Morgunblaðið - 07.06.1983, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. JÚNÍ 1983
plnrgiw Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 230 kr. á mánuöi innanlands. f lausasölu 18 kr. eintakiö.
Stöðnuð
olíuviðskipti
Af mikilvægustu olíuvörum
sem fluttar eru til lands-
ins, bensíni á bíla, olíu fyrir
skip og til húsahitunar, koma
um 75% frá Sovétríkjunum,
eða 328.909 tonn af 442.945 á
árinu 1982. Þau 25% sem eftir
eru koma að mestu frá Portú-
gal, en þau viðskipti eru til-
tölulega nýhafin. Kjartan
Gunnarsson, framkvæmda-
stjóri Sjálfstæðisflokksins,
rifjaði þessar tölur upp í grein
hér í blaðinu fyrir helgi, þar
sem hann vakti athygli á
þeirri stefnu aðildarlanda
Evrópubandalagsins (Efna-
hagsbandalags Evrópu) að
dreifa sem mest áhættunni af
orkukaupum og vera engum
einum of háður í því efni.
Mönnum eru í fersku minni
deilur milli Bandaríkjanna og
Evrópubandalagsþjóða vegna
gasleiðslunnar miklu frá Sov-
étríkjunum, jafnvel var talið
varasamt að gerast háður Sov-
étríkjunum að því marki sem
þar um ræðir í orkuneyslu,
sem svarar þó aðeins til 4% af
heildarokunotkun landanna.
Morgunblaðið hefur oftar en
einu sinni vakið máls á nauð-
syn þess að dreifa áhættunni í
olíuviðskiptunum. Það er alls
ekki heppilegt að vera jafn
háður einum aðila og raun ber
vitni, síst af öllu Sovétríkjun-
um. Eftir miklar umræður á
árinu 1979, þegar Svavar
Gestsson var viðskiptaráð-
herra og neitaði meira að
segja að fara til Moskvu til að
leita eftir hagstæðari olíu-
verðsamningum, var gerð til-
raun með innflutning frá
breska ríkisolíufyrirtækinu,
BNOC. Þau viðskipti voru því
miður ekki hagkvæm, en við-
brögð ýmissa vegna þeirrar
niðurstöðu, jafnvel opinberra
embættismanna, hafa vakið
undrun jafnt innan lands sem
utan.
Tómas Árnason, fyrrum við-
skiptaráðherra, lét eins og
hann ætlaði að stuðla að þátt-
töku íslands í Alþjóðaorku
málastofnuninni. Áhugi ham
á málinu var þó ekki meiri er
það, að hann gerði ekkert ti
að ýta á eftir frumvarpi uir
málið sem þó var lagt fram é
alþingi. Var framlagningir
augljós sýndarmennska al
hálfu ráðherrans, þeir aðilai
sem best hafa kynnt sér þessi
mál telja þó aðild að Alþjóða-
orkumálastofnuninni mikils
virði.
Þrátt fyrir að viðskiptin við
BNOC stæðu aðeins yfir í
skamman tíma, er síður en svo
ástæða til að hætta að líta í
kringum sig á olíumarkaðnum
í því skyni að losna undan
ofurþunga Sovétviðskiptanna.
Skynsamlegasta leiðin út úr
stöðnuðum olíuviðskiptum er
sú, að ríkið hætti að hafa þar
milligöngu og viðskiptin verði
alfarið í höndum olíufélag-
anna sem leiti sjálf fyrir sér
um samninga við þá aðila sem
selja vöruna á hagkvæmasta
verði. Slíkt frumkvæði af
hálfu olíufélaganna væri hæfi-
legt svar af þeirra hálfu við
þeim vinstra áróðri, að þau
séu í raun baggi á þjóðinni og
best sé með þjóðnýtingu að
steypa þeim saman í eitt ríkis-
fyrirtæki.
Ferðamenn
eða óvinir?
að er oft skammt öfganna
á milli í viðbrögðum
stjórnvalda hér á landi. Frétt-
irnar af því hvernig ætlunin er
að taka á móti ferjunum
tveimur sem koma frá útlönd-
um til Seyðisfjarðar og
Reykjavíkur nú í vikunni bera
það helst með sér, að þær
flytji óvinveittar furðuverur
en ekki ferðamenn sem koma
hingað til að kynnast landi og
þjóð. Nefndir á vegum ríkisins
vinna að því að finna „glopp-
ur“ í lögum og reglum, líklega
til að unnt sé að stjórna ferð-
um fólksins og væntanlega
mataræði í einu og öllu. Lýs-
ingarnar benda til þess að
næst fái nátturuverndarráð
skriðdreka og vígalegar þyrlur
til að verja landið.
Allan þennan gauragang má
rekja til þess að á liðnum vetri
hefur verið vakið máls á því'
meðal annars hér á þessum
stað, að nauðsynlegt sé að
bæta umgengni í óbyggðum.
Leiðin til úrbóta í því efni er
ekki að fylla „gloppurnar" með
reglugerðum og fyrirmælum
um smátt og stórt. Ýmislegt
fleira þarf að standa vörð um
en náttúruna, til dæmis ferða-
frelsið. Það er spor í rétta átt,
að strax á leiðinni til landsins
í ferjunum er ferðamönnum
sagt frá því hve annt íslend-
ingum er um hinn viðkvæma
gróður og varnarlausa íbúa
óbyggðanna. Fræðsla, vinsam-
legar ábendingar og vel samd-
ir kynningabæklingar sam-
hliða hófsömu en markvissu
aðhaldi þar sem ágangurinn er
mestur, þetta eru úrræðin en
ekki reglugerðafargan og
opinber smámunasemi.
AF ERLENDUM VETTVANGI
Eftir GUÐM. HALLDÓRSSON
Heldur Joe Clark velli?
LEIÐTOGI kanadíska íhaldsflokksins verður valinn á landsfundi flokks-
ins í Ottawa á morgun, miðvikudag, og töluverðar líkur eru á því að hann
verði næsti forsætisráðherra Kanada. Samkvæmt skoðanakönnunum hef-
ur íhaldsflokkurinn helmingi meira fylgi en Frjálslyndi flokkurinn undir
forystu Pierre Elliot Trudeaus forsætisráðherra. Búizt er við að Trudeau
segi af sér áður en næst verður gengið til kosninga, sennilega á næsta ári.
Joe Clark fyrrverandi forsæt-
isráðherra taldi sig fá svo
dræman stuðning á landsfundi
íhaldsmanna í Winnipeg í janú-
ar að hann ákvað að kalla saman
sérstakan landsfund í júní til
þess að velja nýjan flokksleið-
toga. Clark var óþekktur þing-
maður frá Alberta þegar hann
var fyrst kjörinn flokksleiðtogi
1976. Hann var málamiðlunar-
frambjóðandi og sigraði naum-
lega í fjórðu atkvæðagreiðslu.
Blaðið Toronto Star birti frétt
um kosningu hans undir fyrir-
sögninni „Hvaða Jói?“
Clark sigraði Trudeau í þing-
kosningunum í maí 1979, þá 39
ára að aldri, og varð yngsti for-
sætisráðherrann í sögu Kanada.
En hann var aðeins níu mánuði
við völd, því að í nóvember um
haustið beið stjórn hans ósigur
þegar borin var fram tillaga um
vantraust á hana út af fjárlaga-
frumvarpi John Crosbie fjár-
málaráðherra. Það var Clark
mikið áfall þegar Trudeau komst
aftur til valda í þingkosningun-
um í febrúar 1980 og kunnur
stjórnmálasérfræðingur hefur
jafnvel sagt um hann: „Enginn
stjórnmálamaður hefur verið
hafður jafnmikið að háði og
spotti."
Hann hafði átt sinn þátt í
ósigrinum, en á landsfundi
íhaldsmanna 1981 greiddu 66%
fulltrúanna atkvæði gegn því að
kosið yrði um nýjan leiðtoga og
hann leit á þetta sem umboð til
að halda áfram starfi flokksleið-
toga. Margar tilraunir hafa ver-
ið gerðar til að víkja honum frá
völdum í flokknum, en hann hef-
ur sigrazt á þeim öllum og sýnt
mikla þrákelkni. Smám saman
hefur hann getið sér orð fyrir að
vera skeleggur leiðtogi og síðan í
maí í fyrra hefur íhaldsflokkur-
inn haft verulegt forskot fram
yfir Frjálslynda flokkinn sam-
kvæmt skoðanakönnunum.
Hann hefur lært frönsku með
góðum árangri og verulega bætt
stöðu íhaldsflokksins í héraði
frönskumælandi manna, sem eru
fjórðungur þjóðarinnar. En stíll
hans er gagnrýndur og margir
cfast um að hann geti leitt flokk-
inn til sigurs eftir þau áföll sem
flokkurinn hefur orðið fyrir und-
ir hans stjórna. Þetta á einkum
við ef Trudeau lætur af embætti
og við af honum tekur nýr for-
ystumaður, sem hefur ekki verið
viðriðinn áföll sem Kanadamenn
hafa orðið fyrir í efnahagsmál-
um upp á síðkastið.
Áhrifamikil og fjársterk öfl í
íhaldsflokknum hafa haldið uppi
harðri baráttu gegn Clark og á
landsfundinum í janúar ákvað
hann að „hreinsa loftið" með því
að efna til leiðtogakjörsins, þótt
hann fengi nánast sama fylgi og
á landsfundinum 1981. Hann lét
af starfi flokksleiðtoga og þing-
leiðtoga, en fékkst til að gefa
kost á sér til endurkjörs til að
skáka tveimur voldugum flokks-
leiðtogum, Peter Lougheed, for-
sætisráðherra í Alberta, og
William Davis, forsætisráðherra
Ontario.
Þriðjungur Kanadamanna býr
í Ontario og Davis nýtur mikilla
vinsælda, en hann ákvað að gefa
ekki kost á sér og hefur fylgzt
með baráttunni að tjaldabaki.
Um 3.000 fulltrúar sækja lands-
fundinn og margir hávaðasamir
fundir hafa verið haldnir í öllum
kjördæmum í baráttunni um val
þeirra. Gagnkvæmar ásakanir
hafa komið fram um vafasamar
aðferðir í baráttunni og nýjum
mönnum hefur óspart verið
smalað í flokkinn.
Tveir menn eru helzt taldir
koma til greina í leiðtogastöðuna
auk Clarks: Brian Mulroney, 44
ára kaupsýslumaður frá Mont-
real, og John Crosbie, fyrrver-
andi fjármálaráðherra Clarks.
Crosbie er 52 ára, auðugur þing-
maður frá Nýfundnalandi og var
lengi vel ekki talinn í hópi þeirra
sem helzt kæmu til greina, en
sigurlíkur hans hafa aukizt stöð-
ugt að undanförnu. Það þykir
hins vegar há honum að hann
kann ekki frönsku, en þegar
hann var spurður um þennan
veikleika fyrir skömmu sagði
hann: „Ég er ekki glæpamaður
þótt ég tali ekki frönsku reip-
rennandi."
Crosbie sagði að frönskumæl-
andi Kanadamenn mættu ekki
líta á sig sem nokkurs konar „að-
al“ og telja sjálfsagt að allir
helztu leiðtogar þjóðarinnar
væru valdir úr þeirra hópi. Á
það er líka bent að dregið hefur
úr stuðningi við aðskilnaðar-
stefnu f Quebec og að fylgi
íhaldsmanna þar sé svo lítið að
nú geti þeir vel hugsað sér að
kjósa flokksleiðtoga, sem tali
ekki frönsku.
Mulroney er jafnvígur á ensku
og frönsku, en hefur enga stjórn-
málareynslu. Hann gerði tilraun
til þess að verða kjörinn flokks-
leiðtogi fyrir sjö árum, en til-
raunin fór út um þúfur og hann
var forstjóri járngrýtisfyrirtæk-
is unz hann lét af störfum í marz
til þess að gera aðra tilraun.
Hann hefur verið sakaður um að
reyna að ná æðstu völdum í
flokknum án þess að hafa boðið
sig fram til þings, en hann hefur
svarað því til að hann hafi hjálp-
að öðrum stjórnmálamönnum í
baráttu þeirra allt frá háskóla-
árum sínum og því verið lengi „í
skotgröfunum“. Ef Mulroney
nær kjöri er talið að einn af
þingmönnum íhaldsflokksins
segi af sér og Mulroney bjóði sig
fram í aukakosningu.
Stefnuágreiningur hefur lítið
komið við sögu í baráttu fram-
bjóðendanna. Þó hefur áskorun
Crosbies um nánari samskipti
við Bandaríkjamenn verið gagn-
rýnd og ýmsir hafa haldið því
fram að Clark sé ekki nógu mik-
ill íhaldsmaður til að vera leið-
togi íhaldsflokksins. Samkvæmt
nýlegri könnun styðja 1.100
hinna 3.000 fulltrúa a flokks-
þinginu Clark, Mulroney er í
öðru sæti og Crosbie þriðji.
Sérfræðingar telja að hvorki
Clark né Mulroney fái meiri-
hluta í fyrstu atkvæðagreiðslu
og að staða þeirra muni lítið
batna í síðari atkvæðagreiðslum.
Helzt mælir gegn Clark að al-
mennt er talið að þeir fulltrúar,
sem greiða atkvæði gegn honum
í fyrstu atkvæðagreiðslu, muni
ekki snúast á sveif með honum í
síðari atkvæðagreiðslum. Ef
þrátefli verður má vera að
Crosbie eigi bezta möguleika á
því að ná kjöri, eða sá frambjóð-
andi sem lendir í fjórða sæti.
Fimm menn eru í kjöri auk
Clarks Mulroneys og Crosbies.
Þessir frambjóðendur eru:
Peter Pocklington, kaupsýslu-
maður frá Alberta, sem vill selja
flest ríkisfyrirtæki og láta 20%
nefskatt koma í staðinn fyrir
tekjuskatt, David Crombie,
fyrrverandi ráðherra og borgar-
stjóri í Toronto, og tveir aðrir
þingmenn frá Toronto: John
Gamble og Michael Wilson, og
Neil Fraser, embættismaður
sem var rekinn í fyrra fyrir að
berjast gegn þeirri fyrirætlun
sambandsstjórnarinnar að taka
upp metrakerfi.