Morgunblaðið - 02.02.1985, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. FEBRÚAR 1985
Heimsþekktur píanóleikari
leikur á Kjarvalsstöðum
— Ruth Slenczynska, sem vakti mikla athygli fyrr á öldinni sem undrabarn
— eftir Halldór
Haraldsson
Ruth Slenczynska, sem verður
sextug á þessu ári, hélt sína
fyrstu tónleika þriggja ára göm-
ul. Næstu árin stundaði hún nám
hjá öllum þekktustu píanó-
snillingum heims, svo sem Arth-
ur Schnabel, Josef Hofmann,
Egon Petri, Alfred Cortot og
Sergei Rachmaninoff. Sex ára
lék hún fyrst píanókonsert á
sinfóníutónleikum i París og
næstu árin verður hún með eftir-
sóttustu píanóleikurum heims.
Það er dálítið einkennileg stað-
reynd, að á þessum árum
(1930—40) var þessi litla telpa,
innan við tíu ára aldur, í hópi
fimm hæstlaunuðu píanóleikara
heims og eins hátt launuð og í
sumum tilfellum hærra launuð
en kennarar hennar, sem allir
gáfu henni kennslu sina.
En bakhjarl þessa glæsilega
ferils var nokkuð á annan veg en
fólk almennt hafði hugmynd um.
Faðir þessa unga píanósnillings,
Hr. Slenczynski, sem var fiðlu-
leikari, hafði ákveðið að fyrsta
barnið sem hann eignaðist yrði
heimsþekktur tónsnillingur!
Þetta og annað fleira kemur
fram í ævisögu Ruth, „Forbidden
Childhood", sem út kom árið
1957. Bók þessi er nú ófáanleg,
en mun bráðlega koma aftur út í
Bandaríkjunum. Lýsir hún þar
æsku sinni og uppvaxtarárum,
sem eru mjög óvenjuleg svo vægt
sé til orða tekið. Þegar Ruth var
þriggja ára upphófst tímabil
mikilla æfinga á píanóið, sem í
mörg ár var eftirfarandi: Ruth
var vakin kl. 6 f.h. og án nokkurs
morgunverðar látin æfa sig til
kl. 12 á hádegi. Þá fékk hún há-
degisverð. Faðir hennar hvíldi
sig frá kl. 12—3 e.h. Þá var aftur
æft til kl. 6. Stundum þurfti
Ruth að sýna fjölskyldunni á
kvöldin, hvað hún hafði lært fyrr
um daginn. Hr. Slenczynski
beitti dóttur sína hörðum aga,
sló hana t.d. alltaf á vangann,
þegar hún sló feilnótu og síðar er
hún náði 10—12 ára aldri barði
hann hana bókstaflega, jafnvel
með barefli, ef hún lék ekki eftir
hans höfði. Að því kom að Ruth
gerði uppreisn. Það gerðist er
hún var 15 ára. Hún hætti alveg
að leika á hljóðfærið
sitt í nokkur ár, fór í háskólan-
ám, sem hún stundaði með prýði.
Svo var það er hún var 26 ára, að
hún hélt aftur tónleika, þá gift
kona. Síðan hefur hún haldið
tónleika og kennt við tónlistard-
eild háskólans i Suður-Ulinois.
Er við horfum aftur til þess
tíma, er hún hélt tónleika í öll-
um helstu tónleikasölum heims
6—10 ára gömul, vakti hún slíka
undrun og aðdáun, að t.d. gagn-
rýnandi New York Times, Olin
Downes, sagði, að hún væri
„merkasta undrabarn eftir daga
Mozarts". í Svíþjóð trúðu menn
því ekki, sem heyrðu og sáu, og
létu tannlækni skoða tennur
hennar til að ganga úr skugga
um aidur hennar, að hún væri í
raun og veru aðeins átta ára
gömul. Auk verkanna, sem hún
lék af glæsibrag, gat hún leyst
erfiðar þrautir, sem píanóleikar-
ar lögðu fyrir hana.
En hvað varð svo um undrið?
Lifði það áfram? Þetta eru hinar
sígildu spurningar, þegar undra-
börn eru annars vegar. Ruth
Slenczynska hefur aukið tón-
leikahald með aldrinum og af
gagnrýni að dæma hefur leikur
hennar þroskast og fengið meiri
dýpt. Nú segist hún reyna að
uppgötva, hvað fyrir tónskáldinu
vakti í hverju verki, sem hún
túlkar. Nú er löngu liðinn sá
„En bakhjarl þessa
glæsilega ferils var
nokkuö á annan veg en
fólk almennt haföi
hugmynd um. FaÖir
þessa unga píanósnill-
ings, hr. Slenczynski,
sem var fiöluleikari,
haföi ákveöiö að fyrsta
barnið sem hann eign-
aðist yrði heimsþekkt-
ur tónsnillingur! Þetta
og annaö fleira kemur
fram í ævisögu Ruth,
„Forbidden Child-
hood“, sem kom út ár-
iö 1957.“
tími, er hún varð að hlýða skoð-
unum föður síns i einu og öllu.
Nú er hún frjáls og getur mótað
sínar eigin skoðanir. Lífsreynsla
hennar birist á sínum tíma í
heimsblöðunum og fjölda tíma-
rita, auk ævisögu hennar sjálfr-
ar. Hún hefur skrifað um tónlist,
leikið yfir eitt hundrað tónverk
inn á hljómplötur og haldið yfir
þrjú þúsund tónleika viða um
heim. Þá hefur henni verið sýnd
ýmis viðurkenning, svo sem
heiðursmerkið „Pólski gullkross-
inn“ (faðir hennar var pólskur
gyðingur) og nýlega, í lok tón-
leika hennar i Bandaríkjunum,
var henni afhent sérstakt heið-
ursskjal frá Reagan forseta.
Nú er Ruth Slenczynska að
Ruth Slenczynska
hefja tónleikahald um heiminn i
tilefni af 50 ára starfsferli sin-
um sem píanóleikari. Fyrrver-
andi nemandi hennar hér á
landi, Kristinn örn Kristinsson
pianóleikari, sem kennir við
Tónlistarskólann á Akureyri,
frétti um reisu hennar og mögu-
leika á að hún kæmi hér við. Var
of seint að fá inni fyrir hana hjá
Tónlistarfélaginu í Reykjavík og
öðrum konsertaðilum hér. En
með hjálp Tónlistarskólans í
Reykjavík og á Akureyri gefst
fólki nú tækifæri á að hlusta á
þessa frægu listakonu, en Tón-
verk mun sjá um framkvæmd
tónlejka hennar á Kjarvalsstöðum.
Verða þeir haldnir mánudaginn
4. febrúar kl. 21.00. Aðgöngu-
miðar verða seldir við inngang-
inn. Á efnisskrá hennar verða:
Tilbrigði um stef eftir Paganini í
a-moll eftir Liszt, Sónata op. 10
nr. 3 eftir Beethoven, Etýða op.
25 nr. 6, Vals op. 64 nr. 3 og
Sónata nr. 3 eftir Chopin. Eftir
hlé leikur hún Sónötu nr. 4 eftir
Virgil Thomson, tvær sónötur
eftir Scarlatti, sex prelúdíur eft-
ir Rachmaninoff og að lokum
Tokkötu op. 11 eftir Prókofíeff.
Halldór Haraldsson er þjóðkunnur
píanóleikari.
Píanóleikarinn á yngrí ánim.
Rós er rós er rós
Leíklíst
Jóhann Hjálmarsson
Þjóðleikhúsið:
GERTRUDE STEIN
GERTRUDE STEIN
GERTRUDE STEIN
eftir Marty Martin.
Þýðandi: Elísabet Snorradóttir.
Leikstjóri: Andrés Sigurvinsson.
Tónlist: Guðni Franzson.
Lýsing: Sveinn Benediktsson.
Leikmynd og búningar: Guðrún
Erla Geirsdóttir.
Aðstoðarmaður leikstjóra: Ingi-
björg Björnsdóttir.
Gertrude Stein (1874—1946)
er kunnust fyrir eina setningu
um rós sem er endurtekin
nokkrum sinnum. Hún gerði
tilraunir með málið, vildi skapa
eitthvað nýtt í skáldskap í lík-
ingu við það sem kúbistar gerðu
í málaralist. En líklega náði
hún lengst í Sjálfsævisögu Al-
ice B. Toklas (1934).
í Veislu í farángrinum eftir
Ernest Hemingway er fjallað
um Gertrude Stein, hlutverk
hennar sem leiðbeinanda og fé-
laga skálda og listamanna í
París, en þar bjó hún að mestu
frá 1903. Lifandi frásögn Hem-
ingways er ekki laus við ill-
kvittni, einkum hvað varðar Al-
ice B. Toklas, sambýliskonu
Gertrude.
Hvað sem annars má um
Gertrude Stein segja verður
hennar lengi minnst sem
verndara skálda og listamanna.
Á heimili hennar, Rue de Fle-
urs 27 í París, áttu nútímabók-
menntir og nútímalist athvarf,
þar hittust skáld og málarar
frá ýmsum löndum. Þeir voru
velkomnir sem þær Gertrude
og Alice gátu sætt sig við.
Leikrit Marty Martins um
Gertrude Stein gerist á Rue de
Fleurs 27 í París. Gertrude hef-
ur verið sagt upp íbúðinni og
hún þarf að fara að pakka þótt
henni sé það leitt. Álice sefur
og á meðan rifjar Gertrude upp
ýmislegt sem á daga hennar
hefur drifið. Um íbúðina segir
hún: „Við gerðum þennan stað
að alþjóðlegum helgidómi nú-
tímalistar, í þessum herbergj-
um bárum við gömlu öldina út
og fluttum nýja inn.“
Marty Martin hefur skrifað
mörg leikrit um frægðarfólk og
er síður en svo lakur höfundur.
Gertrude Stein er ekki mikill
skáldskapur, en á margan hátt
laglegt verk. Það er víða komið
við í eintali Gertrude Stein, við
fáum innsýn í sögu nútímalist-
ar og fáum að skyggnast inn í
hugarfylgsni merkrar konu.
Það er til dæmis ómaksins vert
að kynnast þeirri baráttu sem á
sér stað milli systkina, Ger-
trude og Leos bróður hennar,
en þau voru á margan hátt ólík.
Gertrude elskaði nýjungar og
byltingu, Leo var maður stað-
festu, tortrygginn að eðlisfari
og hneigður fyrir kerfi.
Átökin milli systkinanna eru
rauður þráður verksins. Þegar
Leo dregur í efa að Gertrude
hafi rithöfundarhæfileika er
öllu lokið milli þeirra. Hann
segir að hún hafi alltaf þráð
upphefð og sakar hana um hé-
gómagirnd, en hún verst fim-
lega. Leo sem einu sinni var
áhugamaður um listir verður
að lúta í lægra haldi fyrir Ger-
trude sem boðar nýja tíma.
Viðskilnaður þeirra systkina
er ekki sársaukalaus og það
Helga Bachmann í hlutverki Gertnide Stein í samnefndu leikriti.
J