Morgunblaðið - 06.11.1982, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. NÓVEMBER 1982
Basar Kvennadeild-
ar Rauða krossins
KVKNNADEILI) Reykjavíkurdeild
ar RauAa krossins heldur hinn ár-
lega hasar sinn í Félagsheimili
Fóstbræðra aó Langholtsvegi 109
sunnudaginn 7. nóv. og hefst hann
kl. 2 e.h.
Þar verða konurnar með á
boðstólum margs konar handa-
vinnu, heimabakaðar kökur, jóla-
kort félagsins og margt fleira.
Allur ágóði rennur til bóka-
kaupa fyrir sjúklingabókasöfn
spítalanna. — Myndin sýnir
nokkra af munum þeim sem á
boðstólum eru.
Fiskiþing hefst
á mánudaginn
FERTUGASTA og fyrsta Fiskiþing
hefst mánudaginn 8. nóvember nk.
kl. 14.00 í húsi Fiskifélagsins, Höfn
við Ingólfsstræti.
Már Elísson fiskimálastjóri set-
ur þingið og að því loknu mun
sjávarútvegsráðherra, Steingrím-
ur Hermannsson, ávarpa þing-
fulltrúa.
Þingfulltrúar eru 33, þ.e. 22 frá
deildum og fjórðungssamböndum
Fiskifélagsins og II frá sérsam-
böndum sjávarútvegsins, svo sem
útvegsmanna, sjómanna og fisk-
framleiðenda.
Undanfarnar vikur hafa deildir
og fjórðungssambönd Fiskifélags-
ins haldið aðalfundi sína og þá
jafnframt fjallað um margvísleg
málefni sjávarútvegsins. Mikill
áhugi hefur ríkt á þessum fundum
og fjölmörg hagsmunamál sjávar-
útvegsfólksins í landinu verið
rædd og um þau gerðar samþykkt-
ir til Fiskiþings.
Höfuðmál Fiskiþingsins verða
þessi:
Stjórnun fiskveiða og niðurstöð-
ur kvótanefndar, gæði fiskafla og
afurða, verðjöfnunarsjóður sjáv-
arútvegsins, rekstrarvandi sjávar-
útvegsfyrirtækja, öryggismál sjó-
farenda og starfsemi Siglinga-
málastofnunar.
Mörg önnur mál, sem varða
sjávarútveginn, munu koma fram
á þinginu. Stefnt er að því að þing-
inu Ijúki föstudaginn 12. nóvem-
ber.
Hver hefur rétt til
þess að bera eld
að rótum lýðræðisins?
eftir Jónas Bjarnason
Hver heldur á eldinum?
I umræðu um kosningarétt og
vægi atkvæða á íslandi ber nokk-
uð á því sjónarmiði, að þéttbýlis-
fólk megi ekki krefjast sama at-
kvæðavægis og dreifbýlisfólk hef-
ur vegna þess, að það endi með
ófriði milli þéttbýlis og dreifbýlis.
Þess vegna eigi R-kjördæmiri að
halda sér á mottunni.
I þessu sambandi er nauðsyn-
legt að skoða málið ögn nánar. Er
það stríðsyfirlýsing að krefjast
jafns atkvæðisréttar fyrir alla
kjósendur á íslandi? Nei, vissu-
lega ekki! Það er stríðsyfirlýsing
að berjast gegn réttlæti í þessum
málum. Þegar reynt er að beita
rökstuðning um efnahagslega mis-
munun eftir búsetu gegn réttlæti í
grundvallarmannréttindum, er
verið að bera eld að rótum lýðræð-
isins í landinu, hvorki meira né
minna. Almennar reglur um efna-
hagsmál eða félagslega þjónustu
setur þjóðþing í samræmi við sið-
ferðisástand og réttlætiskennd, en
slíkar reglur hafa ekki þýðingu,
nema að þeim standi jafn réttháir
menn um land allt. Það er til lítils
að krefjast þess, að reglur verði
haldnar í spili, ef vitlaust var gef-
ið í upphafi.
Ilver situr á rétti fólks?
Af fregnum frá stjórnarskrár-
nefnd í fjölmiðlum má ráða, að
fjöregg lýðræðisins, atkvæðisrétt-
ur landsmanna, gangi nánst kaup-
um og sölum. Þórarinn Þórarins-
son, ritstjóri og nefndármaður í
stjórnarskrárnefnd, skrifar heila
blaðsíðu í Tímann nýlega. Hann
ræðir fram og aftur um algjör
aukaatriði og reynir að láta líta
svo út, að hann sé að ieysa vanda-
málin. Forskriftin er sú, að kjós-
endur R-kjördæmanna eiga að fá
40% atkvæðisrétt í stað 20—25%
Jónas Bjarnason.
eins og hann er nú. Þetta er síðan
rökstutt með ýmsum flokkslegum
málatilbúnaði eða „þingmanna-
atvinnutryggingarsjónarmiðum".
Það er augljóst mál, að þingmenn
eru vanhæfir til að fást við þetta
mál meðan þeir líta á það frá eigin
sjónarmiði. Halda þeir, að þeir
hafi heimild til að „gefa“ þjóð
sinni stjórnarskrá eins og konung-
ur gerði forðum 1874? Er hér um
þingmannavandamál að ræða eða
hvað? „Hvurslags" er þetta? Full-
trúar almennings taka að sér að
skammta fólki rétt úr hnefa og
semja um málin fyrir lokuðum
dyrum. Algjör þögn og trúnaður á
að ríkja! Til umræðu eru grund-
vailarmannréttindi. Þetta ætti að
vera opnasta mál, sem til er.
Trúnaðarbrestur og
upplýsingaskortur
Skoðanakönnun DV um kjör-
„Enginn haldbær rökstuðn-
ingur hefur verið settur fram
fyrir ójöfnum kosningarétti,
en almenningur hefur tapað
áttum í öllu moldviðrinu og
smáskammtatillögunum.
Hvernig á fólk að skilja þetta
allt saman? Er umræða um
einföldustu mannréttindi að-
eins á færi sérfræðinga til að
skilja?
dæmamál hefur örugglega komið
stjórnarskránefnd og fulltrúum
atkvæðamisréttis í opna skjöldu.
Fjórir fimmtu íslendinga vilja
jafna atkvæðaréttinn! Á meðan
rita menn heilu blaðagreinarnar
um eitthvað „smotterí" og vilja
flytja nokkra þingmenn til, en
minnast aldrei á sjálfa höfuð
röksemdina, jafnan kosningarétt.
Enginn haldbær rökstuðningur
hefur verið settur fram fyrir
ójöfnum kosningarétti, en al-
menningur hefur tapað áttum í
öllu moldviðrinu og smáskammta-
tillögunum. Hvernig á fólk að
skilja þetta allt saman? Er um-
ræða um einföldustu mannrétt-
indi aðeins á færi sérfræðinga til
að skilja? Svo furða menn sig á
þverrandi virðingu Alþingis og
vaxandi trúnaðarbresti milli al-
mennings og þjóna þeirra, þing-
mannanna. Hvar er þetta fólk í
dreifbýlinu, sem vill standa gegn
jöfnum atkvæðaþunga?
Ætli það séu ekki atvinnu-
stjórnmálamennirnir og einstakir
valdapólar í kring um þá? Það er
hættulegt ástand, þegar stjórn-
málamenn og almenningur sigla í
sitt hvora áttina og kallast á með
þokulúðrum.
Hvers virði
er réttlætið?
eftir Gísla Jónsson,
menntaskólakennara
Kristján konungur 8. gaf út til-
skipun árið 1843 „um stiptun sér-
legrar ráðgefandi samkomu fyrir
Island, er á að nefnast Alþing".
I 13. grein tilskipunarinnar seg-
ir svo:
„Sérhver af landsins 19 sýslum
á að vera eitt kosningarumdæmi,
og fyrir hvert af þessum skal einn
fulltrúi kjósast til alþingis. Kaup-
staðurinn Reykjavík með því
byggðarlagi, er heyrir til staðar-
ins lögsagnar, er sömuleiðis eitt
kosningarumdæmi, sem nefnir
einn alþingismann."
Annarstaðar í þessari tilskipun
segir:
„Sömuleiðis viljum Vér tilskilja
Oss, eptir kringumstæðunum, að
nefna allt að 6 meðal landsins
embættismanna, 2 andlega og 4
veraldlega, til meðlima nefndrar
samkomu."
Þetta er hin svokallaða enilur-
reisn alþingis, það er stofnun ráð-
gæfs fulltrúaþings sem kæmi
Gísli Jónsson
saman í Reykjavík í stað dóm-
þings þess sem flutt var frá Þing-
völlum við Öxará 1798 og lagt
niður að fullu árið 1800. Urðu
þingmenn samkvæmt þessu 26 og
engu skeytt hvort sýslur voru
fámennar eða fjölmennar; hver
hafði einn þingmann, enda þótt
bæði Jón Sigurðsson og Brynjólfur
Pétursson hefðu barist fyrir því að
þingmannafjöldinn skyldi fara
eftir fólksfjöldanum. Alkunna er
hversu lengi stóð sá siður að sýsl-
urnar skyldu vera kjördæmi að
gömlum konunglegum geðþótta.
Þegar hið „endurreista" alþingi
kom saman 1845 voru Islendingar
57.229 talsins. Þingmennirnir voru
26, eða 0,045 af hundraði.
Með stjórnarskrá um „hin sér-
staklegu málefni íslands" 5. janú-
ar 1874 var tala þjóðkjörinna
þingmanna ákveðin 30. Verstu
agnúarnir af fyrri skipan voru og
sniðnir með því að gera fjölmenn-
ustu sýslurnar að tvímennings-
kjördæmum. Þá voru landsbúar
70.595, og hinir 36 þingmenn
0,050% af þjóðinni. Það hlutfall
hefur ekki orðið hærra síðan.
Með nýjum stjórnskipunarlög-
um 3. október 1903 var þingmönn-
um fjölgað um fjóra til þess að
laga versta misvægi kosningarétt-
ar. Reykjavík var gerð að
tvímenningskjördæmi og þrír
kaupstaðir sérstök kjördæmi, Ak-
ureyri, ísafjörður og Seyðisfjörð-
„Ég sagði í grein hér í blað-
inu ekki fyrir löngu, að mig
skipti engu hvort þingmenn
væru 60 eða 70, ef kosninga-
réttur manna yrði jafnaður
svo að viðunandi væri. Þetta
hefur sumum misþóknast.
En ég hef ekki skipt um
skoðun. Ef þingmenn hefðu
verið 70 árið 1981, væri það
aðeins 0,030% af þjóðinni,
lægstá hlutfall frá „endur-
reisn alþingis“.“
ur. Þingmenn verða 40 alls af
79.632 íbúum, en það er sama
hlutfallog 1874.
Líða nú fram langar stundir,
svo að ekkert gerist til bóta. Allar
tilraunir Hannesar Hafsteins til
þess að lagfæra kjördæmaskipun-
ina og jafna kosningaréttinn mis-
tókust. Það var ekki fyrr en með
lögum 18. maí 1920 að sú litla lag-
færing fékkst, að þingmönnum
Reykjavíkur fjölgaði í 4. Þingmenn
urðu 42 af 94.436 íbúum, eða
0,044%.
Með nýjum stjórnskipunarlög-
um frá 24. mars 1934 fjölgaði þing-
mönnum í 49, enda var þá margs
konar misrétti minnkað. Islend-
ingar voru þá 114.743, og urðu
þingmenn 0,042% af þjóðinni.
Næst gerist það í réttlætisátt,
að þingmönnum Reykjavíkur er
fjölgað í 8 og Siglufjörður gerður
að sérstöku kjördæmi 1942, og við
það fjölgar þingmönnum í 52- íbú-
ar landsins voru 123.996, og þing-
menn 0,041% af þjóðinni. I kjör-
dæmabyltingunni 1959 var rétt-
lætið framkvæmt með því að
fjölga þingmönnum í 60. Lands-
menn voru þá 173.855, og þing- —
menn verða 0,034% af þjóðinni. ■
Hlutfall þeirra heldur áfram að
lækka þótt talan hækki.
Ég sagði í grein hér í blaðinu
ekki fyrir löngu, að mig skipti
engu hvort þingmenn væru 60 eða
70, ef kosningaréttur manna yrði
jafnaður svo að viðunandi væri.
Þetta hefur sumum misþóknast.
En ég hef ekki skipt um skoðun.
Ef þingmenn hefðu verið 70 árið
1981, væri það aðeins 0,030% af
þjóðinni, lægsta hlutfall frá
„endurreisn alþingis".
Þá er það kostnaðurinn. Myndi
það verða þjóðarbuinu ofvaxið að
gjalda þingmönnum laun, þótt
þeim fjölgaði að tiltölu minna en
þjóðinni í heild? Halda menn að
þingmannslaun séu einhver
ósköp? Hver eru meðallaun al-
þingismanna? Þau eru ítæp 20
þúsund á mánuði á því herrans ári
1982.
Frá því alþingi var „endurreist"
1845 hefur misrétti í kjördæma-
skipun og kosningarétti sex sinn-
um verið leiðrétt, ef sleppt er smá-
ræðum sem svo sem engu skipta. í
öll þessi skipti hefur leiðréttingin
fengist með fjölgun þingmanna.
Fjölgunin hefur þó ekki verið
meiri en svo að hlutfall þing-
manna af þjóðarheildinni hefur
lækkað. Það myr.di enn lækka,
þótt réttlætið fengist fram með
fjölgun þingmana nú í t.d. 70. Á
fyrrgreindum tölum sést hvað það
myndi kosta. En hvað kostar mis-
réttið og hvers virði er réttlætið?