið leikrit eftir nokkrum sagna sinna. Giska ég á að það hafi reynst höfundinum auðvelt því sögur Hagaiíns byggjast mikið upp á samtölum; sögupersónurnar lýsa sér gerst með orðum sínum og bera með sér, hver um sig, sterk einkenni sem greina þær rækilega hverja frá 'annarri. Svo er um söguhetjurnar í þessari nýjustu skáldsögu Hagalíns, Þar verpir hvítur örn. Nafnið er eins og kunnugt er tekið upp úr ljóði Jón- asar Hallgrímssonar, Hornbjarg, en á þeim slóðum gerist sagan, ekki endilega á allra næstu grös- um við bjargið, en alltént einhvers staðar ekki langt frá: á hinu harð- býla og hrikalega norðvesturhorni landsins. Landslag og lífskjör mótuðu svipmót og framkomu fólksins þar um slóðir. »Margir, bæði karlar og konur, voru hlé- drægir að eðlisfari, sumir heim- óttarlegir vegna þess, hve ein- angraðir þeir höfðu verið í bernsku og jafnvel alla sína ævi.« Ekki urðu þó allir með því marki brenndir, alls ekki. Þarna uxu líka úr grasi einstaklingar sem kalla mátti heimsborgara mitt í allri einangruninni, karlar — og ekki síður konur sem voru ótvírætt til forystu fallin og létu skoðun sínar í Ijós andspænis hverjum sem var, fólk sem var ekki í vafa um hvað það vildi. En vissulega setti lífsbaráttan og umhverfið svip á það ekki síður en hina. Þar verpir hvítur örn er meðal- löng skáldsaga, en líkast til í styttra lagi miðað við margar aðr- ar skáldsögur Hagalíns. Hún ger- ist á stríðsárunum þegar tekið er að losna um fólk í afskekktum byggðum, og íbúarnir í sveit þeirri, sem hér um ræðir, horfa með ugg á fólksfækkun, auk þess sem þeir óttast það sem nú er kall- að — þjónustuleysi. Prestlaust hefur verið þarna um sinn. Þá berst sóknarnefndarformanninum bréf frá sjálfum biskupi, þar sem biskup spyr hvort söfnuðurinn vilji taka við presti sem sé skoskur að uppruna, hafi komið hingað til lands fyrir nokkrum árqm til að kenna golf (þá íþrótt hafði sóknar- nefndarformaðurinn aldrei heyrt nefnda og kallar hana gólf) síðan hafi hann gengið í gegnum guð- fræðideild Háskóla íslands, og að sjálfsögðu numið íslensku. Sóknarnefndarformaðurinn ætlar lítt að sinna bréfinu, leggur það frá sér og verður ekki séð að hann ætli að svara því. En kona hans les bréfið og tekur af skarið. Hún hefur fætt átta börn og getur allt eins átt eftir að fæða þau fleiri, og þá þarf prest til að skíra, og það jafnvel í hasti! Rekur hún mann sinn til að auglýsa almenn- an safnaðarfund þar sem málið skuli rætt, atkvæði greidd og bisk- upi síðan svarað. Er svo ekki að orðlengja að fundurinn er haldinn, þangað drífur að margmenni á mælikvarða sveitarinnar og hitt- ast þar hinar ólíkustu manngerð- ir, hver með sín sjónarmið, áhuga- mál og persónueinkenni, þar með talinn töffari þeirra tíma; piltur sem búinn er að kynnast höfuð- staðnum og setuliðsvinnunni og þykist því vita nokkuð mikið um veröldina. Ætla ég ekki að rekja efni sögunnar nánar, enda ekki við hæfi því sjón er sögu ríkari, og engin endursögn kemur í staðinn fyrir að lesa bókina sjálfa. Frásögnin er hér ákaflega létt og margt með blæ spaugs og kimni. Geri ég mér í hugarlund að sagan sé dálítið ýkt miðað við þann raunveruleika og þær fyrir- myndir sem höfundur kann að hafa haft í huga við samning hennar. Vissara er þó að fara hægt í fullyrðingar af því taginu fyrir þann sem ekki þekkir til á slóðum þeim þar sem sagan á að gerast. Hefur mér oftar en einu sinni verið tjáð af mönnum, sem upprunnir eru á einhverjum sögu- slóðum Hagalíns, að manngerðir þær, sem hann lýsir í sögum sín- um, minni mjög á margt fólk eins og það komið fyrir sjónir þar vestra á þeim tímum er sögurnar eiga að gerast. Gildi þá hið sama um málfar og atferlislýsingar ým- iss konar. Þessi nýjasta skáldsaga Haga- líns er að því leyti frábrugðin mörgum fyrri skáldsögum hans að hún vísar meira, bæði beint og óbeint, til nútímans, til líðandi stundar, t.d. spurninga um kven- réttindi sem nú eru mjög á dagskrá. Ekki þarf að boða rithöf- undinum Hagalín kvenfrelsi því margar minnisstæðustu söguhetj- ur hans eru konur. Ekki aðeins eru þær gæddar atgervi á við karla heldur líka hyggindum og hæfi- leika til forsjár. Og ekki er sjald- gæft að karlar verði að láta í minni pokann fyrir konum. Sókn- arnefndarformaðurinn í þessari sögu, Hreggviður Líkafrónsson, er enginn aukvisi, síður en svo. Eigi að síður verður hann að fara að Guðmundur G. Hagalín vilja konu sinnar í máli því sem hæst ber í sögunni — »ég og kannski fleiri af karlpeningi þess- arar sveitar ekki einu sinni kapt- einar á sínu eigin heimili*, eins og hann orðar það á fundinum. Fólkið í sveitinni er hert af erf- iðri lífsbaráttu og metur flest á kvarða hennar. Þegar það heyrir að hugsanlega sé von á skoskum presti verður því mörgu hugsað til skosku hrútanna, sem hingað höfðu verið fluttir og þóttu sérlega vænlegir til undaneldis, og til skosku fjárhundanna sem sögur fóru af og margur girntist vegna erfiðrar smalamennsku í strjál- býlinu. En eiginkona sóknar- nefndarformannsins Arnkatla Snorradóttir, kapteinn á sínu heimili og í raun óformlegur fund- MORGUNBLAÐINU hefur borist eftirfarandi: Sameiginlegur fundur stjórna kirkjufélaga, kvenna safnaðarfé- laga og starfandi prestkvenna í Reykjavíkurprófastdæmi, sem haldinn var í safnaðarheimili Langholtskirkju laugardaginn ii Þessi nýjasta skáldsaga Hagalíns er að því leyti frábrugðin mörgum fyrri skáldsög- um hans að hún vísar meira, bæði beint og óbeint, til nútímans, til líðandi stundar, t.d. spurninga um kven- réttindi sem nú eru mjög á dagskrá. £ £ arstjóri á safnaðarfundinum, skírskotar beint til kynsystra sinna er hún segir: »Við, konur, viljum fyrst og fremst hafa hann til þess brúks, sem prestum hefur frá því ég veit til mín verið ætlað.« Það eru sannarlega litríkar manngerðir sem mæla sér mót á síðum þessarar bókar. Hagalín fer sem fyrr á kostum í frásögn og persónusköpun. Þykir mér þessi saga hans skemmtilegust frá því að Márus á Valshamri og meistari Jón kom út en hún er af mörgum talin hans besta skáldsaga frá seinni áratugum — en Hagalín er nú búinn að vera sístarfandi rit- höfundur í sextíu ár. Og bækur þær, sem hann hefur sent frá sér, eru að minnsta kosti jafnmargar árunum. 10. október 1981, sendir frá sér eftirfarandi ályktun: Meðlimir í kirkjufélögum haldi sérstaklega vöku sinni hvað varðar kirkjugöngur og trúarlíf. Hvert kirkjufélag þarf að vera kirkju sinni traustur bakhjarl og finna hjá sér löngun til þess að sækja guðsþjónustur sem oftast. Konur hvetja til kirkjusóknar

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.