Morgunblaðið - 28.02.1982, Blaðsíða 20
68
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. FEBRÚAR 1982
Mynd fré 13. öld. Djöfull á skíöum.
Frá 5. öld: Ófreskja úr noröri.
árum
Noröurálfubúa var lýst sem ófreskju meö einn risafót, sem
hann notaði til þess aö verja sig meö og sem hann áttí aö
geta hlaupið á meö ótrúlegum hraóa. Um 360 segir Pythéas
frá Marseilles þó frá því aó kaupmennirnir hafi séö fólk,
sem nefnist Skýþar. Það á aö vera hlýlega klætt, og hefur
langa skanka. En sögusagnirnar um ófreskjurnar á skíöun-
um, sem kaupmenn Suður-Evrópu sögöu frá úr ferðum
sínum og kirkjan haföi fyrirlitningu á, lifóu fram á 17. öld.
1578 birtist þessi mynd af skíðamanni í avr-
ópskri bók, en skíðin eru geró eftir rangri lýs-
ingu.
Þessi mynd af skíðamanni með jafnvasgis-
stöng er lika talin röng.
Hér kemur
aftur á móti
mynd af
skíöamanni
meö staf,
sem mun
vera rétt lýs-
ing.
Til aö líkja eftir hreindýrinu fer veióimaóurinn aö líkja eftir búnaöi þess, svo hann megi sigra þaö. Maðurinn byrjar á því aö klssöast
feldinum af því. Þá býr hann sér sama höfuðbúnaö. En í þúsundir ára heldur veiöimaöurinn áfram að staulast stirólega í snjónum á eftir
dýrinu, sem hann er aö elta. Og klaufirnar á hreindýrinu, sem henta svo dásamlega vel á norðurslóðum, meö frammjóa Mhófa“ til aö
renna á og spora til aö stööva sig á að aftan, þær veröa honum fyrsta fyrirmyndin til að líkja eftir.
Þaö er ekki fyrr en á árinu 1888, aö
skíöi veröa almennt þekkt í heimin-
um. Eftir margar tilraunir heimskauta-
fara frá ýmsum þjóöum, berst sú frétt
til London, New York og Parísar aö
norskur heimskautafari hafi gengið
yfir Grænland8jökul frá austri til vest-
urs. Leyndardómurinn í velgengni
hans felst í því aó allir leiðangurs-
menn ganga á „snjóskautum“. Og
þegar mynd af Nansen og leiöangri
hans birtist, eins og hún sést hér, þá
veróa skíóin á allra vörum. Samt sem
áóur heita þau ekki ennþá skíði, held-
ur skautar. En árió 1910 ryður skíöa-
nafniö sér til rúms í Englandi. Nafnió
er eflaust komiö af gömlu
sögnunum
um Skýþana.
Nansen notaói aðeins
einn staf til hjálpar.
Þaö var ekki fyrr en
um 1920 að menn fóru
aó nota tvo skíöastafi.
'Íö:
Þessi mynd fannst norðan vió Hvítahaf og er ein af fyrstu
klettamyndunum, sem sýnir menn meö skíöi á fótum.
Skíóamaöurinn nær bráóinni.
Þessi veggmynd er 12 þúsund
ára gömul.
Norræn steinrista. Veióimaöurinn er
á skíóum og meö vopn í hönd.
Frá 17. öld. Lappi á skíðum, stuttu og löngu. Loksins rétt mynd.
A
skíðum
fyrir
30 þúsund
■
Hverjir voru mennirnir, sem
fyrstir gengu á skíöum? Og
hvernig stóö á því að þeir tóku
að nota þennan fótabúnað? Nú
þegar skíðattminn stendur sem
hæst, er ekki úr vegi aó draga
fram það sem sagnfræðingar og
mannfræöingar hafa grafiö úr
gleymsku um fyrstu skíöamenn-
ina. Myndir af þeim höfum viö
fengió úr frönsku blaði, og ættu
þær aó skýra nokkuð eftirfar-
andi fullyröingar. En skíöa-
búnaöurinn hefur tekiö þó
nokkrum breytingum frá upp-
hafi.
Kveikjan aö skíöunum var
hungur, snjór og galdrar. Fyrstu
myndirnar fundust fyrir rúmri öld
viö mörk heimskautaíssins. Fyrir
30 þúsund árum var öll Noröur-
Evrópa hulin ís og snjó. Maöurinn
átti einungis kost á einu veiöidýri,
hreindýrinu. Áöur en veiöarnar
hófust var siöur aö stinga spjóti í
mynd af dýrinu. Veiöimaðurinn’
treysti því aö hægt væri aö veikja
dýriö meö göldrum. En til aö
vinna á því varö hann líka aö geta
hlaupið á eftir því í snjónum.
Fyrstu skíöin uröu til vegna þeirr-
ar þarfar. Frummennirnir, sem
fundu þau upp, báru semsagt í
brjósti þá von, aö þeir gætu
tryggt sér heppni í veiöiferö meö
því aö krota mynd af veiöunum á
vegginn í helli sínum.
Á steinöld tók maöurinn aö
reyna aö búa sér til áhöld, til þess
aö tryggja lífsafkomu sína: öxina
til aö höggva meö, hníf til aö
kasta af stuttu færi og boga og
örvar til aö veiöa sér bráö. En
hann lifði í heimi, þar sem allt um-
hverfiö var ein ógnun viö hann:
kuldinn, hungrið, villidýrin. Hann
trúir á ill öfl og alls konar hlutir
eru honum „vinveittir", þ.e. hjálpa
honum í vörn og til árása. Þeir
veröa honum heillatæki. j þann
flokk falla skíöin. En jafnframt því
sem þessi skósóli úr viöi varö til
og hjálpaöi veiöimanninum til
þess aö ná viðbragösflýti veiöi-
dýrsins, þá veröur líka til einhvers
konar töframaöur ættbálksins.
Á þeim þúsundum ára, sem
veiöimenn Suövestur-Evrópu eltu
noröur eftir álfu hreindýrin, sem
þeir byggöu á afkomu sína, uröu
einhverjir mestu þjóöflutningar
forsögualdar. Og þegar þessi
frummaöur finnur svo Noröur-
löndin, sem þá eru aö vakna upp
af ísaldarsvefni, þá sér ný skíöa-
menning dagsins Ijós. Hún varö til
10 þúsund árum fyrir okkar tíma-
tal. Um leiö og notkun skíöa hasl-
aði sér völl á strönd Eystrá-
saltsins, hættu þau aö vera töfra-
gripir. Um 600 árum fyrir okkar
tímatal koma skíöin þó aftur fram
sem þjóösaga. Þegar grísku og
latnesku kaupmennirnir taka aö
leggja leiö sína í noröurátt í leit aö
gulli, ömbru, tini og skinnum, lýsa
þeir viö heimkomuna „scyþýska
fóikinu eöa skýþum, sem beri á
fótum sér langa viöarsóla.“ I
feröasögum frá Hyperboróu —
Lapplandi nútímans — birtist
þetta fólk allt fram á 17. öld sem
„ógeðslegir og gráöugir ræningj-
ar“. En farandkaupmennirnir, sem
héldu viö þessum sögusögnum —
e.t.v til þess aö draga kjarkinn úr
hugsanlegum keppinautum —
lofa samt sem áöur „furöulega
leikni þessara smávöxnu villi-
manna á snjóskautunum sínum”.
Frægustu dráttlistarmenn í
Þýskalandi, Frakklandi og ítalíu
heillast af frásögnunum af þessari
menningu, sem þeir þekkja ekkert
til og af lýsingunum af þessu nor-
ræna fólki spretta hugmyndir aö
nýjum og oft fjarstæöukenndum
myndum. En þessi drátthögu
menn teikna oft myndir sínar eftir