Morgunblaðið - 02.02.1985, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. FEBRÚAR 1985
Til lukku með Hrafninn
— eftir Þráin
Bertelsson
„Fyrir mitt leyti sé ég
ekki að nokkur geti séð
ofsjónum yfir því þótt
nýefldur Kvikmynda-
sjóður léti eitthvað af
hendi rakna til framleið-
enda þessara mynda, til
dæmis með því að verja
25%af ráðstöfunarfé
sjóðsins til þess á þessu
ári.
Það skal þó skýrt tekið
fram að með þessu er ég
ekki að stinga upp á því
að Kvikmyndasjóður
verði í framtíðinni
notaður til að niður-
greiða tap á kvikmynd-
um sem ekki standa
undir sér. Heldur er ég
einungis að fara fram á
að reynt verði að veita
fáeinum brautryðjend-
um stuðning, sem hlýtur
að koma sér vel.“
Þau ánægjulegu tíðindi berast
nú frá Svíþjóð að Hrafn Gunn-
laugsson hafi verið hylltur sem
besti kvikmyndaleikstjóri Svía ár-
ið 1984.
Þetta er ekki lítil upphefð því að
Svíar eiga ófáar stórkanónur á
sviði kvikmyndagerðar og nægir
að nefna þrenninguna Ingmar
Bergman, Jan Troell og Bo Wider-
berg sem eru allir heimsfrægir
menn í greininni. Reyndar hefur
maður heyrt því fleygt að Svíar
hljóti að vera skussar í kvik-
myndagerð því að sænskt sjón-
varpsefni sé svo leiðinlegt — en
það er allt önnur Ella og breytir
ekki því að sænsk kvikmyndagerð
á bæði langan og glæstan feril.
Það er ekki úr vegi að rifja upp
núna að fyrir ári síðan var annar
íslenskur kvikmyndastjóri, Lárus
Ýmir Óskarsson, ansi nálægt því
að hljóta þessa viðurkenningu,
þótt annar starfsbróðir hans og
eldri í faginu hreppti reyndar
hnossið, því að í fyrra var Ingmar
Bergman verðlaunaður fyrir
Fanny och Alexander.
Þessi afrek eru ekki einungis
glæsilegir persónulegir sigrar hjá
þeim Hrafni og Lárusi heldur
einnig rós í hnappagat íslenskrar
kvikmyndagerðar.
En um þessar mundir spyrja
margir hvernig eiginlega standi á
því að menn sem allir héldu að
væru rammíslenskir skuli allt í
einu vera komnir í fremstu röð
sænskra kvikmyndagerðarmanna.
Svarið er ofureinfalt: Hrafninn
flýgur, kvikmynd Hrafns Gunn-
laugssonar, var að hluta til kostuð
af sænsku fé; og Andra dansen,
mynd Lárusar, var að öllu leyti
fjármögnuð af Svíum. Þetta stafar
af því að til þessa hefur íslenskur
stuðningur við innlenda kvik-
myndagerð verið af svo skornum
skammti að leitað hefur verið eftir
eriendu fjármagni.
Það er í sjáifu sér í góðu iagi að
íslenskir kvikmyndaframleiðend-
ur og leikstjórar eigi samvinnu við
erlenda aðila eða ráði sig jafnvel
alfarið í þeirra þjónustu til ein-
stakra verka. Hins vegar er það
alvarlegt mál ef þannig er búið að
íslenskri kvikmyndagerð fjár-
hagslega að þeir kvikmyndagerð-
armenn sem vilja starfa áfram í
Þráinn Bertelsson
sinni grein neyðist til að flytja úr
landi og starfa hjá þjóðum sem
eiga nóg af hæfileikamönnum
fyrir.
Islensk kvikmyndagerð er við-
kvæm jurt og hefur ekki náð að
festa djúpar rætur. Hún getur
horfið af sjónarsviðinu jafn
skyndilega og hún birtist á
bjartsýnistíma fyrir um það bil
fimm árum þegar þeir Ágúst Guð-
mundsson, Jón Hermannsson,
Indriði G. Þorsteinsson, Andrés
Indriðason, Gísli Gestsson, Hrafn
Gunnlaugsson, Jón Þór Hannes-
son, Snorri Þórisson, Þorsteinn
Jónsson, Þórhallur Sigurðsson,
Örnólfur Árnason og fleiri góðir
menn sem of langt yrði upp að
telja tóku til við að gera fyrstu
langfilmurnar í íslensku nýbylgj-
unni.
Á síðasta ári þótti íslenskum
kvikmyndagerðarmönnum sem
langþráður draumur rættist þegar
samþykkt voru lög frá Alþingi um
kvikmyndamál, því að í lögunum
er gert ráð fyrir að hluta af þeim
tekjum sem Ríkissjóöur hefur af
kvikmyndasýningum verið varið
til að styrkja íslenska kvikmynda-
gerð.
En Adam var ekki lengi í Para-
dís.
Ekki voru kvikmyndagerðar-
menn fyrr búnir að senda inn um-
sóknir sínar til Kvikmyndasjóðs
hins nýja en sá kvittur kom upp að
kvikmyndalögin ættu ekki að vera
annað en dauður lagabókstafur,
því að til stæði að taka 24 milljón-
ir frá íslenskum kvikmynda-
gerðarmönnum, sem hingað til
hafa þó tæplega verið aflögufærir,
en skilja eftir 8 milljónir í sjó-
ðnum, það er óbreytta upphæð.
Verkefni hins nýja kvikmynda-
sjóðs eru ærin:
1. Úthlutun styrkja og lána til ís-
lenskrar kvikmyndagerðar,
óháð því hvaða tækni er notuð
við myndgerðina. Með íslenskri
kvikmyndagerð er átt við verk-
efni þar sem íslenskir aðilar
hafa forræði.
2. Aðgerðir til að efla kvikmynda-
menningu á íslandi.
3. Öflun og útgáfa upplýsinga um
íslenskar kvikmyndir.
4. Kynning á íslenskum kvik-
myndum erlendis í samvinnu
við íslenska kvikmyndafram-
leiðendur á kvikmyndahátíðum
og öðrum vettvangi.
5. Rekstur Kvikmyndasafns ís-
lands.
Samkvæmt laganna hljóðan
eiga að vera í þessum sjóði um 32
milljónir króna en talað hefur ver-
ið um að sjóðnum verði eftirlátnar
8 milljónir.
Þetta þykir íslenskum kvik-
myndagerðarmönnum vondar tví-
bökur.
Á síðustu árum hafa verið gerð-
ar hátt í tuttugu íslenskar lang-
filmur. Þær hafa verið sýndar í
fleiri löndum en ég hef tölu á,
oftast við góðar undirtektir, og
nokkrar hafa unnið til verðlauna
erlendis. Sennilega er því óhætt að
segja að þessar kvikmyndir hafi
verið góð og gagnleg kynning á ís-
landi og íslenskri menningu. Þetta
er ekki ónýtt. En miklu mikilvæg-
ara er þó að þessar myndir hafa
verið sýndar hér heima á íslandi
alls staðar þar sem aöstaða er til
kvikmyndasýninga og flestar
þeirra við metaðsókn.
Viðbrögð fólksins í landinu hafa
verið afdráttarlaus. Almenningur
hefur sameinast um að styðja við
bakið á kvikmyndagerðinni af ör-
læti, áhuga og góðvilja, sem hefur
gert íslenska kvikmyndagerðar-
menn stolta af því að framleiða
verk fyrir minnsta áhorfendahóp
heimsins.
Nú segja sumir að menning
verði ekki metin til fjár og sé þess
vegna einskis virði. En sem betur
fer eru þó ekki allir orðnir sam-
mála um þetta, svo að við skulum
gera ráð fyrir að menningaráhrif
íslenskra kvikmynda séu einhvers
virði.
í öllu falli hefur fólki þótt eftir-
sóknarvert að sjá íslenskt um-
hverfi og íslenskan veruleika á
hvíta tjaldinu og verið reiðubúið
til að greiða tvöfalt hærri að-
gangseyri inn á íslenskar myndir
en erlendar.
Fljótt á litið virðist því ástandið
harla gott.
Þjóðin flykkist á íslenskar
myndir og setur ekki fyrir sig þótt
aðgöngumiðaverðið þurfi að vera
hærra en þegar um útlendar
myndir er að ræða. Nýbúið er að
samþykkja lög um kvikmyndamál
sem gera ráð fyrir að framlag til
Kvikmyndasjóðs verði fjórfaldað.
íslenskar kvikmyndir vekja at-
hygli erlendis og íslenskir kvik-
myndagerðarmenn hljóta eftirsótt
verðlaun erlendis í samkeppni við
erlenda starfsbræður.
Þetta er aldeilis ágætt. En það
sem ekki blasir við eru þær fórnir
sem færðar hafa verið til þess að
slíkur árangur næðist.
Ég er ekki að tala um þá miklu
vinnu sem kvikmyndagerðarmenn,
leikarar og aðrir hafa lagt á sig og
hlotið lítil laun fyrir. Sú vinna var
innt af hendi af áhuga og með
glöðu geði. Sömuleiöis hefur allur
almenningur sýnt íslenskum
kvikmyndum meiri áhuga en
bjartsýnustu menn þorðu að vona.
Fórnirnar sem færðar hafa verið
stafa af því að markaðurinn er svo
lítill sem raun ber vitni.
SKATTAPISTILL/Bergur Guönason hdl.
Óvæntar tekjur
Þegar grein þessi birtist hafa
menn ekki enn fengið í hendur öll
framtalsgögn enda rúm vika til
stefnu. Því þykir mér rétt að taka
nú fyrir ýmsar óvæntar tekjur, sem
mönnum kunna að hafa fallið í
skaut i árinu 1984. Ég get að
sjálfsögðu ekki tæpt á öllum hugs-
anlegum tekjum, sem þannig
koma til, en við skulum hefja leik-
inn.
Happdrættis- og
getraunavinningar
Gert er ráð fyrir að menn færi
til tekna slíka vinninga (T-6 á
framtali) án tillits til þess hvort
þeir eru skattfrjálsir eður ei. Séu
vinningar skattfrjálsir, ann-
aðhvort með lögum eða sam-
kvæmt stjórnvaldsákvörðun, má
færa þá alla aftur til frádráttar
(T-7, reitur 46). Þessi aðferð
gildir því um alla vinninga í
stóru happdrættunum, s.s. HÍ,
SÍBS, DÁS, íslenskum getraun-
um, flestum líknarfélögum o.fl.
Vinningshafar í þessum happ-
drættum eru því sannkallaðir
lukkunnar pamfílar: Enginn
skattur.
Það versnar ef menn hafa
fengið vinning í skattskyldum
happdrættum. Slíkir vinningar
eru að fullu skattaðir eins og
hverjar aðrar tekjur. Oft er hér
um að ræða lausafé, sem metið
er til peningaverðs t.d. bifreið að
fjárhæð kr. 300.000,-. Selji nú
vinningshafi bifreiðina t.d. fyrir
250.000,- gegn staðgreiðslu, fæ
ég ekki betur séð en að skattyfir-
völd verði að skattleggja vinn-
ingshafann af lægri upphæðinni.
Það kann því að skipta máli
hvort hinn heppni hefur selt
happdrættisbílinn sinn eður ei.
Eg held að óhætt sé að tala
tæpitungulaust um það að ekki
er sama hvaða fjölskyldumeð-
limur vinnur bílinn. Það er
augljóst að fyrirvinnan, sem
hugsanlega er í hæsta skattstiga
fær hærri skatta af vinningum
en heimavinnandi tekjulausa
húsmóðirin, svo ekki sé talað um
tekjulítið námsfólk á heimilinu.
Kannski er nú of seint um
rassinn gripiö, en erfitt er að
áfellast fólk fyrir sjálfsbjarg-
arviðleitni. Réttlætinu er full-
nægt: Vinningurinn er skatt-
lagður og allir ánægðir. Þeir,
sem eiga erfitt með að skilja of-
angreinda siðfræði, hafa ann-
aðhvort aldrei unnið í skatt-
skyldu happdrætti eða eru bara
„fúll á móti“ eins og stendur í
Ijóðinu vinsæla.
Bingó
Öllum er kunnugt um þá
íþrótt. Vinningar eru sjaldnast
verðmeiri en svo, að tilkostnaður
iðkenda er litlu minni. A.m.k.
eru spjaldakaup þeirra „heppnu"
sögð með ólíkindum. Þó kemur
fyrir að spilað sé um stóra vinn-
inga, t.d. bíla. Þá gilda að sjálf-
sögðu sömu reglur og um skatt-
skyld happdrætti.
Ég hygg að bingóvinningar
skili sér illa til skatts og er
skattyfirvöldum sannarlega erf-
itt um vik að bæta úr því.
Verðlaun
Almenna reglan er sú að öll
verðlaun eru skattskyld að fullu.
Gildir einu hvort verðlaunin eru
heiðurslaun, keppnislaun eða
hvort þau eru greidd í peningum
eða öðru sem meta má til pen-
ingaverðs. Þess eru þó dæmi að
verðlaun séu undanþegin skatt-
skyldu (Nóbels- og Sonningverð-
laun HKL).
Styrkir
Styrkir eru skattskyldir og ber
að telja þá fram, en frá þessu
eru veigamiklar undantekningar
og eru þær þessar:
a. Olíustyrkir.
b. Ferða- og námsstyrkir veittir
af ríki o.fl.
c. Styrkir og samskotafé vegna
veikinda eða slysa, að fullu.
Arfur
Hverskonar arfur, sem skatt-
þegni hlotnast er tekjuskatts-
frjáls, enda hafi erfðafjárskattur
verið greiddur (5% —50%).
Sama gildir að sjálfsögðu um
sölu á eignum, sem skattþegn
erfir. Sú sala er skattfrjáls.
Varðandi íbúðarhúsnæði gildir
þó sú regla að arfleiðandi og erf-
ingi þurfa að hafa átt eignina
samtals í meir en 5 ár til þess að
sala íbúðar sé skattfrjáls. Þá
gilda flóknar reglur um sölu
arfs, sem felst í fyrnanlegum
eignum, þ.e. atvinnutækjum, at-
vinnuhúsnæði o.fl. þess háttar.'
Skaðabætur
Aðalatriðið varðandi skaða-
bætur er hvort um eingreiðslu er
að ræða eða ekki. Séu bætur
greiddar í eitt skipti fyrir öll eru
þær skattfrjálsar. Hér má nefna:
Líftryggingarfé, dánarbætur,
miskabætur, slysabætur, ör-
orkubætur (eingreiðsla), eigna-
tjónsbætur (brunabætur, vá-
tryggingar o.fl.), enda sé ekki um
eignir í atvinnurekstri að ræða.
Sala einkasafna
Þess eru ófá dæmi að einstakl-
ingar ástundi söfnun á öllum
hugsanlegum hlutum. Hér er al-
gengast að menn safni frímerkj-
um, mynt og mílverkum. Safnar-
ar eru flestir gæddir þeirri nátt-
úru að safna en selja ekki. Þó
geta þær aðstæður skapast að
menn selji söfn sín, oft eftir ára-
tuga söfnun. Slík söfn verða
geysiverðmæt með árunum, þótt
upphaflegur stofnkostnaður
safngripanna sé sáralítill miðað
við söluverð. Sala slíkra safna er
skattfrjáls, þótt söluverðið nemi
fjallháum upphæðum. Skatt-
þegnum ber að geta um slíkar
sölur. Þeir kynnu ef til vill að
þurfa að svara fyrirspurnum
skattyfirvalda, en þegar upp
væri staðið, yrði slík sala með
öllu skattfrjáls. Ástæður þess
eru margar. Fyrst skal nefna, að
eignir þær sem hér um ræðir eru
ekki framtalsskyldar. Skattyfir-
völd geta ekki gert kröfur til
safnarans af þeim sökum. Skatt-
yfirvöldum er einnig óheimilt að
fetta fingur út í eignamyndun,
sem orðin er áratugagömul.
Eitt ber þó að hafa í huga
varðandi ýmiskonar söfn. Fari
menn að „höndla" með söfnin,
kynni áhugi skattyfirvalda að
vakna. Um leið og safn breytist
úr „hobbýi" í atvinnu gilda
framangreindar reglur ekki.
Söfnurum er þó að sjálfsögðu
heimilt að auka við safn sitt eða
skipta innbyrðis á safngripum,
án þess að eiga á hættu afskipti
skattyfirvalda.
Gjafír
Gjafir eru almennt skatt-
skyldar, jafnt peningagjafir og
önnur verðmæti. Algengastar
eru gjafir til starfsfólks, sem
jafna má til kaupauka s.s. jóla-
gjafir, utanlandsferðir o.fl. í
þeim dúr.
Frá þessu er veigamikil und-
antekning, en það er tækifæris-
gjafir enda sé verðmæti þeirra