Morgunblaðið - 10.01.1985, Blaðsíða 46

.46
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. JANÚAR 1985
Hrefna Hjörleifs-
dóttir - Minning
Fndd 26. aprfl 1912.
Dáin 29. desember 1984.
Tengdamóðir mín, Hrefna
Hjörleifsdóttir, lést í Landspítal-
anum eftir stutta legu þann 29.
desember.
Þaö er erfitt að skilja og sætta
sig við að hún skuli svo skyndilega
kölluð burt úr þessum heimi. Hún
sem veitti svo mikla gleði og hlýju.
Minningarnar streyma fram i
hugann, allt sem við höfum átt
saman að sælda í gegnum árin, öll
■•'hollráðin sem ég hef þegið og
ferðalögin okkar saman þar sem
hún naut sin svo vel. Allar nota-
legar stundir á heimili tengdafor-
eldra minna sem fjölskylda mín
hefur notið í svo ríkum mæli og er
þakklát fyrir. Hún hafði sérstakt
yndi af að gleðja aðra og láta fólki
líða vel.
Hrefna var stórbrotin kona,
glæsileg og einstakur vinur. Fjöl-
skyldan sat ævinlega i fyrirrúmi
og fylgdist hún náið með öllum
sínum. Minningin um hana yljar
og verður áfram gleöigjafi hjá öll-
um hennar afkomendum. Tengda-
faðir minn hefur misst lífsföru-
naut sinn en ég veit að góðar
minningar um kæra eiginkonu
mun verða honum styrkur. Ég bið
góðan guð að styrkja tengdaföður
minn og fjölskylduna alla.
Blessuð sé minning góðrar konu.
Ásgerður
Það er alkunn staðreynd, að
hverjum þykir sinn fugl fagur.
Þekkjum við það vel, þegar for-
eldrar sýna leiftrandi aðdáun i
augum við að líta börn sín, sem
bera af öllum öðrum. En nú lítum
við i aðra átt, þegar við erum að
kveðja ömmu okkar og segjum, að
hún hafi verið bezta amma i
heimi. Við ætlum ekki í þarflaus-
an meting við aðra vegna þessarar
staðhæfingar. En við byggjum á
því, að við höfum þekkt svo vel,
alveg frá því við vorum pínu-
agnar-lítil og hún þurfti að beygja
sig næstum niður í gólf til að lyfta
okkur upp í faðm sér, þar til við
vorum orðin svo stór, að við hefð-
um getað klappað á kollinn á
henni. Alltaf var hún hin sama,
góða amma, sem bjó yfir þeim
skilningi, að við fundum jafnt til
verndandi samúðar hennar, þegar
eitthvað bjátaði á og til uppörv-
andi hvatningar, þegar hún herti
okkur til átaka.
Við erum orðin fimmtán, barna-
börnin hennar ömmu á Sjafnó,
eins og hún hefur alltaf verið í
huga okkar, og auðvitað höfum við
þekkt hana misjafnlega lengi, þó
söknum við hennar öll jafnmikið
núna, þegar hún er ekki lengur til
staðar til þess að hlusta á okkur,
raða einhverju gómsætu á disk
eða taka svo þátt I kjörum, að hún
fái jafnmikinn prófskrekk eins og
þeir, sem slíkar þrautir þreyta,
eða finna til jafnátakanlegs stings
eins og við gerðum, þegar „ástar-
sorgir" táningsáranna myrkvuðu
alla framtíð.
Og núna, þegar hin elztu okkar
líta lengra til baka, rifjast upp
viðmót hennar við okkur í þvf,
hvernig hún hefur tekið börnum
okkar sjálfra, sem svo fúslega
hafa fetað þær slóðir, sem við höf-
um gert að gagngötum, heim til
ömmu og afa, sem alla okkar ævi
hafa átt heima á Sjafnargötunni,
og gert hana með þvi að miðborg
tilverunnar. Enda var oft gest-
kvæmt á Sjafnargötu 10 hjá
ömmu, Hrefnu Hjörleifsdóttur og
afa, Haraldi Ólafssyni. Og öllum
var alltaf fagnað svo sem þar væri
sá á ferðinni, sem mest hefði verið
beðið eftir. Höfðingsskapurinn réð
þar ríkjum og lífsgleði ömmu var
svo smitandi, að við fórum af stað
heim aftur eftir góða dvöl þar
bæði vel södd af góðum réttum og
betur undirbúin fyrir hvert það
verkefni, sem annars beið. Og þó
að hún amma hefði áhuga á svo
fjölmörgu, þá leyndi það sér aldr-
ei, að það var hin stóra og sam-
heldna fjölskylda, sem átti hug
hennar allan. Þar skinu bæði sól
og tungl og stjörnur tilverunnar
Minning:
Sveinbjörn Einars-
son trésmíðameistari
Hann andaðist að Hrafnistu,
Hafnarfirði, hinn 13. ágúst, 94 ára
gamall. Ég er því nokkuð seinn á
mér að skrifa þessi minningarorð,
og er ástæðan sumpart sú, að ég
taldi, að það yrði gert af einhverj-
um, sem á greiðari aðgang að upp-
lýsingum varðandi æviferil hans
en ég hér í fjarlægðinni.
Það var á árinu 1928 að ég
kynntist Sveinbirni fyrst. Hann
var þá formaður á litlum vélbát I
Vestmannaeyjum. Og ég, strákl-
ingur, öllu óvanur, fékk að vinna
við útgerð þess báts sem beitinga-
maður á línuvertíðinni og að henni
lokinni á sjónum. Að lokinnni
vetrarvertíð sigldi Sveinbjörn bát-
um til Siglufjarðar og þar voru
stundaðar þorskveiðar um sumar-
ið. í Ve8tmannaeyjum hafði ég
fengið nóg af sjóveikinni, ég fékk
því að vinna í landi I aðgerð um
sumarið. Ég held að flestir okkar,
sem með Svinbirni unnum þessar
vertíðir, hafi haft iitla þjálfun í
þessu starfi — og ég enga. En
aldrei bar Sveinbjörn okkur dug-
U>ysi á brýn og aldrei sá ég hann
skipta skapi, þótt á ýmsu gengi
með útgerðina.
Upp úr þessu fór ég til náms
erlendis og dvaldi þar allmörg ár.
Á því tímabili fluttist Sveinbjörn
og fjölskylda hans frá Vestmanna-
eyjum. Þau dvöldust á ýmsum
stöðum, m.a. norðanlands um
nokkurt skeið. Samtals liðu um 20
ar þar til að við Sveinbjörn höfð-
um náin kynni hvor af öðrum á ný.
Sveinbjörn var fæddur og upp-
alinn í Vestmannaeyjum. Sem
ungur maður nam hann trésmíði
hjá Magnúsi ísleifssyni og um
margra ára skeið voru húsasmíðar
aðalstarf hans. Að hann tók að
stunda sjómennsku byggðist á því,
að hann taldi það skyldu sína að
greiða úr vandamálum manna,
sem atvinnulausir voru og ganga í
útgerðarfélag með þeim.
Onnur atvik ollu þvf, að hann
síðar gaf sig að sveitabúskap um
nokkurt árabil, en með tíð og tíma
fluttist fjölskyldan til Reykjavík-
ur. Þar byggði Sveinbjörn sér hús,
og þarnæst tók hann upp húsbygg-
ingar að nýju og var trésmíða-
meistari hvers stórhýsisins á fæt-
ur öðru svo sem Nýja Bíós í Lækj-
argötunni og við stórhýsi Haralds
Árnasonar í Ingólfsstræti.
Um þessar mundir festu samtök
aðventista kaup á tveimur sam-
liggjandi jörðum í Ölfusinu,
Breiðabólsstað og Vindheimum.
Hugmyndin að baki þessum kaup-
um var að byggja og stofnsetja
heimavistarskóla. Slíkt átak út-
heimti að sjálfsögðu trausta for-
ystu, dugnað og reynslu. Þótt um
ýmsa góða iðnaðarmenn væri að
ræða innan safnaðarins var það
samróma álit þeirra er málin
þekktu, að innan safnaðarins væri
Sveinbjörn sá eini, sem treystandi
væri til að lyfta því Grettistaki,
sem slíkt átak hlyti að verða fyrir
og mun því enginn betur rækja
skyldur sínar við minningu henn-
ar en halda því merki hátt á lofti,
sem hún þráði að sjá þar þenjast,
fagurt og hrukkulaust og án þess
nokkur blettur spillti. En svo sem
minningarnar eru bundnar við
Sjafnargötuna, þá bregður ekki
síður björtum bjarma af öðrum,
sem við eignuðumst á ferðalögum
með henni ömmu okkar. Þar var
annað áhugamál hennar, að fá að
ferðast með fólkinu sínu. Þá var
nú létt stigið og fljótt að raða í
töskur. Hún hafði hugann opinn
fyrir öllu nýju, og brást ekki, að
hún gat oftsinnis bent okkur á
ýmislegt, sem annars hefði farið
framhjá okkur. Þannig var hún
alltaf að læra og alltaf að miðla
öðrum af því, sem hún svo auð-
veldlega tileinkaði sér. Þannig var
hún félagi okkar, en um leið leið-
togi, sem laðaði fram hjá okkur
það, sem bezt reyndist.
Og nú var hún farin að huga að
jólum, þegar hún féll sem hendi
væri veifað og var flutt í sjúkra-
hús, þar sem hún var leyst frá
magnvana líkama sínum. Og þó að
okkur sé mikil hryggð í huga
vegna dauða hennar, þá erum við
ekki svo eigingjörn að hafa viljað
binda hana hálfri tilveru, ef hún
hefði að einhverju leyti náð sér, en
ekki alveg. Hún var ævinlega öll í
hverju verki og hverju viðmóti,
fámennan hóp með takmörkuð
efni.
Sveinbjörn var sem sagt ekki á
hrakhólum með atvinnu um þess-
ar mundir. Sumir þeirra er höfðu
haft hann sem yfirsmið sögðust
aldrei áður hafa haft slíkan út-
sjónar- og afkastamann. Ekki er
mér kunnugt um, að það hafi vaf-
ist fyrir Sveinbirni að hafna arð-
bæru starfi við hagstæð skilyrði I
Reykjavík til þess að taka að sér
slíkt stórvirki úti í sveit, þar sem
flestar nauðsynjar vantaði, svo
sem nægilegt rafmagn, nothæfan
veg að vinnustað og síma.
En Sveinbjörn skorti hvorki
kjark né dugnað. Vörubifreið var
keypt og vegur lagður frá þjóð-
braut að byggingarsvæðinu. Göm-
ul en allgóð díselrafstöð var keypt,
vinnuflokkur útvegaður, og svo
var hafist handa við að grafa fyrir
skólahúsinu. Allt var unnið með
handafli, þótt hraunklappirnar
væru af og til harðar í horn að
taka. En Sveinbjörn hafði æfingu í
sem kveikti lífsgleði hjá öðrum og
kallaði fram bros á hvers manns
vör. Og þó að jólin væru ekki kom-
in, þegar amma veiktist, þá var
allt tilbúið. Hver gjöf komin með
réttan miða og í vandlega valdar
umbúðir. Allt var ævinlega tilbúið
hjá ömmu á Sjafnó, og því ævin-
lega nóg pláss fyrir alla og nægar
vistir. Þannig trúum við því líka,
að hún hafi verið tilbúin í þessa
síðustu ferð, þótt enginn hafi átt
hennar von. Svo var hún ævinlega
fljót að búa sig til farar og aðlaga
sig nýju. Við söknum hennar,
söknum hennar ömmu okkar sárt
og mikið, en erum þó ekki svo eig-
ingjörn að hugsa ekki framar öðr-
um um hann afa, sem mest hefur
misst.
En við kveðjum góða ömmu, þá
sem ævinlega var bezt, en vitum
hana ekki aðeins taka í mót nýju
ári eins og við erum nýbúin að
gera, heldur nýju lífi, þar sem
þessi lífsglaða trú hennar gagnar
vafalaust líka vel. Við þökkum
fyrir hana og gleymum henni
aldrei, og þykir það þó vafalaust
einna sárast, að hinir yngri úr
hópi okkar að ekki sé talað um
langömmubörnin litlu skuli ekki
hafa fengið að njóta hennar leng-
ur. En minning hennar S huga
okkar lifir áfram, eins og hún sjálf
gerir.
Barnabörn
í dag verður kvödd hinstu
kveðju Hrefna Hjörleifsdóttir,
húsfreyja á Sjafnargötu 10 í
Reykjavík. Fráfall hennar bar
brátt að. Hinn 20. desember var
hún stödd í Bankastræti glöð og
reif að vanda er hún hné skyndi-
lega niður. Hún var flutt rænulaus
á gjörgæsludeild Landspítalans en
komst ekki aftur til vitundar og
lést þar aðfaranótt 29. desember
af völdum heilablæðingar. Þar
lauk æviferli mikilhæfrar konu.
Hrefna, eða Guðrún Hrefna eins
og hún hét fullu nafni, fæddist í
Reykjavík 26. apríl 1912. Faðir
hennar var Hjörleifur trésmiður
Þórðarson hreppstjóra á Neðra-
Hálsi i Kjós Guðmundssonar, en
móðir hennar var Sigríður Rafns-
dóttir skósmiðs í Reykjavík Sig-
urðssonar. Þau hjón bjuggu Iengst
af við Klapparstíg og hjá foreldr-
um sínum ólst Hrefna upp í stór-
að vinna á hraungrýtinu í Vest-
mannaeyjum, sem var mun harð-
ara, svo að hann gat sýnt piltun-
um réttu handtökin og talað í þá
kjark. Handaflið var einnig notað
til að moka steypumöl og sandi á
vörubílana. Venjuleg steypuhræri-
vél var eina véltæknin, sem notuð
var.
Sveinbjörn sá um að vinnu-
flokkurinn væri hvorki of stór né
of lítill. Verkið var þannig skipu-
lagt, að allt gekk eins og á færi-
bandi, hver maður á sínum stað
ómissandi hverja stund. Þrátt
fyrir frumstæð skilyrði miðaði
verkinu vel áfram. Fyrsta skóflu-
stungan var gerð 8. júní 1949, og í
byrjun október 1950 var verkið svo
langt komið að skólinn gat tekið
til starfa. Auk búverka vann
Sveinbjörn þá að innréttingu þess
hluta byggingarinnar, sem enn
var ekki tekin í notkun. Eiginkona
Sveinbjörns, Guðbjörg Ingvars-
dóttir, var ráðskona skólans, ann-
aðist matargerð og sá um heimil-
ishald.
Meðan á byggingaframkvæmd-
unum stóð, hafði ég starf mitt I
Reykjavík, en sem aukastarf féll
það í minn hlut að sjá um útveg-
um byggingarefnis. Og vörubíll
skólans var iðulega í pendúlferð
milli skólans og Reykjavíkur í efn-
isflutningum. Við skiptum við
traust og góð fyrirtæki, en ósjald-
an bar svo við að eitt og annað,
sem nota þurfti, var ófáanlegt eft-
ir venjulegum leiðum. Leiðir
kunningsskapar og hinnar rómuðu
íslensku greiðvikni og hjálpsemi
gátu verið seinfarnar, þegar svo
bar við að sá, sem e.t.v. gat hjálp-
að, var í ferðalagi eða ófinnanleg-
ur I svipinn. Hins vegar yrði heill
vinnuflokkur verklaus innan fárra
klukkustunda ef efnið kæmi ekki.
Hér gat verið úr vöndu að ráða, en
um systkinahópi, ein sjö systkina.
Þetta mannmarga heimili bjó við
lítil efni, en þurfti mikils með til
þess að sjá sér farborða. Það var
þess vegna sjálfgert, eins og
reyndar á öðrum alþýðuheimilum
á þessum tíma, að börnin væru
sett til vinnu strax og þau höfðu
aldur og krafta til. Þótt Hrefnu
fýsti að afla sér frekari menntun-
ar, eftír að skólaskyldu lauk, var
þess enginn kostur eins og aðstæð-
ur voru. Hún vann næstu árin að
ýmsum störfum, sem til féllu,
vann meðal annars á netaverk-
stæði hér i bænum og í kaupa-
vinnu.
Hinn 17. júní 1933 giftist
Hrefna harðduglegum sjómanni
ættuðum austan úr ölfusi, Har-
aldi Ólafssyni, sem þá hafði í nær
áratug sótt sjóinn héðan frá
Reykjavík, lengst af á togaranum
Baldri, og unnið við síldarvinnu
norður á Siglufirði. Það var tákn-
rænt fyrir hjúskaparstöðu og
heimilislíf hinnar ungu sjó-
mannskonu, að tveim dögum eftir
að brúðkaup þeirra var gert, hélt
brúðguminn með bv. Gulltoppi til
síldveiða fyrir Norðurlandi og
kom ekki heim í tvo mánuði. Bar-
áttan um daglegt brauð var þá svo
hlífðarlaus, að aldrei mátti slaka
á. Ungu hjónin hófu búskap á
Sjafnargötu 10, sem þau höfðu ný-
verið keypt að hluta og var í stórt
ráðist af litlum efnum. Þar stóð
heimili þeirra upp frá því, enda
festu þau mikið yndi á þessum
stað, sem varð er fram liðu stund-
ir, í einu þokkafyllsta hverfi
Reykjavíkur.
Þegar þau Hrefna og Haraldur
stofnuðu heimili sitt voru hörm-
ungatímar. Kreppan lá eins og
mara á þjóðinni og á alþýðuheim-
ilunum sérstaklega, atvinnuleysi
var stórfellt og margir um hvert
handarvik. Haraldur var svo lán-
samur, að hann átti alltaf vist
skiprúm á togara, en sá hængur
var á, að fram til heimsstyrjaldar-
innar síðari voru þeir ekki gerðir
út allt árið, heldur féllu úr nokkrir
mánuðir ár hvert milli vertíða. Þá
var ekki um annað að ræða en að
leita sér að atvinnu og taka hana,
hvar sem hún bauðst. Þannig vann
Haraldur jafnframt sjósókninni
að margs konar vinnu svo sem
byggingarvinnu í Reykjavík og
norður á Djúpuvík og síldarvinnu
á Siglufirði. Vegna atvinnu hans
og langra fjarvista frá heimilinu,
alltaf greiddist úr fyrr eða síðar
með hjálp Guðs og góðra manna.
Annað, sem á mér hvíldi í sam-
bandi við þetta mál, var útvegun
fjármagns. Það segir sig því sjálft,
að samskipti okkar Sveinbjörns
voru mjög náin. Reyndir menn
telja, að í byggingarframkvæmd-
um ráði vinnuaflið mestu um fjár-
hagsafkomuna. Er hagsýni við-
höfð? Hvernig eru vinnuafköstin?
Er tíminn vel nýttur? Kaupið er
fastlagt og það er hæpinn sparn-
aður að nota miður gott efni.
Sveinbjörn hafði frábæra verk-
hyggni. Sjálfur var hann talinn
tveggja manna maki I starfi og
verkstjórn hans var slík, að tíma-
sóun var útilokuð. Að vinnudegi
loknum setti hann sig inn í vinnu-
teikningar og bjó svo í haginn
fyrir næsta dag, að verkið gæti
hafist tafarlaust í byrjun dagsins.
Sveinbjörn hafði sterka trúar-
sannfæringu og skoðun hans var
sú, að trúna bæri að sýna í verki.
Þau Sveinbjörn og Guðbjörg, kona
hans, aðhylltust trúarstefnu að-
ventista I Vestmannaeyjum 1924.
Meðan heilsa þeirra leyfði voru
þau ávallt boðin og búin til að
leggja því málefni lið á hvern
þann hátt er þau máttu — og oft
kostaði það þau stórar, persónu-
legar fórnir.
Síðari árin var Sveinbjörn far-
inn að heilsu og að sjálfsögðu var
aðgerðarleysið hinum mikla at-
hafnamanni lítt að skapi. Hugðar-
efni hans áttu jafnan hug hans
óskertan, hann las og endurlas
bækur um andleg mál og styrkti
þannig trú sína á sigur Guðsríkis.
Eiginkonu Sveinbjörns, dætrum
þeirra hjóna og öðrum ástvinum
sendum við hjónin hugheilar
kveðjur og þakkir.
Juelsminde, Danmörk 12. des.
Júlíus Guðmundsson