Morgunblaðið - 27.03.1982, Qupperneq 21

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. MARZ 1982
21
FÆÐA OG HEILBRIGÐI
sem er miklu viðsjárverðara og
virkara efni.
Þegar nítrat er sett í kjöt
breyta gerlar í pæklinum því í
nítrít. Það er síðan nítrítið sem
stuðlar að hinum ýmsu breyting-
um sem saltpéturinn er þekkt-
astur fyrir.
Kjötiðnaðarmenn eru nú í
vaxandi mæli að hætta að nota
saltpétur og farnir að nota nítrít
í staðinn. Er þá bæði auðveldara
að hafa stjórn á vinnslunni og
koma í veg fyrir ofnotkun.
Saltpétur var upphaflega
notaður eingöngu sem litarefni í
kjöt. Þegar honum er bætt í við
vinnsluna myndar hann nítrít
sem gengur í samband við efni í
kjötinu og gefur rauða litinn.
En nítrítið er jafnframt kröft-
ugt rotvarnarefni og bætist þá við
rotverjandi áhrif matarsaltsins.
En auk þess hefur nítrítið ýmsa
aðra æskilega eiginleika.
Því miður fylgir sá galli gjöf
Njarðar að nítrít getur myndað
kröftuga krabbameinsvalda,
svonefnd N-nítrososambönd. Eru
þessi efni stundum einu nafni
(ranglega) nefnd nítrosamín.
Þægilegast væri auðvitað að
geta haldið áfram að nota nítrít
í matvæli og beita einhverjum
brögðum til þess að koma í veg
fyrir myndun þessara eiturefna.
Rannsóknir hafa sýnt að bæði
C-vítamín og E-vítamín geta komið
í veg fyrir myndun nítrososam-
handa. Er því mikilvægt að nægi-
legt magn sé af þessum efnum í
fæðunni.
Þessa þekkingu er nú þegar
farið að nýta við kjötvinnslu. Er
venjulega notað ísoaskorbat, en
það er efni náskylt C-vítamíni
sem hefur hliðstæða eiginleika.
Þar sem matvæla sem inni-
halda salt og saltpétur hefur
verið neytt um alllangt skeið
víða um lönd hafa margir velt
því fyrir sér hvort og hve mikil
áhrif það hafi haft á tíðni
krabbameins.
Enn er engin leið að geta sér
til um þau áhrif sem nítroso-
sambönd í umhverfinu hafa haft
á krabbamein í mönnum. Hins
vegar valda þessi efni krabba-
meini í mörgum vefjum í til-
raunadýrum.
Saltpétur og
magakrabbamein
Ýmislegt styður þá kenningu að
magakrabbamein á íslandi hafi
einkum átt rætur að rekja til
breyttra vinnsluhátta matvæla og
skorts á C-vítamíni í fæðunni.
Eftir 1850 fóru íslendingar að
salta mat í stórum stíl, en hefð-
bundnum aðferðum á borð við
reykingu hnignaði þá að sama
skapi. Hefur neysla á söltuðu
kjöti líklega náð hámarki eftir
1920.
Eftir 1850 byrjuðu íslendingar
jafnframt að rækta kartöflur og
aðra garðávexti af meiri þrótti
en áður. Jókst þá C-vítamín-
neyslan smám saman þótt enn
væri hún lítil miðað við það sem
síðar varð.
Þær upplýsingar sem fyrir
liggja sýna að um það leyti sem
Islendingar fóru að neyta salt-
aðra afurða í stórum stíl var
hlutfall C-vítamíns í fæðunni
víða ennþá mjög lítið.
Eftir 1930 fór neysla á fryst-
um og kældum mat ört vaxandi.
Dró þá smám saman úr neyslu á
söltuðum matvælum. Varð þessi
breyting einkum áberandi eftir
1950.
Um 1940 fengu íslendingar
C-vítamín enn að mestu leyti úr
kartöflum og öðrum garðávöxt-
um. Eftir 1950 var farið að flytja
inn mikið af. C-vítamínríkum
sítrusávöxtum, m.a. appelsínum.
Á tímabilinu frá 1940 til 1980
jókst C-vítamínneysla fslendinga
um helming. Gæti hún — ásamt
minni neyslu á söltuðum mat —
skýrt hina öru fækkun maga-
krabbameinstilfella eftir 1950.
Ekki er þó loku fyrir það skotið
að reyktur matur hafi einnig haft
sín áhrif. Má ímynda sér að fram
hafi komið samspil milli krabba-
meinsvalda í söltum og reyktum
mat.
I heild er athyglisvert að enn
hafa ekki komið fram þær upp-
lýsingar er stangast á við þá til-
gátu að magakrabbamein á ís-
landi hafi einkum átt rætur að
rekja til N-nítrososambanda.
Húsgagnasýning
í Keflavík
Veggsamstæöa. Verö kr. 9.300,00.
Á morgun kl. 2—6 stórkostleg húsgagnasýning á
1000 fermetrum. Ótrúlega hagstætt verö. Sendum
húsgögn til Stór-Reykjavíkursvæöisins frítt. Sunnu-
dagsrúntur á Suöurnesin. Þaö borgar sig.
Vatnsnesvegi 14, Keflavík, sími 92-3377.
verið farið mjög frjálsmannlega
með sjóðinn.
Það er sömuleiðis einkennileg
afstaða fulltrúa samtaka sjó-
manna og verkalýðsfélaga (ASI) í
stjórn sjóðsins, sem greiða því at-
kvæði, að „loðnusjómenn" fái
greiddan fullan hlut úr afla, sem
þeir veiddu ekki, þar sem þeir voru
hlutaráðnir annars staðar hluta
loðnuveiðitímans, t.d. skráðir á
skip, sem stunduðu togveiðar.
Hvernig getur það talist eðlilegt
til bóta úr sjóðnum að stunda aðr-
ar veiðar samtímis því að stunda
ekki loðnuveiðar, sem þó er krafist
bóta fyrir að hafa ekki fengið að
stunda?
Þó að allir stjórnarmenn afla-
tryggingasjóðs hafi verið sann-
færðir um lögmæti gerða sinna og
sjávarútvegsráðherra, Steingrím-
ur Hermannsson, staðfest þær, er
ég ekki sammála þessu, sem gert
hefur verið, og mun leita réttar
míns, sem einn eigandi sjóðsins.
Að endingu vil ég benda á þá stað-
reynd, að öll þau skip, sem hófu
veiðar á leyfðum tíma, 10. ágúst,
og stunduðu þær eðlilega, Iuku
sínum kvóta. Og síðan ráðlegg ég
öllum, sem áhuga hafa á þessu
máli, að útvega sér eintak af lög-
unum um aflatryggingasjóð sjáv-
arútvegsins og lesa þau. Utgerðar-
mönnum má benda á að snúa sér
til lögfræðings LÍÚ, Jónasar Har-
aldssonar, um slíka útvegun.
Stefán Pétursson, útgerðar-
maður frá Húsavík.
305 „virkir“
kirkjugarðar
Stofnanamálið teygir arma sína
víða. Samkvæmt upplýsingum frá
umsjónarmanni kirkjugarða, Aðal-
steini Steindórssyni, eru nú 305
kirkjugarðar „virkir", þ.e. greftr-
anir geta enn farið þar fram.
Það er að mörgu að hyggja við
umsjón kirkjugarða. Garðurinn
í Asum í Skaftártungum á nú á
hættu að fara undir Eldvatn en
kirkjugarðinum að Saurbæ á
Kjalarnesi hefur verið forðað
frá því að fara undir sjó með
byggingu varnargarða.
Ymis prófastsdæmi hafa skip-
að kirkjugarðanefndir til þess
að samræma viðhald kirkju-
garða þeirra, segir í Fréttabréfi
Biskupsstofu, en þar er þessa
frétt að finna.
Bílasöludeildin er opin í dag frá kl. 1-5.
Nýir og notaöir bílar til sýnis og sölu
brýtur verðbólgumúrinn-besta kjarabótin!
Ath. verö á Lada-bílum hefur aldrei veriö hagstaaöara.
Verð frá
kr.88.900.-
Góðir greiðsluskilmálar.

■ «***»—. ««
LADA SAFÍR kr. 80.600.-
LADA STATION kr. 84.500.-
LADA SPORT kr. 129.800.-
Munid að varahlutaþjónusta okkar er i sérflokki.

Nf'l III Bifreiðar og LandbúnaÖarvélar h Suðurlandsbraut 14 - Sími 38 600 13