Morgunblaðið - 13.02.1985, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, MIDVIKUDAGUR 13. FEBRÚAR 1985 23
Ármann Örn Armannsson tekinn tali um tóniistarhússbyggingu
Ármann Örn Ármannsson
óhóflega dýr í rekstri og viðhaldi,
taka tillit til að hún er á íslandi,
ekki á Kanaríeyjum, smáatriði
sem virðist stundum gleymast
hér ... Svo þarf að hafa til fjár-
muni svo hægt sé að byggja húsið
á sem skemmstum tíma. Það er
mjög dýrt að byggja í mörgum at-
rennum.
Ég er sjálfsagt fæddur bjart-
sýnismaður. Þegar ég tók við for-
mennsku i samtökunum haustið
1983, þá nefndi ég að við ættum að
geta opnað eftir fimm ár. Ég held
mig enn við þau. Með fyllstu
bjartsýni má ætla að hægt verði
að byrja að byggja í árslok 1986
eða byrjun 1987 og ljúka bygging-
unni á um þremur árum.
Ef undirbúningur er góður og
byggt í einum áfanga, sparast
mikill peningur. Varðandi bygg-
ingarkostnað er oft einblínt á efni
og innréttingar, hvort það er
plast, timbur eða marmari. En
þetta set ég í þriðja eða fjórða
sæti varðandi kostnað. Þessi
kostnaður er lítill miðað við hvað
slæmur undirbúningur, slæm
hönnun og seinfara bygging kost-
ar, síðan kemur marmari eða ekki
marmari... En eins og Jón Þórar-
insson sagði á fundi samtakanna:
— Það vakir ekki fyrir okkur að
byggja prjálhýsi.
Ekki prjálhýsi, en hvernig hús?
ÁÖÁ: Einfaldlega gott hús til að
flytja tónlist í, gott fyrir áheyr-
endur og flytjendur.
Við höfum komist að því eftir
miklar umræður, að í því þarf að
vera einn 1400 manna salur og lít-
ill salur fyrir kammermúsík. Stóri
salurinn á að vera fyrir alla tón-
list og sitthvað fleira, t.d. ballett-
sýningar, en á þó fyrst og síðast að
vera tónleikasalur. Það þarf að
fara vel um starfsfólk, góð æf-
ingaaðstaða og t.d. vera pláss fyrir
veitingarekstur og ýmislegt fleira.
Hljómburður skiptir víst nokkru
máli?
ÁÖÁ: Okkur varð snemma ljósfj
að hér á landi er varla nóg tækni-
þekking á hljómburði. Eftir að
hafa hugleitt samstarf við erlenda
sérfræðinga ákváðum við að leita
til íslendings, sem er sérfræðing-
ur í hljómburði, einn fárra. Hann
hefur starfað erlendis í 18 ár,
vann um árabil hjá Ingmarsons
Akoustiks, sænsku hljómburðar-
fyrirtæki, einu þvi stærsta á Norð-
urlöndum, en rekur nú eigið fyrir-
tæki. Hann kemur væntanlega til
með að vinna með þeim arkitekti,
sem verður valinn.
Einn möguleikinn sem var at-
hugaður var að breyta Háskóla-
bíói, sem væri sennilega hægt, en
meðan þar er rekið bíó, og það ætl-
ar Háskólinn sér, þá verður
hljómburðurinn aldrei samboðinn
tónleikasal. Slík sambræðsla hef-
ur hvergi tekizt.
Hvaöa hugmyndir hefurðu um
rekstur og nýtingu?
ÁÖÁ: Starfsmenn Rekstrarstof-
unnar í Kópavogi hafa lagt mikla
vinnu í að skoða rekstur hlið-
stæðra húsa í nágrannalöndunum,
athugað aðsókn á tónleika hér og
spáð í framtíðina. Þeir gerðu spá
um nýtingu á húsinu og ég hef
gert hugmyndir þeirra að mínum.
Það á að vera hægt að reka það
með hagnaði, svo það geti gert
eitthvað meira en að vera til.
Það er hægt að nota svona hús
til annars en tónlistarflutnings. 1
spá er gert ráð fyrir að rúmur
helmingur starfseminnar í stóra
salnum sé tónlist. Jafnvel ómúsík-
alskir stjórnmálamenn hafa þörf
fyrir aðstöðu til stjórnmálafunda.
Vörukynningar, tízkusýningar og
ráðstefnur rúmast vel þarna. And-
dyrið í Grieghallen í Bergen er
notað þegar þarf að halda stór-
veizlur þar í bæ.
Hverjar eru hugmyndir ykkar um
fjármögnun?
ÁÖA: Á undirbúningstímanum
þarf ekki mikið fjármagn, nokkrar
milljónir. Samtökin eru fullfær
um að fjármagna þann tíma án
stórátaka. Hingað til höfum við
vart farið fram á fjárstuðning frá
einum né neinum, nema félögum.
Hugmyndir okkar eru að taka á
sig mynd, við erum að sannfæra
okkur og aðra um að húsið verði
að raunveruleika áður en við för-
um fram á styrk frá einstakling-
um, fyrirtækjum, bæjarfélögum
eða ríkinu. Vonandi styrkja allir
þessir aðilar bygginguna.
Hvernig eru svona hús byggð í
öðrum löndum?
ÁÖÁ: Það er allur gangur á því.
Víða hefur áhugafólk tekið sig til.
f Bandaríkjunum hafa þau gjarn-
an verið byggð með framlögum
einstaklinga og fyrirtækja, en þar
fá fyrirtæki líka að græða. Um
daginn fékk ég senda úrklippu frá
Dallas, þar sem allt er stórt í snið-
um. Þar hafði stjórnarformaður í
Data Electronics afhent sjóði til
byggingar tónleikahúsi ávísun upp
á 10 milljónir dollara. Við værum
víst hamingjusöm að fá slíka ávís-
un, gætum þá byggt bæði tónlist-
arhús og óperu um leið. Hér hirðir
ríkið gróða fyrirtækjanna og það
má segja að það sé sjálfsagt mál
að eitthvað af þeim peningum
komi aftur í tónlistarhús...
Martin Berkofsky heldur píanó-
tónleika hér 18. febrúar,
Fflharmoníuhljómsveitin í Lundún-
um verður með tónleika 26. febrúar,
báðir til styrktar húsinu. Hvaða
gagn gera svona tónleikar?
ÁÖÁ: Tónleikar Martins Berk-
ofsky, þessa stórkostlega lista-
manns, eru hans eigið framtak til
styrktar tónlistarlífi hér, það er
honum líkt. Þeir efla auk þess
samstöðu okkar og svo munar
sannarlega um framlag hans og
áheyrenda í beinhörðum pening-
um. Sama er um tónleika Philh-
armoniu, einnar frægustu hljóm-
sveitar í heimi. Og svo vekja þeir,
ef vel tekst til, áhuga á málefninu
víða um lönd og eru stórskemmti-
legt dæmi um hjálpsemi milli
þjóða.
Stuðningur sem listamenn og
áheyrendur svna þessu málefni
skiptir máli. Áður en við vitum af
erum við farin að trúa því að þetta
sé ekkert mál.
Martin Berkofsky
margt gjörólíkur þeim sem nú
tíðkast mest og sem mér dauðleið-
ist, en ég er kannski óþokkalegur i
mér, ætti að berjast fyrir íhugul-
um nútímaleik, eða hvað við vilj-
um kalla hann, þar sem allt er
gert rétt. Þessi leikur afneitar líf-
inu sjálfu, fimmst mér, afneitar
öllu sem er ómissandi, mikilvægt,
dýrmætt í listsköpun.
Við erum fórnarlömb þess sem
ég vil kalla alþjóðlegan sjúkdóm f
tónlist, en það er tónlistarkeppni.
Stundum er sagt í gríni að þeir
sem vinni slíka keppni séu þeir
sem bregðist aldrei, en lyfti engu,
séu fullkomlega traustir. Það eru
hrein undur að hlusta á þá, verkið
líður áfram, en gallinn er að það
er allt svo fyrirsjáanlegt. Vandinn
er að það hlusta of margir á þessa
útreiknuðu tónlist á plötum og
hafa hana sem fyrirmynd, sem
uppskrift. Síðan fara þeir á tón-
leika, vilja heyra það sama og þar
og Guð hjálpi þeim sem er öðru-
vísi... En listamaður verður að
vera öðruvísi en allir sem á undan
eru kommir. Annars ertu loddari,
aum eftirlíking, sem ekki telst
með.
Önnur list frá 19. öld, myndlist,
bókmenntir, t.d., segir hún þér
eitthvað um tónlistina?
MB: Ég hef enn ekki kynnt mér
nóg aðrar listgreinar, svo ég læt
nægja að segja að þær heilli mig.
Ég vildi óska að ég hefði verið
uppi fyrir öld eða enn fyrr, svo ég
gæti drukkið í mig andrúmsloft
þess tíma.
Það er tilhneiging að horfa aft-
ur og halda að allt hafi verið betra
þá. Oft er þetta aðeins afsökun, en
hvað varðar píanóleik þá á þetta
við í raun. Ég hef oft nefnt þetta
við vandaða fræðimenn, sem
finnst alveg eins og mér, að eitt-
hvað sé að nú. Kannski er heimur-
inn of lítill, allt orðið svo staðlað,
við erum hrædd við að vera ein-
staklingar, hrædd um að vera
hafnað, eða okkur verði sagt að við
brjótum lögmál listarinnar,
sveigjum undir okkur lögmál hefð-
arinnar, ef við erum of frumleg.
Og svo er stundum þessi fráleita
spurning: Leikurðu þessa sónötu á
þinn hátt eða Beethovens? Þó
Beethoven gefi til kynna að það
eigi að leika ákveðna nótu í vissu
hljóðfalli, nokkurn veginn með
þessum krafti, hraða, áslætti og
fraseringu, pedalar hér og þar, þó
hann merki þá nú sjaldnast, þá
þarf píanóleikarinn að finna sér
fullt af efni sjálfur. Þetta hefur
með litatónana að gera, þú verður
sjálfur að ákvarða bygginguna,
finna öll hlutföll í verkinu. Og
ennfremur: Hvað þýðir forte? Eru
það svo og svo mörg desibel, er
mezzoforte 3,7 desibelum lægra?
Hvað á að lyfta hendinni hratt
upp í stakkatói, o.s.frv. Þetta verð-
ur allt að mynda heild, sem er
byggð á tilfinningu og heimspeki-
legri hugsun. Þarna verður að fara
saman hrein rökvísi, vísindi, rök-
hugsun og svo hrein tilfinning,
finna það bezta í báðu þessu, leita
eins langt í báðar áttir og hægt er
og finna hvernig hægt er að koma
því sem bezt heim og saman.
Impróvísasjón, spuni, það að leika
frá sjálfum sér, virðist hafa verið al-
geng aðferð áður fyrr. Gerir þú
eitthvað af því?
MB: Það er synd og skömm að
það skuli ekki fleiri impróvísera
en raun ber vitni. Það heyrði til á
tónleikum hér áður fyrr að tón-
listarmaður fengi laglínu frá
áheyrendum og impróvíseraði um
hana á staðnum, eða þá að hann
notaði eigin laglínu. Þaö tíðkaðist
einnig að píanóleikarar impróvís-
eruðu sjálfir kadensurnar í píanó-
konsertum. Mér finnst ég verða að
geta impróvíserað í stíl allra
þeirra verka sem ég leik. Geti ég
það ekki, á ég ekkert með að leika
verkið. Kjarninn er sá, að allir
helztu píanóleikarar áður fyrr
voru nefnilega helztu tónskáldin,
t.d. Liszt, Rachmaninoff o.fl. En
þeir voru kannski ekki allir stór-
kostleg tónskáld. Anton Rubin-
stein skildi svo sem ekki eftir sig
nein stórverk, en hann samdi
samt, það var hluti af hans vinnu
sem píanóleikari. Ef píanóleikarar
legðu meiri stund á að impróvís-
era, þá yrði flutningurinn inn-
blásnari.
Af hverju er spuni svona mikil-
vægur?
MB: Við verðum að skyggnast
um í okkur sjálfum. Hálfur tíminn
fer í að rýna í tónskáldið. Þó við
getum ekki öll verið Liszt og Beet-
hoven, þá verðum við að reyna að
leysa úr læðingi okkar eigin skap-
andi öfl.
Túlkun er ord sem er oft notað
þegar talað er um tónlist. Þú ert
ekki sáttur við það orð?
MB: Þetta er hræðilegt orð.
Þarna er aftur um að ræða spurn-
inguna: Leikurðu á þinn hátt eða
Beethovens? Hver er þín túlkun?
Orðið er slæmt, því það á að hugsa
um hvernig eigi að semja verkið í
flutningi. Það nægir ekki að
hugsa: Ég álít að stakkató-merkið
hér þýði þetta. Slíkt er grunn-
hyggið. Það verður að hugsa fyrir
hvernig á að frasera verkið, huga
að áslætti, skynja heildina.
Ákveðnar nótur á ákveðnum stöð-
um eiga að hljóma í ákveðinn tíma
miðað við þögnina milli þeirra, og
þetta verður að falla inn í heild-
ina. Þetta er því miklu meira en
bara túlkun, og þeir sem hugsa
bara um túlkun komast ekki alla
leið. Þess vegna nota ég ekki orðið.
Hvað notarðu í staðinn?
MB: Ég nefndi það að segja
verkið í flutningi. Píanóleikari
þarf að huga að áslætti, tónlögun,
fraseringu, pedalanotkun, krafti,
tónlit, því sem ég kalla hraðabygg-
ingu og öllu öðru sem hann getur
notfært sér. Allt þetta þarf hann
svo að flétta saman í eina heild í
samræmi við fræðilegar forsend-
ur, hvernig tónskáldið ritaði verk
sín, hvers vegna hann ritar eins og
hann gerir, hvað var um að vera á
þeim tíma, i samræmi við svipuð
verk þess frá svipuðum tíma — og
svo þarf að hafa eitthvað í sjálfum
sér sem fellur saman við allt
þetta. Ef píanóleikari hefur ekki
hugsað út flutning sinn með sama
sköpunarkrafti, sama innsæi og
tónskáldið varð að gera þegar
hann samdi verkið, þá hefur hann
ekki unnið sitt verk. Það er þetta
sem hann verður að gera. Túlkun
er auðvelda leiðin. Hún er bara
svar við því að þetta þýði þetta og
hitt hitt, meðan 99% er enn ósvar-
að.
Hvað tekur það þig langan tíma
að ná tökum á prógrammi eins og
þessu, sem þú leikur á mánudaginn?
MB: Sem betur fer hef ég ekki
náð tökum á neinu. Ég hef einu
sinni á ævinni leikið verk á þann
hátt að mér fannst það hafa tekist
algjörlega og það var hræðilegt
áfall. Ég vissi ekki hvað ég átti að
gera, hvernig ég gæti nokkru sinni
gert það aftur, eða hvernig ég gæti
leikið nokkurt annað verk svo vel,
ef það var í raun svona vel spilað.
Vonandi hafði ég rangt fyrir mér.
Ég aflýsti næstu fimm tónleikum
á eftir, hallaði mér aftur og reyndi
að verða aftur skeikul mann-
vera...
En svo ég svari nú beint út, þá
hef ég leikið sum þessara verka í
meira en 20 ár, sum eru ný fyrir
mér og önnur þar á milli. Ungv-
erska rapsódían og Lyon eru ný
verk hjá mér, Dante-verkið er
meira en 20 ára, Valse oubliée er
um 24 ára og ég er enn að fá nýjar
hugmyndir þar að lútandi. Ég
vona að flutningurinn sé alltaf sí-
breytilegur.
Víkjum að tónleikahúsi. Hvers
konar hús viltu sjá rísa hér?
MB: Það er skrýtið, en ég hef
ekki hugleitt það. Stundum eru of
margir sem vilja koma sínum
hugmyndum að, svo ég hugsaði
sem svo: Hví ekki að láta sérfræð-
ingunum það eftir? Það þarf að
hugsa fyrir mörgu; hvað á húsið
að taka marga í sæti, hljómburð-
urinn þarf að falla að hljómsveit-
arverkum, einleik, kammerverk-
um, röddum, en fyrsta spurningin
er þó hvernig eigi að borga fyrir
húsið. Ég hugsaði mér að ég gæti
þó altént lagt eitthvað smávegis af
mörkum þar, sérfræðingarnir sjá
um afganginn.
Nú eru tónleikar haldnir um alla
Reykjavík. Af hverju er nauðsynlegt
að hafa eitt hús, eflir það tónlistarlíf-
ið?
MB: Ég hef leikið bæði í húsum
með góðum og slæmum hljóm-
burði og munurinn er algjör. Góð-
ur hljómburður neyðir þig til að
leika betur, því þú heyrir hverja
nótu og áheyrendur líka. Hljóð-
færaleikarinn eflist, áheyrendur
verða næmari og kröfuharðari.
En svo er ekki sízt að listalíf
hér, þar á meðal tónlistarlíf, er
heilbrigt. Svo við grípum til talna,
þá eru hér um 60 tónlistarskólar,
hver íbúi kaupir að meðaltali einn
leikhúsmiða á ári og tvöhundruð-
ogfjörutíuþúsund manns ættu
varla að geta haldið uppi sinfóníu-
hljómsveit og óperuhúsi, svo
eitthvað sé nefnt, og svo allir tón-
leikarnir. Þetta er stórkostlegt —
og næg ástæða til að reisa hús sem
styður og eflir þessa grósku...
Texti: SIGRÚN DAVÍÐSDÓTTIR ■