Morgunblaðið - 23.11.1984, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. NÓVEMBER 1984
41
flokkur spariskírteina með 8,55%
vöxtum umfram verðbólgu var
besti kosturinn fyrir þá sem gátu
notfært sér hann. Nú hefur verið
gefinn út ný flokkur spariskír-
teina (3. flokkur 1984) með 8%
vöxtum umfram verðbólgu. Er
ólíklegt að sparendum bjóðist
betri tækifæri í svipinn að frátöld-
um verðtryggðum veðskuldabréf-
um á verðbréfamarkaði.
Geti sparandinn ekki bundið fé
sitt í þrjú ár koma reikningar í
bönkum og sparisjóðum til sög-
unnar. Verður að nefna sérstak-
lega þá reikninga sem bjóða verð-
tryggingu og jafnframt óverð-
tryggð kjör, ef þau reynast hærri.
Þessir reikningar eru Kaskóreikn-
ingur Verslunarbankans, Tromp-
reikningar nokkurra sparisjóða og
reikningar í Iðnaðarbanka með
IB-bónus. Tveir fyrrnefndu reikn-
ingarnir bera sjálfkrafa þá ávöxt-
un sem betri er af verðtryggðum
og óverðtryggðum kjörum, en í
Iðnaðarbankanum verða eigendur
reikninganna sjálfir að giska á
hvor kjörin muni reynast betur,
verðtryggð eða óverðtryggð og
færa á milli reikninga eftir því.
Aðrir reikningar bankanna með
hæstu vexti eru óverðtryggðir og
áhættusamari en þeir sem þegar
hafa verið nefndir. Enn hefur ekki
reynt á það hve vel vextir á óverð-
tryggðum reikningum fylgja verð-
bólgu. Eftir nýgerða kjarasamn-
inga og ráðstafanir í efnahags-
málum gæti hækkun lánskjara-
vísitölunnar á þremur mánuðum
(þ.e. frá nóvember til febrúar,
desember til mars og janúar til
apríl 1985) orðið á bilinu 10 til
12%. Svarar það til a.m.k. 40 til
50% verðbólgu á heilu ári og gangi
þetta eftir munu verðtryggðir
reikningar með 6,5% vöxtum bera
ávöxtun sem svarar til 47—57%
ársvaxta á þessum þriggja mán-
aða tímabilum. Vextir á óverð-
tryggðum reikningum þyrftu að
hækka til jafns við það til að kjör-
in verði jafngóð og á verðtryggð-
um reikningum. Avöxtun skipti-
flokks spariskírteina ríkissjóðs
með 8,55% vöxtum mun á þessum
þremur mánuðum verða 50 til 60%
miðað við heilt ár. Rétt er að taka
fram að allt bendir til þess að
verðhækkanir í kjölfar kjara-
samninganna verði mestar fyrst í
stað, en minni síðar á næsta ári.
Spariskírteini ríkissjóös
Spariskírteini ríkissjóðs hafa
verið gefin út á hverju ári í tutt-
ugu ár. Þau hafa jafnan verið
verðtryggð og var verðtryggingin
miðuð við vísitölu byggingar-
kostnaðar í flokkum spariskír-
teina útgefnum á árunum 1964 til
1979 en frá 1980 hefur verðtrygg-
ingin verið miðuð við lánskjara-
vísitölu. Til að glæða áhuga spar-
enda voru kjörin á fyrstu flokkun-
um sérstaklega góð því að spari-
skírteini voru lítt þekkt
sparnaðarform og verðtrygging
mönnum ekki jafn töm og nú.
Fyrsta árið sem skírteinin voru
gefin út báru þau að meðaltali
7,2% vexti umfram verðbólgu og
tvöfaldast upphæð sem ber slfka
vexti að raunvirði á tíu ára fresti.
f næsta flokki sem gefinn var út
lækkuðu vextir umfram verðbólgu
í 6% og héldust þannig til ársins
1970. Þá tók við nokkur lækkun
raunvaxta og urðu þeir lægstir á
skírteinum gefnum út árið 1981,
þ.e. 3,2%. Ekki er þó að efa að
spariskírteini ríkissjóðs eru ein-
hver besti kostur sparenda nú og
hafa verið svo allt frá upphafi.
Nú horfir hins vegar illa um
áframhald frjáls sparnaðar í
spariskírteinum. í september sl.
má ætla að skuld ríkissjóðs vegna
spariskírteina að meðtöldum
áföllnum vöxtum og verðbótum
hafi verið á bilinu 4,5—5 milljarð-
ar króna. Það sem af er þessu ári
hafa spariskírteini ríkissjóðs verið
innleyst fyrir tæplega 1.400 millj-
ónir króna en spariskírteini hafa
verið seld fyrir tæplega 400 millj-
ónir króna. Sparnaður í spari-
skírteinum hefur þannig rýrnað
um nálægt 900 milljónir króna í
ár. Frá 10. september til 12. októb-
er voru skírteini innleyst fyrir 862
milljónir króna en aðeins höfðu
selst ný skírteini (úr skiptiflokkn-
um með 8,55% vexti umfram verð-
bólgu) fyrir 263 milljónir króna.
A næsta ári er innlausnarverð-
mæti spariskírteina um 3,4 millj-
arðar og er á fjárlögum gert ráð
fyrir að 650 milljónir króna komi
til innlausnar. Ef ekki tekst betur
til en í september sl. gæti þó þann-
ig farið að helmingur allra spari-
skírteina yrði greiddur út. Ríkis-
sjóður virðist ekki eiga annarra
kosta völ en að taka erlend lán til
að fjármagna endurgreiðslur á
þessum sparnaði. Taflan um er-
lend lán sýnir dæmi um þá vexti
sem Islendingar hafa greitt árlega
af erlendum lánum umfram
hækkun lánskjaravisitölu á árun-
um 1977 til 1983. Hluti þessara
„vaxta“ er vegna gengisbreytinga,
bæði hérlendis og í viðskipta-
löndunum, én það breytir ekki því
að jafnt hefði mátt greiða inn-
lendum sparendum þessa háu
vexti eins og erlendum sparend-
um. Um tveir þriðju erlendra
skulda eru opinberar skuldir og
má ætla að ríkið skuldi erlendum
sparendum um 28 milljarða króna.
Ef svo fer sem horfir kynni spari-
skírteinaeign að minnka í um 2—3
milljarða á næsta ári ef ekki verð-
ur brugðist við.
Ekkert mælir gegn því að ríkið
bjóði nægilega háa vexti á nýjum
flokkum spariskírteina til að eig-
endur eldri skírteina sjái sér óhag
í innlausn. Vextir í viðskiptalönd-
um okkar eru afar háir og má ætla
að raunvextir séu á bilinu 5—10%.
Þessa vexti þyrfti ríkissjóður að
greiða erlendum sparendum taki
hann lán í útlöndum. Með réttri
kynningu og fræðslustarfsemi má
mikið vera ef margur velur ekki
þann kostinn að kaupa spariskír-
teini með 8% raunvöxtum (tvö-
földunartími níu ár) og frestar
öðrum kaupum í staðinn.
Hæstu vextir í heimi?
Margir ráðamenn, þ.á m. tveir
núverandi ráðherrar, hafa opin-
berlega lýst þeirri skoðun sinni að
lækka beri vexti hér á landi. Rökin
eru þau að atvinnuvegirnir séu að
sligast; að húsbyggjendur séu
komnir í greiðsluþrot; að háir
vextir séu „stefna auðhyggjunnar
í sinni verstu mynd, þar sem hags-
munum fjöldans er fórnað í þágu
auðmagnsins" (Ragnar Arnalds,
alþingismaður, í Mbl. 13. nóvem-
ber sl.).
Auðveldast er að svara síðustu
röksemdinni. íslenskir sparifjár-
eigendur eru ekki stóreignamenn
eða atvinnurekendur nema í litl-
um mæli. Um þrír fjórðu hlutar
innlána í bönkum og sparisjóðum
eru í eigu einstaklinga og fjöl-
skyldna sem að langstærstum
hluta eru í hópi launþega. Fróð-
legt er t.d. að velta þeirri spurn-
ingu fyrir sér hvort félagsmenn
BSRB, sem nýlega lagði fram
kröfu um vaxtalækkun í kjara-
samningum, eru nettó í skuld í
bönkum og sparisjóðum. Aðeins
um fjórðungur innlána er í eigu
fyrirtækja. Hins vegar er aðeins
um fjórðungur útlána hjá einstakl-
ingum og fjölskyldum; um þrír
fjórðu hlutar útlána eru hjá fyrir-
tækjum. Hækkun raunvaxta síð-
ustu 12 til 14 mánuðina hefur því
fyrst og fremst komið launafólki
til góða. í henni felst mikill til-
flutningur fjár frá atvinnurekstri
til sparifjáreigenda og þannig hef-
ur verið stöðvuð gegndarlaus upp-
taka sparifjár sem viðgengist hef-
ur um margra áratuga skeið en
keyrði um þverbak á síðustu ár-
um.
Það væri heldur ekki' rétt að
skella allri skuldinni af þungri
greiðslubyrði skuldara, jafnt at-
vinnuvega sem einstaklinga, á þá
vexti sem nú gilda og eru fyllilega
í samræmi við það sem gengur og
gerist í umheiminum. Þessi þunga
greiðslubyrði er að hluta vegna
lána sem tekin voru þegar vextir
voru svo lágir að lán voru ekki
endurgoldin að fullu. Vanda þess-
ara skuldara verður því að leysa
méð öðrum ráðum en þeim að
snúa aftur til þeirra tíma er spar-
endur gátu ekki treyst bönkum og
sparisjóðum fyrir sparifé sínu.
Ljóst er af atburðum á síðasta
ári að mikill hluti sparnaðar er
afar næmur fyrir vöxtum. Á fá-
einum vikum í fyrrahaust voru
miklir fjármunir fluttir af verð-
tryggðum reikningum á óverð-
tryggða. í apríl er sparendum buð-
ust banka- og sparisjóðsskírteini
streymdu hundruð milljóna á fá-
einum dögum yfir á það form
sparnaðar af reikningum er báru
lakari kjör. í september voru inn-
leyst spariskírteini fyrir hundruð
milljóna og er líklegt að verulegur
hluti þess fjár hafi verið fluttur á
bankareikninga, þar sem kjörin
voru að vísu lakari en binditíminn
styttri. Lækki vextir að ráði eykst
hættan á því að sparnaður lands-
manna rýrni stórlega og þá hafa
lánatakendur ekki aðra kosti en að
leita á erlendan markað og greiða
markaðsvexti þar. Eins og fyrr
segir eru þeir síst lægri en hér á
landi og í mörgum tilfellum hærri.
Innlánsreikningar í bönkum og
sparisjóðum eru hinn eðlilegi far-
vegur fyrir sparnað almennings til
fjárfestingar og atvinnuuppbygg-
ingar í landinu. Hér er engin hefð
fyrir útbreiddri hlutafjáreign al-
mennings og hlutabréfamarkaður
og verðbréfamarkaður eru enn
harla frumstæðir. Þess vegna ber
að hlúa að því formi frjáls sparn-
aðar sem til er; en þar vega inn-
lánsreikningar í bönkum og spari-
sjóðum og spariskírteini ríkissjóðs
þyngst. Með því að leggja til hliðar
og spara getur almenningur eign-
ast hlutdeild í atvinnurekstrinum,
beint eða óbeint. Með því móti er
unnt að fjármagna framfarir í
landinu með innlendu sparifé og
losna úr klóm erlendra fjármagns-
eigenda. Vaxtagreiðslur til út-
landa nema nú um kr. 7.200 á
mánuði á hverja fjögurra manna
fjölskyldu eða kr. 60 á mann á dag.
Vextir á íslandi eru ekkert hærri
en gengur og gerist með nágran-
naþjóðunum; og þeir verða að vera
a.m.k. jafnháir ef við eigum ekki
að glata efnahagslegu sjálfstæði
okkar alveg.
Dr. Sigurdur R Stefánsson er hag-
frædingur hjá Kaupþingi bf. í
Reykjavík.
Krakkarnir í Hraunborg undu sér hið besta í hinum nýja verustað sínum og
létu fátt trufla leiki sfna og störf.
stjórnarnefndar dagvista, sagði
í samtali við blaðamann Morg-
unblaðsins að á síðustu 10 árum
hefði dagvistarrýmum fjölgað
það mikið að nú væri hægt að
taka við rúmlega 40% allra
barna undir sjð ára aldri en í
lok árs 1974 hefði sambærileg
tala verið um 15 prósentum
lægri. Sagði hún að þrátt fyrir
þetta lengdust listar yfir þá
sem biðu eftir dagvist og að nú
væru alls um 1.500 börn sem
biðu eftir plássi á annaðhvort
dagheimili eða leikskóla.