Morgunblaðið - 28.02.1982, Blaðsíða 14
62
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. FEBRÚAR 1982
ENVER HOXHA, leiötogi Alb-
aníu í tæpa fjóra áratugi, er
enn á líffi þrátt ffyrír sögusagn-
ír um aö hann hafi veriö veg-
inn. Hann var aö minnsta
kosti nógu hress til þess aö
ávarpa albanska þingiö ný-
lega þegar bollalagt haföi
veriö í nokkrar vikur hvort
hann væri lífs eða liöinn.
Fréttin um að hann væri
aftur kominn fram í dagsljós-
iö barst út þegar starfsmenn
þeirrar deildar BBC, sem
fylgist með erlendum út-
varpssendingum, skýröu frá
því að Hoxha heföi ávarpaö
þingiö, þótt heimildarmenn í
Belgrad drægju raunar strax í
efa aö þaö hefði raunverulega
verið Hoxha sem talaöi. Þar
meö virtist hafa verið kveðinn
niöur sá útbreiddi orörómur á
Balkanskaga, að hann heföi
látizt af sárum, sem hann
heföi fengiö eftir skotbardaga
viö Mehmet Shehu, forsæt-
isráöherra um 27 ára skeiö og
samherja hans í langri sam-
eiginlegri baráttu, sem gerði
þá aö einum „stálhnefa“ eins
og eitt sinn sagöi í opinber-
um áróöri.
SAMSÆRI Á
BALKANSKAGA
Valdabarátta og laumuspil í Albaníu, hinu lokaða landi kommúnista
En þótt nú viröist aö ekkert eins
áhrifaríkt og þetta hafi gerzt *í Alb-
aníu hefur samt sem áöur ekki
fengizt svar viö þeirri ráögátu
hvort í þessu einangraöa ríki
kommúnista á Balkanskaga fari nú
fram harövítug valdabarátta, sem
hafi leitt til blóösúthellinga.
Þaö eru ekki aöeins fjölmiölar,
sem hafa velt þessu fyrir sér, held-
ur margir menn á háum stööum,
því aö þaö skiptir bæöi Vestur-
veldin, Júgóslava og Kremlverja
miklu máli hvaöa stefnu stjórn
landsins muni fylgja í framtíöinni
vegna legu Albaniu milli Júgóslavíu
og Grikklands. Viö fátt er aö styöj-
ast frá fyrstu hendi og þótt menn
hafi reynt aö safna saman þeim
fáu brotakenndu upplýsingum,
sem borizt hafa, hafa þeir ekki get-
aö komizt að ótviræöri niöurstööu.
Sjálfsmorð?
En svo mikiö er víst aö einn
maöur er liöiö lík. En enginn sem
stendur utan viö innsta valdahring-
inn — og hann Ijóstrar ekki upp
um leyndarmál sin — veit hvernig
dauöa hans bar aö höndum. Alb-
anir tilkynntu 17. desember aö
Mehmet Shehu, sem var 67 ára
gamall, heföi skotiö sig til bana
þegar „þunglyndi af völdum tauga-
bilunar" heföi bugaö hann.
En nokkrum dögum eftir lát
Shehus skrifaði júgóslavneskt
vikublaö um þann „grun“ aö hann
heföi orðiö „uppgjöri æöstu valda-
manna" aö bráö. Skömmu síðar
var staöhæft samkvæmt fréttum,
sem voru haföar eftir bandarískum
leyniþjónustuheimildum, aö Shehu
heföi í raun og veru veriö myrtur,
sennilega á næturfundi miöstjórn-
ar albanska komrnúnistaflokksins.
Samkvæmt einni útgáfunni sátu
Hoxha j^g Shehu að kvöldveröi
þegar deilur milli þeirra, sem höföu
aukizt stig af stigi siöan á siöasta
þingi flokksins, náöu hámarki. Þeir
höföu veriö ósammála og Shehu
mun hafa beitt sér fyrir því í
flokksforystunni aö endir yröi
bundinn á einangrunarstefnu Alb-
ana og stjórnmálasamskipti viö
vestræn ríki yröu efld. Um þetta
snerist oröasennan og gripiö var til
skotvopna í samræmi við gamla
hefö í Albaníu, þar sem blóöhefnd-
ir hafa tíökazt frá alda ööli og allt
frám á síöustu ár.
Særðist Hoxha?
Fljótlega upphófust bollalegg-
ingar um hvort Shehu eöa einn
vina hans heföu ekki haft tíma til
aö svara skothríöinni og hvort
Hoxha sjálfur heföi ekki særzt eöa
kannski beöið bana.
Talfö var hugsanlegt aö Shehu
heföi veriö skotinn til bana eftir aö
hafa miöaö byssu aö Hoxha á miö-
stjórnarfundinum eins og sum
vestræn blöö sögöu frá, þótt frétt-
in fengist ekki staöfest. En ekki
þótti Ijóst hvort Shehu heföi falliö
fyrir kúlum Hoxha, aöstoöarmanna
hans eöa öryggisvaröa. Fréttir frá
Austur-Evrópu hermdu aö tugir
annarra gesta heföu einnig beöiö
bana í skotbardaganum.
Þaö renndi stoöum undir orö-
róminn aö 15 af vandamönnum
Shehu gegndu opinberum emb-
ættum og búast mátti viö aö þeir
mundu hefna hans. í þeim hópi
voru Kadri Hazbiu landvarnaráö-
herra (tengdasonur hans) og Fedor
Shehu innanríkisráöherra. Þar viö
bætast vandamenn Firetu konu
hans sem hefur átt sæti í miö-
stjórninni.
Austur-evrópskar fréttir hermdu
aö frú Shehu heföi veriö handtekin
og valdabarátta fylgt í kjölfariö.
Hreinsun heföi verið gerö i æöstu
stjórn flokksins og ríkisstjórninni
og fjöldi samstarfsmanna, vina og
vandamanna Shehus heföu veriö
teknir höndum, þeirra á meöal
Hazibu landvarnaráöherra og Fed-
or Shehu.
Mikilvægt var, aö þótt opinber-
lega væri sagt að Shehu heföi
framið sjálfsmorö, var útför hans
ekki gerð á kostnaö ríkisins eins
og venja er um látna leiötoga,
flokkurinn færöi honum ekki þakk-
ir og þjóðarsorg var ekki lýst yfir. í
raun og veru féll Shehu í ónáö.
„Viö teljum aö hann hafi veriö
neyddur til aö fremja sjálfsmorö
eöa honum hafi beinlínis veriö út-
rýmt af stjórnmálaástæöum,"
sagöi vestrænn stjórnarerindreki.
„Slátrarinn“
Sjálfsmorö Shehus var illskilj-
anlegt og þaö ekki síöur aö hann
skyldi falla í ónáö. Hann virtist vera
viö ágæta andlega og líkamlega
heilsu, haföi lifaö af áratugi blóö-
ugra hreinsana og bar alltaf á sér
byssu, því að eins og hann sagöi
eitt sinn vestrænum erindreka:
„Viö vitum ekki hvaö bíður okkar á
morgun."
Hann baröist í borgarastríöinu á
Spáni og stjórnaöi sveitum skæru-
liöa sem böröust við Þjóöverja og
ítali í heimsstyrjöldinni. Hann var
yfirmaöur albanska hersins og
stjórnaöi síöar innanríkisráöuneyt-
inu, þar sem hann stóö fyrir
hreinsunum í flokknum samkvæmt
fyrirmælum Hoxha. Hann mun
sjálfur hafa stjórnað aftöku
manna, sem voru grunaöir um til-
raun til sprengjuárásar á sovézka
sendiráðiö, og var kallaöur „slátr-
arinn“.
Nokkrum dögum áöur en Shehu
lézt mun hann hafa rætt viö nefnd-
ir frá Grikklandi og Rúmeniu og
nokkra vestræna sendiherra.
Áhugi hans á því aö rjúfa einangr-
un landsins viröist greinilega hafa
orðið honum að falli. Júgóslavn-„
eska vikublaöiö Nin sagöi aö á
miðstjórnarfundinum 17. desem-
ber, sem var óvenju langur, heföi
verið rætt um stefnuna í viöskipta-
málum, sem ágrreiningurinn stóö
um. Þar sem alkunna er að Hoxha
hefur lengi barizt gegn áhrifum
kapítalista var skiljanlegt til oröa-
hnippinga kæmi út af þeim ágrein-
ingi.
Eitthvað óvenjulegt var á seyöi
og örvaöi hugmyndaflug þeirra
sem héldu aö Hoxha kynni aö hafa
beöiö bana. Allt í einu voru alb-
anskir vörubílar, sem komu til
Júgóslavíu, ekki skreyttir myndum
af hinum albanska leiötoga. Þau
fáu sendiráö, sem eru starfrækt í
Tirana, tilkynntu að myndir af
Hoxha, sem venjulega gnæfa yfir
opinberum byggingum, heföu ver-
iö fjarlægöar. Mynd af albanska
leiötoganum var sögð horfin í eftir-
litsstöö á landamærum Albaníu og
Júgóslaviu.
Samkvæmt einni fréttinni var
hernaöarviðbúnaöur fyrirskipaöur
í Albaníu. Samkvæmt annarri frétt
lokuöu Albanir landamærunum aö
Júgóslavíu — þótt júgóslavneska
flugfélagiö héldi áfram feröum sín-
um til Tirana.
Tilboð frá Moskvu
Sovétríkin endurnýjuöu tilboö
sitt um aö taka aftur upp stjórn-
málasamband viö Albaníu. Vin-
gjarnleg grein um Albaníu birtist í
sovézka stjórnarmálgagninu Izv-
estia — sem er mjög fágætt — og
Búlgarar, nágrannar Albana, létu
frá sér fara óvenjulega vinsamleg
orö í þeirra garö, sem er líka
sjaldgæft.
Kannski vissu Rússar eitthvaö
sem aörir vissu ekki. Kannski töldu
þeir aö Hoxha væri látinn. Hoxha
var maöurinn sem sleit samband-
inu viö Rússa fyrir rúmum tuttugu
árum, reitti þá ennþá meira til reiöi
þegar hann tók upp náiö samband
við Kinverja og kaus aö dveljast í
„glæstri einangrun" þegar þaö
samband slitnaöi 1978 og varö-
veita sæluríki marxisma og lenín-
isma í Albaníu án mengunar frá
breytingum annars staöar. Rússar
gátu aldrei gert sér vonir um aö
seilast aftur til áhrifa í Albaníu
meðan Hoxha væri ennþá viö völd.
Grunsamlegt þótti hvernig alb-
anskir fjölmiölar sögöu frá Hoxha.
i ritstjórnargrein í Zeri i Popullit 10.
janúar var aöeins tvisvar minnzt á
Hoxha i grein á afmæli lýöveldis-
stofnunarinnar, en þaö var eins-
dæmi því aö dýrkunin á persónu
Hoxha hefur slagaö upp í Stalíns-
dýrkunina í Rússlandi.
En aörar brotakenndar upplýs-
ingar bentu til þess að Hoxha væri
ekki ennþá dauöur úr öllum æð-
um. Fréttir hermdu aö hann hefði
sézt á sýningu þremur dögum eftir
dauða Shehus og albanska
Satt og ýkt
Bókmenntlr
Erlendur Jónsson
Valgerður l»óra:
BÖRN ÓRANNA 116 bls.
Rvík, 1981.
Höfundur kostar útgáfu þess-
arar bókar og nefnir hann »ljóð-
söj/u«. Skiptast á ljóðrænir
kaflar, feitletraðir, og kaflar
með raunsærri frásögn og er
það hin eiginlega saga. Þykja
mér hinir fyrrnefndu full óra-
kenndir, raunsæisþátturinn
mun fastari í sniðum.
Þetta er unglingasaga. Fyrri
hlutinn gerist í »grunnskólan-
um Hæðaskóla í Reykjavík*.
Rekkur söguhetjanna heitir 9.
0. Ekki er allt til fyrirmyndar í
skóla þessum. Skólastjórinn er
fláráður og kvensamur. »Hann
reyndi að fá eina kennslukon-
una skólans til fylgilags við sig
og þegar það tókst ekki lagði
hann fæð á konuna.« Kennar-
arnir eru misjafnir. Einn er þó
öðrum fremri í augum krakk-
anna. En sá er ljóður á ráði
hans að hann er með afbrigðum
drykkfelldur. Námið gengur
treglega og verður höfundi til-
efni til þessarar alhæfingar:
»Eins og víðast í hinu ís-
lenska grunnskólakerfi var
þeim börnum mest mismunað
sem minnsta þessa svokallaða
námsgetu höfðu. í lélegustu
bckkina var hrúgað saman
nemendum sem alls ekki vildu
læra þau kynstur af stærð-
fræðiformúlum og málfræði-
reglum sem samræmda prófið
fyrirskipaði fimm mánuðum
eftir upphaf níunda' bekkjar.
Þessi börn voru því fullkomlega
óvirk, mörg gáfust fljótlega
upp, önnur héngu út skólaárið.«
Þó benda megi á bjartari
hliðar á íslenska skólakerfinu
en þessa kemur lýsing þessi
vafalaust heim og saman við
ýmsar hliðstæður í raunveru-
leikanum. Kerfi, sem er bæði
miðstýrt og þó illa stjórnað, sál-
arlaust og hugsjónalaust, hefur
fátt að miðla þeim sem sjálfir
eru fátækir í anda. Þeir, sem
starfa við þetta kerfi hugsa um
það eitt að komast nokkurn veg-
inn áfallalaust fram úr hverjum
starfsdegi. Og unglingar þeir,
sem hrúgað er saman í þessum
forheimskandi geymslum, reyna
að sínu Ieyti að drepa tímann
með ráðum sem þeim eru tiltæk
— ólátum ef ekki vill betur til.
Sá hluti sögu þessarar, sem
segir frá krökkunum í skólan-
um, er bæði líflegastur, raun-
sannastur og mestur skáldskap-
ur. Málfar sögúpersónanna er
t.d. víða tilþrifamikið og líkast
ti! í nokkuð góðu samræmi við
það sem unglingar tala nú á
dögum. Skemmtilegur er, svo
dæmi sé tekið, kafli þar sem
segir frá málfundi krakkanna.
Þar tjá þau viðhorf sín umbúða-
laust og kemur þá í ljós að þau
hugsa heilmikið og hafa skoð-
anir á málefnum. Sumt er það
að vísu tískuskoðanir. Annað
byggt á reynslu og viðhorfum
þeirra sjálfra.
Skólanum lýkur og tvær
stúlknanna fara vestur í fisk-
vinnu; eru þar til húsa hjá
ömmu »fyrir neðan fjallið við
sjóinn«. Þar má una lífinu bet-
ur. Þar er þó gengið að nýtum
störfum en ekki hangið yfir fá-
nýtu blaðri eins og í skólafor-
smáninni. En heldur dofnar þá
yfir sögunni. Lífið er þarna
óeðlilega þægilegt. Að halda því
fram að ævi »ömmu« og hennar
kynslóðar hafi liðið í sælu ein-
falds og fábrotins lífs er annað-
hvort barnaskapur eða sögu-
fölsun. Kynslóð hennar barðist
frá fátækt til bjargálna og átti
sér þá hugsjón æðsta að afkom-
endur hennar þyrftu ekki að
heyja jafnharða lífsbaráttu en
gætu notið þeirra efnislegu
þæginda sem hún barðist fyrir.
Samband kynslóðanna í sögu
þessari er því einfaldað um of.
Þótt unglingarnir hafi villst af
beinni götu lífsleiðarinnar og
öfundi afa og ömmu í aðra
Valgerður l*óra
röndina af afslöppuðu lífi sínu
geta þeir ekki sótt til þeirra
nema takmörkuð ráð — afi og
amma þurftu ekki, svo dæmi sé
tekið, að ljúka samræmdum
prófum frá grunnskóla. Og
varla óskar nokkur maður þess-
um unglingum að þeir herðist í
baráttu við atvinnuleysi, fæðu-
skort, berklaveiki og heims-
m