Morgunblaðið - 05.12.1984, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 5. DESEMBER 1984
31
flutnings SH) og 20.036 tonn til
Bretlands (22,6%). Á síðasta ári
1983 voru 44.205 tonn (48%) seld
til Bandaríkjanna en 12.581 tonn
(13,7%) til Bretlands. Sé litið á
þróunina það sem af er þessu ári
sést að enn hefur orðið samdrátt-
ur í Bretlandi. Fram til 1. nóvem-
ber hafði SH selt 7611 tonn til
Bretlands (10.471 tonn 1983) og til
Bandaríkjanna hafði SH selt
35.040 tonn fram til 1. nóvember í
ár en 38.140 á sama tíma í fyrra.
Þessar tölur gefa þó ekki rétta
mynd af því sem hefur verið að
gerast hjá SH á Bretlandsmark-
aði. Þær taka aðeins mið af þróun
undanfarinna ára en ekki hinu, að
árið sem síðasta landhelgisdeilan
við Breta leystist, 1976, seldi
skrifstofa SH í London aðeins
2500 tonn.
Raunar má segja að frá árinu
1976 hafi íslendingar í fyrsta sinn
markvisst getað beitt sér skipu-
lega og af afli við fisksölu í Bret-
landi og annars staðar í aðildar-
ríkjum Evrópubandalagsins. Með
fiskveiðisamningunum við Breta
og Vestur-Þjóðverja sem gerðir
voru eftir útfærslu fiskveiðilög-
sögunnar í 200 sjómílur kom að
fullu til framkvæmda viðskipta-
samningur Islands og Evrópu-
bandalagsins frá 1972.
Svonefnd „bókun 6“ við þennan
samning veitir íslenskum sjávar-
afurðum forskot á EB-markaði í
samanburði við keppinauta okkar
í Noregi og Kanada svo að dæmi
séu tekin. Hins vegar hafa þeir
treyst aðstöðu sína með því að
heimila skipum frá EB-löndum að
veiða í lögsögu sinni sem við get-
um ekki.
Útflutningur SH til aðildar-
landa EB á meginlandi Evrópu
hefur vaxið ört hin síðari ár. Árið
1976 nam útflutningurinn til EB-
landanna, annarra en Bretlands,
samtals 3000 tonnum en 12.749
tonnum 1983. Söluaukningin hefur
verið mikil í Vestur-Þýskalandi en
þar tók söluskrifstofa SH til
starfa í júní 1981. Árið 1981 seldi
SH 3253 tonn af frystum fiski í
Vestur-Þýskalandi en 6320 tonn á
árinu 1983. Miðað við heildarsölu-
magn SH hafði hlutur V-Þýska-
lands vaxið úr 3,7% 1981 í 6,9%
1983.
Eins og fram kom í ræðu Jóns
Ingvarssonar, formanns stjórnar
SH, og vitnað var til hér að fram-
an er það meðal annars ætlun SH
að nýja verksmiðjan í Grimsby
verði burðarás í aukinni sölu á
fiskréttum og frystum fiski í EB-
löndunum öllum. Þar er mikið
verk að vinna. Á árinu 1981 flutti
SH 33,2% af heildarútflutningi
sínum til Evrópubandalagslanda
en 27,6% 1983.
Menn eru ekki á einu máli um
það hve mikla áherslu beri að
leggja á Evrópumarkaðinn. Vissu-
lega gefur sala á Bandaríkjamark-
aði meira í aðra hönd. Fyrirtæki
SH þar, Coldwater, seldi fyrir 190
milljónir dollara eða tæpa 6,5
milljarða króna á árinu 1983 í
samanburði við 690 milljóna
króna sölu Icelandic Freezing
Plants Ltd. í Bretlandi. SH hefur
hins vegar ætið fylgt þeirri stefnu
að eiga ekki allt undir einu mark-
aðssvæði. Eða svo vitnað sé til
Jóns Ingvarssonar: „Óneitanlega
hafa Bandaríkin skipað ráðandi
sess í sölu frystra sjávarafurða á
annan áratug. Fyrir því eru ýmsar
ástæður. En i þessu sambandi er
rétt að hafa í huga að því eru
ákveðin takmörk sett, hversu
miklu magni einn markaður getur
tekið við, án þess að æskilegt jafn-
vægi milli framboðs og eftirspurn-
ar raskist."
Kaupendurnir
Fiskneysla á mann í Bretlandi
er meiri en í Bandaríkjunum.
Þannig sýna tölur að meðal-breti
neytir 19 punda af fiski á ári en
meðal-bandaríkjamaður 12 punda.
Á árinu 1983 nam heildarfisk-
neysla í Bretlandi 400 þúsund
tonnum. 54% var frystur fiskur og
46% ferskur fiskur. Neysla á
ferskum fiski hefur heldur verið
að aukast undanfarið vegna þess
að farið er að pakka honum í loft-
tæmdar umbúðir. Hvort þessi
geymsluaðferð á framtíð fyrir sér
er óljóst en matvælaeftirlit
Bandaríkjanna bannar hana þar í
landi.
Eins og Ólafur Guðmundsson,
forstjóri IFP í Grimsby, orðaði
það er sífellt erfiðara að átta sig á
því, hvað er fiskur í matvælum.
Fisk er unnt að matreiða með svo
misjöfnum hætti. I verksmiðjunni
í Grimsby er hann skorinn til,
settur í brauðmylsnu með mis-
munandi bragði og pakkaður með
þeim hætti sem kaupandinn æsk-
ir.
Stærsti viðskiptavinur verk-
smiðjunnar í Grimsby er
McDonalds-hamborgarakeðj an
sem á matsölustaði um allan heim
en er upprunnin í Bandaríkjunum.
Eru allir fiskborgarar sem
McDonalds selur í Bretlandi fram-
leiddir á vegum SH í Grimsby.
Ólafur Guðmundsson sagði að
danskt fyrirtæki seldi McDon-
alds-fiskborgara á meginlandi
Evrópu. Hefðu Danir einnig viljað
sitja að þessum viðskiptum í
Bretlandi en orðið að lúta í lægra
haldi vegna þess að gæðin voru
meiri hjá íslendingum.
Aðrir stórir kaupendur eru fyr-
irtæki sem sérhæfa sig í smásölu á
frystum matvælum. Þar er Bej-
am-keðjan stærst. Nýtt fyrirtæki
sem heitir Iceland Frozen Seafood
Holdings og sérhæfir sig í sölu
frystra afurða skiptir við IFP Ltd.
í Grimsby og fara þau viðskipti
vaxandi. Þótt fyrirtækið hafi
enskt heiti Islands í nafni sínu er
það ekki í eign íslendinga heldur
var stofnað af tveimur ungum
mönnum fyrir nokkrum árum.
Þeir hafa reynst dugmiklir í við-
skiptalífinu og reka nú 81 verslun.
Fyrir nokkrum vikum voru hluta-
bréf í Iceland Frozen Seafood boð-
in til sölu á almennum verðbréfa-
markaði í Bretlandi með 4 síðna
heilsíðuauglýsingum í einu og
sama tölublaði af Financial Tim-
es.
Fjórir stórir breskir kaupendur
eru helstu viðskiptavinir verk-
smiðju SH í Grimsby. 1 Bretlandi
eins og annars staðar standa fisk-
salar saman gagnvart þeim sem
selja önnur matvæli, og þar eins
og annars staðar eru það kjúkl-
ingar sem eru fisknum hættu-
legastir þegar metin er hlutdeild á
matvælamarkaði. Sölusvæði IFP
takmarkast ekki við Evrópu. Á
meðan Ólafur Guðmundsson
skýrði fyrir okkur starfsemi SH
bar til dæmis kaupanda frá Ástr-
alíu að garði.
Ferskur fiskur
Hér hefur verið stiklað á stóru
og dregið saman hið helsta sem
forráðamenn SH hér á landi og í
Bretlandi sögðu í stuttri kynnis-
ferð til nýju verksmiðjunnar í
Grimsby á dögunum. í sömu ferð
gafst gestunum jafnframt tæki-
færi til að kynnast ferskfiskmark-
aðnum í Grimsby sem um langt
árabil hefur verið mikilvægur
fyrir afkomu útgerðarfyrirtækja
hér á landi. Hann þjónar enn í dag
sama tilgangi og áður, að vera
hliðið að breska fiskmarkaðnum,
markaði sem murf minnka venjist
fólk af fiskneyslu vegna skorts á
hráefni, hvort heldur frystu eða
fersku. Það er jafn mikiivægt
fyrir íslendinga að standa styrk-
um fótum áfram á ferskfiskmark-
aðnum eins og að auka hlutdeild
sína í sölu frystra sjávarafurða í
Bretlandi.
Með hliðsjón af þeim tölum sem
áður voru nefndar um fiskneyslu í
Bretlandi og skiptingu milli þess
hvernig fiskurinn er settur á
markað seljast árlega um 216 þús-
und tonn af frystum fiski í Bret-
landi og þar af nam hlutdeild SH
um 5,8% á síðasta ári. Af ferskum
fiski seljast 184 þúsund tonn í
Bretlandi og á síðasta ári lönduðu
íslensk fiskiskip 13.859 tonnum
þar fyrir 8.136.400 pund (um 390
millj. kr.), þ.e. 59 pens kílóið (28
kr.), og 4680 tonn voru flutt út af
ferskum fiski í gámum.
Líf og fjör á markaðnum
Kristján Ragnarsson, formaður
Landssambands íslenskra út-
vegsmanna (LÍÚ), var í hópi gesta
SH í Grimsby. Hann hafði beitt
sér fyrir því að togarinn Sólberg
frá Ólafsfirði sem hafði tilkynnt
LlÚ, að hann ætlaði að landa í
Grimsby í þessari viku, gerði það
ekki fyrr en föstudaginn 9. nóv-
ember, svo að við ferðalangarnir
frá íslandi gætum fylgst með
lönduninni. Bar Kristján dálítinn
kvíða í brjósti vegna þessara af-
skipta þar sem föstudagar eru yf-
irleitt ekki góðir söludagar á þess-
um frjálsa markaði þar sem verð
ræðst eftir framboði og eftir-
spurn.
Þegar á reyndi kom í ljós að
þessi kvíði var ástæðulaus. Fisk-
kaupendur létu alls ekki á sér
standa þegar þau boð bárust að
landa ætti úr íslenskum togara
kola, þorski og ýsu. Var líf og fjör
á markaðnum þegar við komum
þangað rúmlega sjö um morgun-
inn. Löndun hófst klukkan 12 á
miðnætti og var aflinn í kössum á
sölusvæðinu rétt við skipshlið þeg-
ar við komum á vettvang og vænt-
anlegir kaupendur gengu á milli
kassanna og kynntu sér gæðin.
Þeir eru í senn kaupendur og
matsmenn. Sögðu kunnugir okkur
að reyndir fiskkaupmenn gætu séð
það á fiskinum hvar við ísland
hann væri veiddur og með fingr-
um og nefi áttuðu þeir sig strax á
því, hvort um góðan eða léiegan
fisk væri að ræða.
Ekki er unnt að lýsa því með
orðum hvernig að sölu fisksins er
staðið. Kaupendur hópast í kring-
um uppboðshaldarann sem flýtir
sér sem mest hann má að selja.
Tók það aðeins um hálfa klukku-
stund að selja 115,5 tonn úr Sól-
bergi fyrir 94.162 pund eða 4 millj-
ónir króna á þáverandi gengi.
Viðskiptin gengu þannig fyrir sig
að uppboðshaldarinn gekk að
kassastafla, kallaði upp verð og
síðan gáfu kaupendur merki með
fingrum eða höfði, sumir potuðu í
bakið á uppboðshaldaranum og á
svipstundu var frá sölunni gengið.
Kaupandinn sáldraði pappírsmið-
um með nafni sínu í kassana og
aðstoðarmenn hans komu með
vagna og fluttu kassana á vörubíla
sem stóðu við sölupallinn.
Fram kom að um 9000 manns
hefðu framfærslu af störfum sem
tengdust fiskmarkaðnum. I ná-
grenni hans er aðstaða til að gera
að fiski. En margir kaupendur
flytja fiskinn óverkaðan til fjar-
lægari staða. Rétturinn til að
stunda viðskipti á markaðnum
gengur mann fram af manni í
sömu ættinni.
Þegar til þess er litið að íbúar í
Grimsby eru um 84 þúsund og at-
vinna hefur minnkað þar vegna
brotthvarfs breskra togara þarf
engan að undra þótt svo stór
vinnustaður skipti bæjarfélagið
miklu. Til þessarar staðreyndar
má rekja þann áhuga sem ráða-
menn í Grimsby hafa á því að
rækta tengslin við íslenska fisk-
seljendur, hvort heidur þeir bjóða
ferskan eða frystan fisk.
Sala á ferskum fiski
Landssamband íslenskra út-
Morgunblaðið/GuÖm. H. Garðarsson
Þórhallur Ásgeirsson ráðuneytisstjóri og Kristján Ragnarsson, formaður
LÍÚ, á fiskmarkaðnum í Grimsby.
vegsmanna er eins og áður sagði
umboðsaðili íslenskra fiskiskipa
sem selja ferskan fisk erlendis.
Helstu markaðir fyrir hann eru í
Bretlandi og Vestur-Þýskalandi,
en í báðum iöndunum er togaraút-
gerð nær því úr sögunni. Til marks
um það má nefna að í Vestur-
Þýskalandi voru 130 togarar en
eru nú aðeins 6.
Til loka október í ár höfðu ís-
lensk fiskiskip selt 9700 tonn af
fiski í Bretlandi úr 96 veiðiferðum
fyrir 32 krónur (66 pens) kílóið aö
meðaltali. Á sama tíma í fyrra
höfðu verið seld 11.500 tonn af
fiski í Bretlandi úr 146 veiðiferð-
um fyrir 27 krónur (57 pens) kílóið
að meðaltali. Sólberg seldi kílóið á
39 krónur (81 pens).
Þjóðverjar hafa áhuga á því að
kaupa karfa og ufsa en Bretar
vilja þorsk, ýsu og flatfisk. Vegna
þess hve veiði á karfa hefur aukist
mikið hér við land samhliða því
sem þröngar skorður hafa verið
settar við þorskveiði hefur ásókn í
að selja í Þýskalandi vaxið. Þar er
þó mikilvægt að halda jafnvægi á
markaðnum og hefur mjög reynt á
löndunarstjórn LÍÚ á þýska fisk-
markaðnum á þessu ári.
Fram til loka október í ár höfðu
íslensk fiskiskip selt 15.300 tonn
af fiski í Þýskalandi úr 88 veiði-
ferðum fyrir um 26 krónur (2,01
mark) kílóið, á sama tíma í fyrra
höfðu verið seld þar 12.900 tonn
fyrir um 24 krónur (1,82 mark)
kílóið.
Útflutningur á ferskum fiski í
gámum fer vaxandi til Bretlands.
Skipin landa þá afla sínum í höfn-
um á íslandi. Þar er hann settur í
gáma og fluttur í þeim til dæmis
til Grimsby, þar sem hann er boð-
inn upp á hinum almenna fisk-
markaði. Fram til loka október í
ár höfðu 6300 tonn verið seld úr
gámum í Bretlandi en 2600 tonn á
sama tíma í fyrra.
Mikilvægt starf
íslandssagan geymir fjölmargar
frásagnir um það, hve illa hefur
farið fyrir þjóðinni, þegar ekki
hefur tekist að selja sjávarafurðir.
Fátt er okkur því mikilvægara en
að vel sé staðiö að fisksölu og
þannig sé með vöruna farið af öll-
um sem nálægt henni koma að
hún standist gæðakröfur markað-
arins.
Hér hefur í stuttu máli verið
reynt að lýsa sölustarfi tveggja
aðila sem sjá um að koma fiski á
Evrópumarkað. Báðir verða að
laga sig að markaðnum og standa
þannig að málum, að fiskur verði
ekki undir í samkeppni við önnur
matvæli. Þau viðhorf koma oft
fram, hvort Sölumiðstöð hrað-
frystihúsanna geti ekki látið full-
vinna aflann heima á íslandi í
verksmiðjum eins og hún hefur
reist í Bandaríkjunum og nú í
Bretlandi. Jafnan þegar hugað er
að hagkvæmni komast menn að
þeirri niðurstöðu að skynsamlegra
sé að fullvinna vöruna sem næst
kaupandanum. Þá heyrast þær
raddir oft að það sé af hinu illa, að
skip sigli með afla og selji hann
ferskan í útlöndum. Þar eru ekki
síður mikilvægir markaðshags-
munir í húfi, hagsmunir sem hafa
aukist til mikilla muna eftir að
íslenska fiskveiðilögsagan var
færð út í 200 sjómílur.
Ein helsta röksemdin, sem not-
uð var í viðræðum við erlenda að-
ila þegar verið var að afla þeirri
stefnu stuðnings að íslendingar
ættu sjálfir að hafa stjórn á fisk-
veiðum við land sitt, var að við
værum betur færir til þess en aðr-
ir að stunda veiðarnar og gætum
veitt öðrum hagkvæma þjónustu á
þessu sviði — eðlilegt væri að hafa
verkaskiptingu á milli þjóða í
þessu eins og öðru. Þessar rök-
semdir hafa verið viðurkenndar í
reynd. Nú er það undir okkur
komið að standa þannig að stjórn
fiskveiða og sölu afurðanna að
sem ábatasamast verði fyrir
okkur og kaupendurna. í Evrópu
höfum við því verið að brjóta nýj-
ar leiðir á undanförnum árum.
Það er sannarlega mikilvasgt að
rétt sé að málum staðið.