Morgunblaðið - 28.02.1982, Blaðsíða 14

Morgunblaðið - 28.02.1982, Blaðsíða 14
62 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. FEBRÚAR 1982 ENVER HOXHA, leiötogi Alb- aníu í tæpa fjóra áratugi, er enn á líffi þrátt ffyrír sögusagn- ír um aö hann hafi veriö veg- inn. Hann var aö minnsta kosti nógu hress til þess aö ávarpa albanska þingiö ný- lega þegar bollalagt haföi veriö í nokkrar vikur hvort hann væri lífs eða liöinn. Fréttin um að hann væri aftur kominn fram í dagsljós- iö barst út þegar starfsmenn þeirrar deildar BBC, sem fylgist með erlendum út- varpssendingum, skýröu frá því að Hoxha heföi ávarpaö þingiö, þótt heimildarmenn í Belgrad drægju raunar strax í efa aö þaö hefði raunverulega verið Hoxha sem talaöi. Þar meö virtist hafa verið kveðinn niöur sá útbreiddi orörómur á Balkanskaga, að hann heföi látizt af sárum, sem hann heföi fengiö eftir skotbardaga viö Mehmet Shehu, forsæt- isráöherra um 27 ára skeiö og samherja hans í langri sam- eiginlegri baráttu, sem gerði þá aö einum „stálhnefa“ eins og eitt sinn sagöi í opinber- um áróöri. SAMSÆRI Á BALKANSKAGA Valdabarátta og laumuspil í Albaníu, hinu lokaða landi kommúnista En þótt nú viröist aö ekkert eins áhrifaríkt og þetta hafi gerzt *í Alb- aníu hefur samt sem áöur ekki fengizt svar viö þeirri ráögátu hvort í þessu einangraöa ríki kommúnista á Balkanskaga fari nú fram harövítug valdabarátta, sem hafi leitt til blóösúthellinga. Þaö eru ekki aöeins fjölmiölar, sem hafa velt þessu fyrir sér, held- ur margir menn á háum stööum, því aö þaö skiptir bæöi Vestur- veldin, Júgóslava og Kremlverja miklu máli hvaöa stefnu stjórn landsins muni fylgja í framtíöinni vegna legu Albaniu milli Júgóslavíu og Grikklands. Viö fátt er aö styöj- ast frá fyrstu hendi og þótt menn hafi reynt aö safna saman þeim fáu brotakenndu upplýsingum, sem borizt hafa, hafa þeir ekki get- aö komizt að ótviræöri niöurstööu. Sjálfsmorð? En svo mikiö er víst aö einn maöur er liöiö lík. En enginn sem stendur utan viö innsta valdahring- inn — og hann Ijóstrar ekki upp um leyndarmál sin — veit hvernig dauöa hans bar aö höndum. Alb- anir tilkynntu 17. desember aö Mehmet Shehu, sem var 67 ára gamall, heföi skotiö sig til bana þegar „þunglyndi af völdum tauga- bilunar" heföi bugaö hann. En nokkrum dögum eftir lát Shehus skrifaði júgóslavneskt vikublaö um þann „grun“ aö hann heföi orðiö „uppgjöri æöstu valda- manna" aö bráö. Skömmu síðar var staöhæft samkvæmt fréttum, sem voru haföar eftir bandarískum leyniþjónustuheimildum, aö Shehu heföi í raun og veru veriö myrtur, sennilega á næturfundi miöstjórn- ar albanska komrnúnistaflokksins. Samkvæmt einni útgáfunni sátu Hoxha j^g Shehu að kvöldveröi þegar deilur milli þeirra, sem höföu aukizt stig af stigi siöan á siöasta þingi flokksins, náöu hámarki. Þeir höföu veriö ósammála og Shehu mun hafa beitt sér fyrir því í flokksforystunni aö endir yröi bundinn á einangrunarstefnu Alb- ana og stjórnmálasamskipti viö vestræn ríki yröu efld. Um þetta snerist oröasennan og gripiö var til skotvopna í samræmi við gamla hefö í Albaníu, þar sem blóöhefnd- ir hafa tíökazt frá alda ööli og allt frám á síöustu ár. Særðist Hoxha? Fljótlega upphófust bollalegg- ingar um hvort Shehu eöa einn vina hans heföu ekki haft tíma til aö svara skothríöinni og hvort Hoxha sjálfur heföi ekki særzt eöa kannski beöið bana. Talfö var hugsanlegt aö Shehu heföi veriö skotinn til bana eftir aö hafa miöaö byssu aö Hoxha á miö- stjórnarfundinum eins og sum vestræn blöö sögöu frá, þótt frétt- in fengist ekki staöfest. En ekki þótti Ijóst hvort Shehu heföi falliö fyrir kúlum Hoxha, aöstoöarmanna hans eöa öryggisvaröa. Fréttir frá Austur-Evrópu hermdu aö tugir annarra gesta heföu einnig beöiö bana í skotbardaganum. Þaö renndi stoöum undir orö- róminn aö 15 af vandamönnum Shehu gegndu opinberum emb- ættum og búast mátti viö aö þeir mundu hefna hans. í þeim hópi voru Kadri Hazbiu landvarnaráö- herra (tengdasonur hans) og Fedor Shehu innanríkisráöherra. Þar viö bætast vandamenn Firetu konu hans sem hefur átt sæti í miö- stjórninni. Austur-evrópskar fréttir hermdu aö frú Shehu heföi veriö handtekin og valdabarátta fylgt í kjölfariö. Hreinsun heföi verið gerö i æöstu stjórn flokksins og ríkisstjórninni og fjöldi samstarfsmanna, vina og vandamanna Shehus heföu veriö teknir höndum, þeirra á meöal Hazibu landvarnaráöherra og Fed- or Shehu. Mikilvægt var, aö þótt opinber- lega væri sagt að Shehu heföi framið sjálfsmorö, var útför hans ekki gerð á kostnaö ríkisins eins og venja er um látna leiötoga, flokkurinn færöi honum ekki þakk- ir og þjóðarsorg var ekki lýst yfir. í raun og veru féll Shehu í ónáö. „Viö teljum aö hann hafi veriö neyddur til aö fremja sjálfsmorö eöa honum hafi beinlínis veriö út- rýmt af stjórnmálaástæöum," sagöi vestrænn stjórnarerindreki. „Slátrarinn“ Sjálfsmorö Shehus var illskilj- anlegt og þaö ekki síöur aö hann skyldi falla í ónáö. Hann virtist vera viö ágæta andlega og líkamlega heilsu, haföi lifaö af áratugi blóö- ugra hreinsana og bar alltaf á sér byssu, því að eins og hann sagöi eitt sinn vestrænum erindreka: „Viö vitum ekki hvaö bíður okkar á morgun." Hann baröist í borgarastríöinu á Spáni og stjórnaöi sveitum skæru- liöa sem böröust við Þjóöverja og ítali í heimsstyrjöldinni. Hann var yfirmaöur albanska hersins og stjórnaöi síöar innanríkisráöuneyt- inu, þar sem hann stóö fyrir hreinsunum í flokknum samkvæmt fyrirmælum Hoxha. Hann mun sjálfur hafa stjórnað aftöku manna, sem voru grunaöir um til- raun til sprengjuárásar á sovézka sendiráðiö, og var kallaöur „slátr- arinn“. Nokkrum dögum áöur en Shehu lézt mun hann hafa rætt viö nefnd- ir frá Grikklandi og Rúmeniu og nokkra vestræna sendiherra. Áhugi hans á því aö rjúfa einangr- un landsins viröist greinilega hafa orðið honum að falli. Júgóslavn-„ eska vikublaöiö Nin sagöi aö á miðstjórnarfundinum 17. desem- ber, sem var óvenju langur, heföi verið rætt um stefnuna í viöskipta- málum, sem ágrreiningurinn stóö um. Þar sem alkunna er að Hoxha hefur lengi barizt gegn áhrifum kapítalista var skiljanlegt til oröa- hnippinga kæmi út af þeim ágrein- ingi. Eitthvað óvenjulegt var á seyöi og örvaöi hugmyndaflug þeirra sem héldu aö Hoxha kynni aö hafa beöiö bana. Allt í einu voru alb- anskir vörubílar, sem komu til Júgóslavíu, ekki skreyttir myndum af hinum albanska leiötoga. Þau fáu sendiráö, sem eru starfrækt í Tirana, tilkynntu að myndir af Hoxha, sem venjulega gnæfa yfir opinberum byggingum, heföu ver- iö fjarlægöar. Mynd af albanska leiötoganum var sögð horfin í eftir- litsstöö á landamærum Albaníu og Júgóslaviu. Samkvæmt einni fréttinni var hernaöarviðbúnaöur fyrirskipaöur í Albaníu. Samkvæmt annarri frétt lokuöu Albanir landamærunum aö Júgóslavíu — þótt júgóslavneska flugfélagiö héldi áfram feröum sín- um til Tirana. Tilboð frá Moskvu Sovétríkin endurnýjuöu tilboö sitt um aö taka aftur upp stjórn- málasamband viö Albaníu. Vin- gjarnleg grein um Albaníu birtist í sovézka stjórnarmálgagninu Izv- estia — sem er mjög fágætt — og Búlgarar, nágrannar Albana, létu frá sér fara óvenjulega vinsamleg orö í þeirra garö, sem er líka sjaldgæft. Kannski vissu Rússar eitthvaö sem aörir vissu ekki. Kannski töldu þeir aö Hoxha væri látinn. Hoxha var maöurinn sem sleit samband- inu viö Rússa fyrir rúmum tuttugu árum, reitti þá ennþá meira til reiöi þegar hann tók upp náiö samband við Kinverja og kaus aö dveljast í „glæstri einangrun" þegar þaö samband slitnaöi 1978 og varö- veita sæluríki marxisma og lenín- isma í Albaníu án mengunar frá breytingum annars staöar. Rússar gátu aldrei gert sér vonir um aö seilast aftur til áhrifa í Albaníu meðan Hoxha væri ennþá viö völd. Grunsamlegt þótti hvernig alb- anskir fjölmiölar sögöu frá Hoxha. i ritstjórnargrein í Zeri i Popullit 10. janúar var aöeins tvisvar minnzt á Hoxha i grein á afmæli lýöveldis- stofnunarinnar, en þaö var eins- dæmi því aö dýrkunin á persónu Hoxha hefur slagaö upp í Stalíns- dýrkunina í Rússlandi. En aörar brotakenndar upplýs- ingar bentu til þess að Hoxha væri ekki ennþá dauöur úr öllum æð- um. Fréttir hermdu aö hann hefði sézt á sýningu þremur dögum eftir dauða Shehus og albanska Satt og ýkt Bókmenntlr Erlendur Jónsson Valgerður l»óra: BÖRN ÓRANNA 116 bls. Rvík, 1981. Höfundur kostar útgáfu þess- arar bókar og nefnir hann »ljóð- söj/u«. Skiptast á ljóðrænir kaflar, feitletraðir, og kaflar með raunsærri frásögn og er það hin eiginlega saga. Þykja mér hinir fyrrnefndu full óra- kenndir, raunsæisþátturinn mun fastari í sniðum. Þetta er unglingasaga. Fyrri hlutinn gerist í »grunnskólan- um Hæðaskóla í Reykjavík*. Rekkur söguhetjanna heitir 9. 0. Ekki er allt til fyrirmyndar í skóla þessum. Skólastjórinn er fláráður og kvensamur. »Hann reyndi að fá eina kennslukon- una skólans til fylgilags við sig og þegar það tókst ekki lagði hann fæð á konuna.« Kennar- arnir eru misjafnir. Einn er þó öðrum fremri í augum krakk- anna. En sá er ljóður á ráði hans að hann er með afbrigðum drykkfelldur. Námið gengur treglega og verður höfundi til- efni til þessarar alhæfingar: »Eins og víðast í hinu ís- lenska grunnskólakerfi var þeim börnum mest mismunað sem minnsta þessa svokallaða námsgetu höfðu. í lélegustu bckkina var hrúgað saman nemendum sem alls ekki vildu læra þau kynstur af stærð- fræðiformúlum og málfræði- reglum sem samræmda prófið fyrirskipaði fimm mánuðum eftir upphaf níunda' bekkjar. Þessi börn voru því fullkomlega óvirk, mörg gáfust fljótlega upp, önnur héngu út skólaárið.« Þó benda megi á bjartari hliðar á íslenska skólakerfinu en þessa kemur lýsing þessi vafalaust heim og saman við ýmsar hliðstæður í raunveru- leikanum. Kerfi, sem er bæði miðstýrt og þó illa stjórnað, sál- arlaust og hugsjónalaust, hefur fátt að miðla þeim sem sjálfir eru fátækir í anda. Þeir, sem starfa við þetta kerfi hugsa um það eitt að komast nokkurn veg- inn áfallalaust fram úr hverjum starfsdegi. Og unglingar þeir, sem hrúgað er saman í þessum forheimskandi geymslum, reyna að sínu Ieyti að drepa tímann með ráðum sem þeim eru tiltæk — ólátum ef ekki vill betur til. Sá hluti sögu þessarar, sem segir frá krökkunum í skólan- um, er bæði líflegastur, raun- sannastur og mestur skáldskap- ur. Málfar sögúpersónanna er t.d. víða tilþrifamikið og líkast ti! í nokkuð góðu samræmi við það sem unglingar tala nú á dögum. Skemmtilegur er, svo dæmi sé tekið, kafli þar sem segir frá málfundi krakkanna. Þar tjá þau viðhorf sín umbúða- laust og kemur þá í ljós að þau hugsa heilmikið og hafa skoð- anir á málefnum. Sumt er það að vísu tískuskoðanir. Annað byggt á reynslu og viðhorfum þeirra sjálfra. Skólanum lýkur og tvær stúlknanna fara vestur í fisk- vinnu; eru þar til húsa hjá ömmu »fyrir neðan fjallið við sjóinn«. Þar má una lífinu bet- ur. Þar er þó gengið að nýtum störfum en ekki hangið yfir fá- nýtu blaðri eins og í skólafor- smáninni. En heldur dofnar þá yfir sögunni. Lífið er þarna óeðlilega þægilegt. Að halda því fram að ævi »ömmu« og hennar kynslóðar hafi liðið í sælu ein- falds og fábrotins lífs er annað- hvort barnaskapur eða sögu- fölsun. Kynslóð hennar barðist frá fátækt til bjargálna og átti sér þá hugsjón æðsta að afkom- endur hennar þyrftu ekki að heyja jafnharða lífsbaráttu en gætu notið þeirra efnislegu þæginda sem hún barðist fyrir. Samband kynslóðanna í sögu þessari er því einfaldað um of. Þótt unglingarnir hafi villst af beinni götu lífsleiðarinnar og öfundi afa og ömmu í aðra Valgerður l*óra röndina af afslöppuðu lífi sínu geta þeir ekki sótt til þeirra nema takmörkuð ráð — afi og amma þurftu ekki, svo dæmi sé tekið, að ljúka samræmdum prófum frá grunnskóla. Og varla óskar nokkur maður þess- um unglingum að þeir herðist í baráttu við atvinnuleysi, fæðu- skort, berklaveiki og heims- m

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.