Morgunblaðið - 09.11.1983, Page 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. NÓVEMBER 1983
Gunnar G. Schram, alþingismaður:
„Uppbygging íslenzks at-
vinnulffs á nýjum grunni
og eftir nýjum leiðum“
„Afnám samningsréttarins óyndisúrræði“
Kaflar úr „jómfrúræÖu“
Hér fer á eftir hluti af „jómfrúr-
ræóu“ Gunnars G. Schram, annars
þingmanns Reyknesinga, sem flutt
var í neðri deild fyrir skemmstu í
umræðu um bráðabirgðalög ríkis-
stjórnarinnar. Yfirskrift og kaflafyr-
irsagnir eru Mbl.
ALLIR SAMMÁLA
Þegar núverandi ríkisstjórn tók
við stjórnartaumunum í maílok var
öllum ljóst að gera varð róttækar
ráðstafanir í íslensku efnahagslífi.
Um það voru allir flokkar sammála
og á það lögðu þeir allir megin-
áherslu í kosningabaráttunni. Einn
flokkurinn sem nú er í stjórnar-
andstöðu gekk m.a.s. svo langt að
lýsa því yfir að gera þyrfti sérstaka
neyðaráætlun til fjögurra ára til
þess að koma þjóðarskútunni aftur
á réttan kjöl. Sú tillaga olli nokkru
fjaðrafoki og gagnrýni af hálfu
stjórnarandstöðunnar sem þá var
þegar hún kom fram, en ég held að
hún hafi falið í sér raunhæft mat á
því hvernig ástandið var orðið enda
sett fram af þeim mönnum sem
einna best var kunnugt um ástand
þjóðmála þá eftir áralanga setu í
ríkisstj.
Um markmiðin voru á þeim
tíma, í kosningabaráttunni í vor,
allir flokkar sammála. Deilan
stendur hins vegar um það hvort
þær ráðstafanir sem gripið var til í
sumarbyrjun hafi reynst líklegar
til þess að ná árangri og hvort lagt
hafi verið í of mikinn fórnarkostn-
að við framkvæmd þeirra. Hér er
meginspurningin sú hvort unnt
hefði verið að vinna bug á verð-
bólgunni án þess að taka vísitöluna
úr sambandi og skerða kjör laun-
þega í landinu í verulegum mæli
um nokkurt skeið.
Við þessari spurningu gaf ríkis-
stjórnin sitt svar og það svar
þekkja menn. Hún taldi ekki ann-
arra kosta völ en að fara þá leið
sem þetta frumvarp ber með sér.
Þar er um að ræða leið sem aðrar
þjóðir hafa farið og þar hefur borið
góðan árangur þótt við mun minni
erfiðleika væri að etja en hér á
landi. Má þar minna sérstaklega á
aðgerðir Dana á síðasta ári og þær
ráðstafanir sem ríkisstjórnir Nor-
egs og Hollands hafa einnig gripiö
til við svipaðar kringumstæður.
Þegar þessi úrræði sæta nú
harðri gagnrýni er ekki nema eðli-
legt að spurt sé hvaða aðrar leiðir
komu til greina sem árangri hefðu
náð í sama mæli. Og þá er eðlilegt
að spurt sé: Hvar voru úrræði og
tillögur stjórnarandstöðunnar nú-
verandi um lausn þessa mikla
vanda? Þau úrræði sáu aldrei dags-
ins ljós, engin samstaöa var um
lausn vandans," engar ábendingar
um heildarlausn vanda íslensks
efnahagslífs sem að gagni mættu
koma. Eg vil taka það fram að það
var ekki vegna þess að góðan vilja
skorti, um hann held ég að þurfi
ekki að efast. Það var einfaldlega
vegna þess að samstaða náðist ekki
um aðgerðir.
EKKI TRÚVERÐUG
GAGNRÝNI
Það er auðvelt að gagnrýna en sú
gagnrýni verður ekki ýkja trúverð-
ug þegar hún kemur frá þeim
stjórnmálaflokkum sem sjálfir
höfðu setið í þrjú ár við völd en
enga lausn þó fundið út úr ógöng-
unum. Þegar menn reyna að vega
það og meta hvort ráðstafanir rík-
isstjórnarinnar nú í efnahagsmál-
um hafi verið skynsamlegar eða
óskynsamlegar er óhjákvæmilegt
að líta á það hvern árangur þær
hafa borið. Að vísu eru ekki nema
fimm mánuðir liðnir síðan þeim
var fyrst ýtt úr vör og það er ekki
langur tími til árangurs í jafnviða-
miklum og erfiðum málum. Engu
að síður er fróðlegt að sjá hverju
hefur fengist áorkað á þessum
stutta tíma sem liðinn er.
Lítum fyrst á verðbólguna, sem
er mál allra mála í þessum umræð-
um og í stjórnmálaumræðu í þjóð-
félaginu á liðnum mánuðum og
misserum. Allir flokkar hafa lýst
yfir því að meginmarkmið þeirra sé
að koma verðbólgunni á kné þar
sem hún sé óumdeilanlega mesti
bölvaldurinn í íslensku efnahags-
lífi. í upphafi sumars var eins og
öllum er kunnugt árshraði hennar
rúmlega 130%. Nú er sambærileg
tala 100 prósentustigum lægri. Hér
er um svo mikil umskipti að ræða
að jafnvel áköfustu fylgismenn
stjórnarflokkanna hefðu látið segja
sér þau tvisvar á liðnu vori. Nokkru
áður höfðu verkalýðssamtökin sent
frá sér ályktun þar sem áhersla var
lögð á að meginverkefnið væri að
draga úr verðbólgunni. Ég minni í
því sambandi á ályktun Sambands-
stjórnar Verkamannasambands ís-
lands sem gerð var hér á síðasta
vetri, 22. febr. Með leyfi herra for-
seta stendur þar orðrétt:
„Sambandsstjórn Verkamanna-
sambands íslands telur að sú mikla
verðbóiga sem geisar í íslensku
þjóðfélagi ógni atvinnuöryggi allr-
ar alþýðu í landinu og telur það
augljósa hagsmuni alls verkafólks
að með sameiginlegu átaki takist
þjóðinni að færa verðbólguna niður
þannig að hún verði ekki meiri en
hjá öðrum nálægum þjóðum."
Hér er mjög skynsamlega mælt.
Og ekki mundi ég vilja mæla gegn
einu einasta orði í þessari ályktun.
Hér er tekið karlmannlega og vit-
urlega á kjarna málsins. Þessa
ályktun Verkamannasambandsins
frá því í febrúar í vetur túlkaði síð-
an forseti ASÍ, Ásmundur Stef-
ánsson, í fjölmiðlum, m.a. í sjón-
varpsumræðum, á þá lund að fyrir
hver tíu stig sem verðbólgan lækk-
aði þá mætti meta þann áfanga
sem tveggja vísitölustiga kjarabót.
Það var hans mat og ég hygg að hér
sé ekkert of í lagt þó vitanlega geti
menn alltaf haft mismunandi skoð-
anir á því hvernig eigi að meta ár-
angurinn í baráttunni við verðbólg-
una í tölum.
Mér hefur heyrst í þessum um-
ræðum að menn hafi sumir hverjir
gleymt þessari ályktun og þeim
merka boðskap sem í henni felst,
því hún hefur ekki verið höfð hér
mjög í hámæli. En vitanlega er
inntak hennar jafnrétt nú eins og á
nýbyrjuðu vori. Um það þarf eng-
inn að efast.
ATVINNULEYSI
VOFÐI YFIR
í öðru lagi voru menn almennt
sammála um það fyrir hálfu ári að
stórfellt atvinnuleysi vofði yfir ef
ekki væri gripið til nýrra ráðstaf-
ana í efnahagsmálum. Afleiðing
efnahagsráðstafananna er sú að
tekist hefur a.m.k. enn sem komið
er, hvað sem verða mun síðar á
vetrinum, að halda fullri atvinnu í
þjóðfélaginu þrátt fyrir verulegan
Gunnar G. Schram
aflabrest og samdrátt á ýmsum
sviðum. Efnahagsráðstafanirnar
hafa því ekki leitt til atvinnuleysis
svo sem haldið var fram, heldur
þvert á móti komið í veg fyrir það.
Þær hafa styrkt íslenskt atvinnu-
líf, svo sem glögglega hefur verið
undirstrikað af forystumönnum at-
vinnuveganna, nú síðast íslensks
iðnaðar í ræðu formanns Lands-
sambands ísl. iðnaðarmanna, en
ársþing þess var haldið fyrir rúm-
lega viku. Þá kom þetta mat for-
mannsins glöggt fram. Þáttur í því
dæmi er að um gengisfellingar hef-
ur ekki verið að ræða á tímabilinu,
fyrir utan þá sem framkvæmd var í
upphafi, svo hækkanir á verði inn-
fluttrar vöru, sem áður voru dag-
legt brauð, eru nú að mestu úr sög-
unni.
fyrir kosningar. Og það kemur til
framkvæmda nú um áramótin þeg-
ar húsnæðislánin hækka um 50%.
Það er rétt að undirstrika það hér
að með því er framkvæmt meira í
einum áfanga en Sjálfstæðisflokk-
urinn hafði lofað fyrir kosningar.
Sú hækkun lánanna auk vaxta-
lækkunarinnar gerir fjölmörgum
húsbyggjendum nú loksins kleift að
komast klakklaust út úr myrkviði
húsnæðisskulda á sæmilega lygnan
sjó.
ERLEND SKULDASÖFN-
UN OG VIÐSKIPTAHALLI
I fimmta lagi er rétt að líta á
viðskiptahallann. Hann var 11% á
síðasta ári og hafði þá aldrei verið
slíkur í allri sögu þjóðarinnar. Nú
liggur fyrir að á þessu ári muni
hann ekki verða nema um fjórð-
ungur af þeirri tölu, eða 2—2,5%.
Hér hefur því blaðinu algjörlega
verið snúið við, þótt efnahagsráð-
stafanirnar hafi ekki tekið gildi
fyrr en á miðju ári.
í sjötta lagi má nefna hina er-
lendu skuldasöfnun sem að hluta
til tengist hinum gífurlega við-
skiptahalla. Þær skuldir jafngilda
nú 60% af þjóðarframleiðslunni
sem margoft hefur verið tekið
fram. Það þarf ekki að hafa mörg
orð um hve þar er teflt á tæpasta
vaðið. Hluti af efnahagsráðstöfun-
um ríkisstjórnarinnar er að stöðva
þessar erlendu skuldaaukningar
svo sem fjárlagafrumvarpið ber
glöggt með sér.
Blandast nokkrum hugur um að
það er rétt ákvörðun hjá fjármála-
ráðherra og mönnum hans og ríkis-
stjórnarflokkunum og raunar
óhjákvæmileg, ef við eigum ekki að
gerast bónbjargarþjóð. Ég held að
sú stefna verði ekki gagnrýnd með
nokkrum rökum þótt það kosti að
hægja verður á fjárfestingarferð-
inni í bili.
VEXTIR OG HÚS-
NÆÐISMÁL
í þriðja lagi skulum við líta á
vextina. Þeir hafa nú lækkað um
10% á einum mánuði, eða u.þ.b. um
fimmtung. Þetta er ekki aðeins
meginmál fyrir alla húsbyggjendur
í landinu, heldur einnig fyrir at-
vinnureksturinn almennt, sem
undan vaxtabyrðunum var að slig-
ast. Og því verður ekki með rökum
móti mælt að hér er um verulegan
árangur að ræða á þessu stutta
tímabili og í fyrsta sinn um langt
árabil sem vextir lækka í stað þess
að hækka óðfluga.
í fjórða lagi eru það húsnæðis-
málin, sem nátengd eru vaxtamál-
unum eins og öllum er Ijóst. Allir
flokkar landsins voru um það sam-
mála að þar þyrfti að gera stórátak
svo grátt sem verðbólgan hafði
leikið húsbyggjendur þessa lands
og raunar alla þá, hvort sem þeir
eru að byggja eða kaupa sér hús-
næði. Það átak hefur nú þegar ver-
ið gert, sem allir flokkar ræddu um
TEKJUSKATTUR
— RANGUR SKATTUR
Síðasta atriðið sem ég vildi hér
nefna eru skattamálin. Ár frá ári
hafa bæði beinir og óbeinir skattar
hækkað hér á landi og ríkið tekið æ
meira í sinn hlut úr vösum ein-
staklinga og fyrirtækja. I fyrsta
sinn um langt árabil er nú snúið
við á þeirri braut. Á síðasta ári
runnu 30,2% af þjóðartekjunum til
ríkisins í formi skatta og annarra
álaga, en á næsta ári lækkar sú
tala og hún lækkar í fyrsta sinn um
mjög langt árabil niður í 26,8%.
Hér er því um mikil og tímabær
umskipti að ræða. Þau umskipti
eru í fullu samræmi við þá yfirlýs-
ingu stjórnarsáttmála núverandi
ríkisstjórnar að skattar og tollar
sem nú leggjast með miklum þunga
á ýmsar nauðsynjavörur verði
lækkaðir. Á næsta ári munu því
skatttekjur ríkisins lækka um 3,4%
miðað við þjóðartekjur, en það er
hlutfallslækkun sem svarar til 2,2
milljarða kr. frá fyrra ári, og er
Stefán Benediktsson:
SÍS á Framsóknarflokkinn
— Millifærsla frá fólki til forstjóra
— Kafli úr „jómfrúræðu“
Hér fer á eftir kafli úr fyrstu þing-
ræðu, „jómfrúræðu", Stefíns Bene-
diktssonar, þingmanns Bandalags
jafnaðarmanna, sem flutt var í um-
ræðu um stefnuræðu forsætis-
ráðherra:
„Hvar er uppgjörið við fortíð-
ina? Hvar er tekist á við tekjutap,
skuldir og óreiðu? Hæstv. forsæt-
isráðherra hefur setið í ríkisstjórn
sl. fimm ár. Allan þann tíma talar
hann nákvæmlega eins og áðan,
þegar hann þurfti að sannfæra
landsmenn. Hann heldur nú
áfram sömu framsóknarstefnunni
og fylgt hefur verið síðustu 10 ár-
in, lengst af fyrir tilstilli sjálf-
stæðismanna. Hæstv. forsætisráð-
herra segir að fyrstu aðgerðir rík-
isstjórnarinnar hafi verið rót-
tækar. Það er alrangt. Margnotuð
úrræði eru ekki róttæk, þó að
framkvæmd þeirra sé gerræðisleg.
Þegar ríkisstjórn Framsóknar-
flokksins og Sjálfstæðisflokksins
hóf göngu sína í vor hugsuðu ef-
laust margir: Ef eitt er látið yfir
alla ganga, þá get ég ekki kvartað.
Ríkisstjórnin fór í vasa launa-
fólks, tók einn milljarð og afhenti
fyrirtækjunum. í leiðinni tók
stjórnin af þessu sama fólki
sjálfsögð mannréttindi. Stór hluti
þessa fólks tilheyrir þeim hópi
sem fjármálaráðherra hefur svo
smekklega kallað „manninn með
bogna bakið". Síðan hófst biðin
eftir hinum aðgerðunum. Ekkert
gerðist nema fundahöld og ferða-
lög ráðherra og nú þessi lognmolla
hérna í kvöld.
Þeim sjálfstæðismönnum hefði
verið hollara að hlusta á gagnrýni
Ólafs Björnssonar prófessors í
Morgunblaðinu á dögunum. Ólafur
er talsmaður þeirra sjónarmiða að
ríkisvaldið komi hvergi nærri
samningagerð, mönnum beri ein-
faldlega að taka sjálfir ábyrgð á
eigin samningum. Ólafur benti á
að í raun fari fram tvenns konar
samningar í þessu landi: annars
vegar þeir hefðbundnu samningar
sem allir þekkja og hins vegar
baktjaldamakk ríkisvalds og at-
vinnurekenda. Á þessi tengsl telur
prófessor ólafur að eigi að skera.
Á þessi tengsl vill Bandalag jafn-
aðarmanna skera. En á þessi
tengsl þorir Sjálfstæðisflokkurinn
ekki að skera. Þvert á móti hlaða
þeir undir ríkisrekið slysavarna-
kerfi fyrirtækjanna og þá gildir
einu hvort fyrirtækin eru vel
stöndug eða ósjálfbjarga. Sann-
leikurinn er sá, að aðgerðir þess-
arar ríkisstjórnar miðast við það
eitt að millifæra milljónir frá
fólkinu til forstjóranna. Það er
ekki ráðist að orsök vandans held-
ur afleiðingum.
Forsætisráðherra segir að þess
verði ekki að vænta, að gengið
verði fellt til að koma til móts við
óraunhæfa samninga eða samn-
ingum breytt með opinberum að-
gerðum. Við skulum vona að hann
sé maður til að standa við þetta og
hafi nú loksins kjark til að stand-
ast kröfur þrýstihópanna. En
reynslan hefur því miður kennt
okkur að taka hóflega mark á
þessum hæstv. ráðherra, þegar
hann tjáir sig á opinberum vett-
vangi.
í byrjun stjórnartíma síns töl-
uðu framsóknarmenn og sjálf-
stæðismenn um væntanlegar kerf-
isbreytingar, sem fylgja mundu í
kjölfar fyrstu aðgerða. Hafi ein-
hver trúað þeim, þá þarf hann
ekki annað en taka sér framlagt
Stefán Benediktsson
fjárlagafrumvarp í hönd. 1 þessu
fjárlagafrumvarpi eru allir sömu
gjalda- og tekjuliðir og í því sein-
asta. Sjóðþurrð er ekki kerfis-
breyting, því að þó að sleppt sé
framlögum til nokkurra sjóða, þá
eru þeir ennþá starfandi og geta
tekið botnlaus lán þegar þrýst
verður á.
Þegar þetta fjárlagafrumvarp
verður samþykkt hefur líf núv.
sóunarkerfis verið framlengt um
eitt ár. Ríkisstjórnin gekk ekki á