Morgunblaðið - 05.01.1982, Síða 16

Morgunblaðið - 05.01.1982, Síða 16
16 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 5. JANÚAR 1982 Friðrik Friðriksson skrifar frá Bandaríkjunum: Lægri skattar — breytt hugarfar? þessa dagana fjalla bandarískir fjölmiðlar óvenjumikið um gang efnahagsmála, þar sem fram og aftur er skeggrædd framvindan undir stjórn Ronalds Reagans. I viðtölum fer mikið fyrir gagnrýni frá demókrötum sem kenna Reagan um samdrátt í efnahagslífinu, aukið atvinnuleysi og yfirhöfuð allt það sem miður fer. Þessi söngur var jafnvel byrjaður áður en frumvarp forsetans um efnahagsviðreisn tók gildi fyrir rúm- um tveimur mánuðum. Lítið fer fyrir athugasemdum við þess- um málflutningi né skýringum á efnahagsfrumvarpinu og þar sem þeirra er þörf, þá vil ég hér úr bæta í tveimur greinum og nefna nokkur mikilvæg atriði varðandi frumvarpið, ekki síst . sjálfa hugmyndina sem liggur því að baki. Fyrir þaö fyrsta, þá er broslegt að demókratar á Bandaríkjaþingi skuli ekki sjá, að hvað sem frum- varp forsetans mun leiða af sér í framtíðinni, þá hefur það ekkert með að gera þótt útlitið í efna- hagsmálum nú sé ekki sérlega bjart. Það ætti öllum að vera ljóst að efnahagsaðgerðir hafa engin skyndileg áhrif, eins og skrúfað sé frá krana, heldur líður verulegur tími þar til áhrifa þeirra fer að gæta. Demókratarnir eru því að bölsótast út í fjármálaóstjórn fyrrverandi forseta síns, demó- kratans Carters. Finnst mörgum það einkennilegt að samherjar séu þannig að ráðast á Carter, sér í lagi þar sem hann hefur látið af störfum forseta. Ef vikið er að efnahagsáformum Reagans, þá liggur beint við að skýra hvað í þeim felst. Að greina framvinduna í hagkerfinu út frá framboðshlið (supply-side) er gömul hugmynd sem Reagan tek- ur mið af, en „faðir“ hagfræðinn- ar, Adam Smith, fjallaði um þetta fyrstur á 18. öld, þrátt fyrir að höfundarréttur „Reagan-bylt- ingarinnar" sé eignaður hagfræði- prófessornum Artúr Laffer frá Kaliforníu. Hugmyndin er í stór- um dráttum sú, að í hagkerfinu megi finna beint samband á milli þeirrar skattbyrði sem lögð er á einstaklinga og fyrirtæki og þeirra skatttekna sem ríkissjóður síðan innheimtir. Þessu má lýsa nánar á eftirfarandi hátt. Skatt- tekjur ríkisins aukast ef skattar eru hækkaðir upp að tilteknu marki, en fari skattar þar yfir þá taka skatttekjurnar að lækka. Skýringin á minnkandi skatttekj- um er sú, að með síhækkandi sköttum verði hugarfarsbreyting hjá einstaklingum, þeir sjá sér ekki lengur hag í að vinna jafn mikið og áður þar sem æ stærri hlutur teknanna fer í skatta. Sama á við um fyrirtæki, — stjórnendur þeirra vitá að meiri hagnaður leiðir til hærri skatta, þetta dregur úr áhuga þeirra á að leggja í áhættusamar fjárfest- Mörgum finnst einkennilegt að demókratar á Bandarfkjaþingi skuli nú vera að ráðast á fyrrverandi for seta sinn, demókratann Carter. ingar, t.d. rannsóknir á nýrri tækni, sem síðar gætu orðið undir- staða nýrra framleiðslumöguleika og fleiri atvinnutækifæra. Reagan er þess fullviss að Bandarikja- menn séu lokaðir inn í hring ofsköttunar og hann vill brjótast út með því að minnka umsvif ríkisins og lækka skatta. Aðgerð- irnar miða að því að valda hugar- farsbreytingu einstaklinga og stjórnenda fyrirtækja, á þá leið að nýir framleiðslukraftar munu sjá dagsins Ijós þegar einstaklingar hafa hvata til að auka vinnu- framlag sitt og eigendur fyrir- tækja sjá aukna arðsemisvon í að bæta við fjárfestingar. Þessu til viðbótar þá er það von hagspek- inga stjórnarinnar að skattalækk- anirnar virki svo hvetjandi á efna- hagslífið, að skattatekjur lækki ekki mjög mikið þrátt fyrir stór- fellda lækkun í skattstiganum. Þessi hugmynd gengur því í öfuga átt á við hefðbundnar hugmyndir um hagstjórn, sem miða að því að hafa áhrif á eftirspurnina í hag- kerfinu með að gerðum í pen- ingamálum og fjármálum ríkisins. Þvi verður varla neitað, að þetta hljómar dável, og ekki skemmir fyrir að fjölmörg dæmi úr daglega lífinu renna stoðum undir kenn- inguna. Dæmin eru keimlík, hvað- an sem þau eru tekin í nútíma vel- ferðarríkjum, þess vegna er ein- faldast og skýrast að taka þau frá Islandi. Á meðan nóg var af loðnu á ís- landsmiðum, þá var velþekkt að tveir og jafnvel þrír menn skiptust á að stjórna loðnuskipum, þ.e.a.s. hver um sig vann aðeins hluta úr ári. Ástæðan var augljós, þeim fannst ekki borga sig að vinna allt árið vegna ofsköttunar. Ekki er ósennilegt að lægri skattar hefðu breytt þessu hugarfari, í þá átt að auka vinnuframlag þeirra og þar með tekjur, — þjóðartekjur hefðu hækkað og líklega skatttekjur einnig. Lækkun hárra skatta leiðir því ekki til samsvarandi lækkunar í skatttekjum. — Þær gætu meira að segja aukist, en ekki gefst til- efni að þessu sinni að ræða við hvaða aðstæður það gæti gerst. Þegar málarinn segir við múr- arann: Ég mála húsið þitt ef þú múrar mitt, þá eru það, að þeirra mati, eðlileg viðbrögð við ofskött- un. Þeir taka upp vöruskipti til að koma í veg fyrir að tekjur mynd- ist, sem síðan eru skattlagðar. Báðir aðilar telja sig væntanlega hagnast og á nýjan leik mætti ætla að lægri skattar myndu breyta hugarfari þeirra og vinnu- tilhögun, þannig að þeir sæu sér hag í að nýta tíma sinn á annan hátt en að standa í vöruskiptum. í þessu dæmi er niðurstaðan harla ljós, engin tekjumyndun þýðir óbreyttar þjóðartekjur og þar af leiðandi skatttekjur. önnur dagleg einkenni ofsköttunar er vanvirð- ing við skattalög, þar sem skatt- svik eru ekki lengur einkamál fárra, heldur sameinkenni þeirra sem vilja líta á ofsköttunarlög sem ólög. Framangreind dæmi ættu að nægja til að hver sjái sjálfan sig í einhverju hlutverkanna, en einu er þó við að bæta. Þessi lýsing er dæmigerð fyrir hið svokallaða „neðanjarðarhagkerfi", sem sósía- listum verður gjarnan tíðrætt um en misskilja hins vegar algerlega. Það er auðsætt að sú krafa þeirra að grafa upp meinsemdina með sí- hækkandi sköttun er ekki lækn- ingin heldur meinsemdin sjálf. I Neinni Kreininni er fjaHad um huKsanleKan árangur af cfnahagsfrumvarpi Kcagans. Enginn veit um endalok I fyrrihluta þessarar greinar er sagt frá meginhugmyndinni að baki svonefndri (supply-side) hag- fræði, en á henni byggir Reagan Bandaríkjaforseti efnahagsáætl- anir sínar. Fjallað er um samband skattbyrði og skatttekna ríkisins, neikvætt hugarfar samfara of- sköttun og hvernig Reagan vill leysa úr læðingi áður ónýtta fram- leiðsluþætti með stórfelldri lækk- un skatta. Að baki þessari áætlun liggur því sú forsenda, að Banda- ríkjamenn hafi þegar farið yfir strikið í skattheimtu. Hér á eftir eru vangaveltur um gildi þessarar forsendu og væntanlegan árangur aðgerðanna. Engum dylst að ýmis tákn eru á lofti í vestrænum velferðarríkjum á tveimur árum eða 30% á þremur árum? Þessum spurningum getur reynslan ein svarað og tengist því síðara atriði þessarar greinar, þ.e. óvissunni um árangur sem fylgir öllum efnahagsaðgerðum. Þrjú atriði koma hér til álita, sem skipta misjafnlega miklu máli. Fyrir það fyrsta þá er niður- skurður ríkisútgjalda og skatta ekki daglegt brauð í stjórnmála- sögu Vesturlanda, enda hafa stjórnmálamenn verið önnum kafnir við hið gagnstæða, þ.e. að eyða sem mestu með samsvarandi stighækkun skatta. Það er því ekki mikið um gögn sem gefa vísbend- ingu um hvernig einstaklingar muni bregðast við skattalækkun- um. Annað atriði snertir máttl- eysi mannsins til að ráða við nátt- úruhamfarir og önnur ófyrirsjá- anleg atriði sem geta gert vonir um árangur að engu. Ekki má gleyma styrjaldarrekstri í þessu sambandi. í þriðja lagi verður að nefna þátt stjórnmálamannanna sjálfra, — þeirra sem feðruðu skattalækkanirnar í Bandaríkjun- um. Flestir vita, að fljótt skipast veður innan veggja löggjafar- samkunda og heldur þá er kosn- ingabarátta stendur fyrir dyrum. Niðurskurðarmaðurinn í dag get- ur því hæglega verið kominn á bekk með eyðsluseggjunum á morgun og jafnvel staðið fyrir að- gerðum sem verka í öfuga átt við þær fyrri. Hér er reyndar drepið á stærra vandamáli, sem er almenn staða stjórnskipunarinnar, en því verður ekki gerð frekari skil að þessu sinni. Framangreind atriði sýna ann- ars vegar hversu mörg ólík atriði ráða því hvort árangur næst og hins vegar ættu þau að varpa ljósi á hvaða takmörk hagfræði eru sett. Þótt hagfræðin sé óumdeil- anlega mikilvæg vísindagrein, þá verða ekki kveðnir upp margir dómar um stóra sannleik þegar viðfangsefnið er einstaklingurinn og umhverfi hans. Hagfræðin get- ur því aldrei orðið fullkomnari en fólkið sem hún fjallar um. Af \iMm\ A meðan nóg var af loðnu unnu sumir loðnuskipstjóranna aðeins hluta úr ári vegna hárra skatta. Að loknu ári fatlaðra: Öll erum við takmörkunum háð eftir Alfreö Haróarson og Sigur- geir Þorgrímsson Á liðnu ári hefur margt gott fólk orðið til að styrkja málstað fatlaðra. Aukin umræða um málið hefur víkkað hugtakið fötlun og hefur þetta góða fólk þegar rutt ýmsum hindrunum úr vegi svo fatlaðir megi njóta almennrar þátttöku og jafnréttis, því: ..llaltur ríöur hrossi hjord rckur handarvanur daufur \fj;ur dui»ir . . (ílr llávamálum) Hver er fullkominn? Engin mannleg vera. Oll erum við tak- mörkuð að.einhverju leyti. Öll að einhverju leyti fötluð. — Sam- skipti okkar innbyrðis eiga því að vera með þeim hætti, að hver ein- staklingur haldi sinni mannlegu reisn. Fötlun má gjarnan meta sem aðstöðu einstaklingsins í um- hverfi sínu. Því er oft auðvelt að draga úr afleiðingum fötlunar. Er nærsýnn maður fatlaður? Já, gleraugnalaus. Er manneskja í hjólastól fötluð? Já, að sjálfsögðu, en hún getur þó séð fyrir sér og sínum og unnið þjóðfélaginu gagn, ef vinnustaður hennar er aðlagað- ur þörfum hennar, svo hún geti unnið í stólnum. Það er hægt að nefna góð dæmi um viðbrögð vin- nuveitenda í þessu sambandi, þeir hafa t.d. sagað neðan af borðum og bætt umferðaræðar. Með því.að iiiiitniiiiiiiuHMfHifiUii sníða umhverfið að einstaklingn- um má draga mjög úr áhrifum flestrar fötlunar. Það má finna störf við flestra hæfi. Með allri þeirri umræðu sem farið hefur frám um fötlunina hafa hinir fötluðu óþyrmilega ver- ið minntir á fötlun sína. En vegna starfshátta nútíma þjóðfélags og sérþáttagreiningar verða þessi vinnubrögð að viðurkennast. Til þess að ná því setta markmiði að draga svo úr fötlun einstaklings- ins, að hann njóti sín sem best í samfélaginu. (Heimildir: Málefni fatlaðra „Gef- ið út af Sjálfsbjörgu, landsam- bandi fatlaðra, Rvk. 1981.) Alfreð Harðarson Sigurgeir Þorgrimsson. sem renna stoðum undir þá skoð- un að ofsköttun dragi úr vilja fólks til að vinna og valdi sam- drætti í framleiðslu fyrirtækja. Nægir þar að benda á vaxandi til- hneigingu til vöruskipta, minni vilja eigenda fyrirtækja til að leggja út í fjárfestingar og ein- staklinga til að vinna, svo og al- mennt virðingarleysi gagnvart skattalögum. Þótt menn fallist á að forsenda Reagans sé rökrétt í ljósi daglegrar reynslu, þá eru enn mörg ljón á veginum. Það fyrsta sem hér skiptir máli er að ákvarða það stig skattheimtu þegar nei- kvæðra áhrifa ofsköttunar fer að gæta. Þetta er vitanlega grund- vallaratriðið í allri kenningunni, þar sem árangur ræðst fyrst og fremst af því hvort skattar lækki nægilega mikið til að valda hug- arfarsbreytingu. Er t.a.m. nægi- legt að lækka almenna skatta um 10% á einu ári eða er það of lítið til að breyta nokkru? Verður kannski að lækka akatta um 20% þessu má leiða þá skoðun, að engin vissa er um það hvernig ólíkir ein- staklingar, með ólíkar skoðanir, smekk og þarfir bregðast við breyttum aðstæðum, í þessu til- felli skattalækkunum. Spá grein- arhöfundar um árangur efnahags- aðgerðanna á af þessum sökum jafn lítinn (eða mikinn) rétt á sér eins og spádómar hvers og eins. Spurningarmerkin og efin, sem að •lokum ráða niðurstöðinni eru nákvæmlega jafn mörg og þeir einstaklingar sem í hlut eiga. Fyrir þá sem vilja heyra spá, þrátt fyrir öll spurningarmerkin, þá er greinarhöfundur bjartsýnn og styðst þar einkum við þekkt eðli allra einstaklinga. Fullvíst er að einstaklingar nota hugvit sitt í skynsamlegri tilgangi og með betri árangri þegar umbunar erf- iðisins er að vænta, þeir nota krafta sína með eigin hag að leið- arljósi og án neinna tilætlana og leiða athafnir þeirra til bætts hags allra hinna.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.