Morgunblaðið - 13.02.1985, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. FEBRÚAR 1986
43
Sjálfstæði háskólans
hefur verið sett á oddinn
Rætt við háskólarektor og sex prófessora um rektorskjör í vor
„Þaö er erfitt að svara
því í stuttu máli, hvers
vegna ég gef ekki kost á
mér aftur til embættis há-
skólarektors, en ég ákvað
strax við upphaf síðara kjör-
tímabils míns, að láta það
verða það síöasta,“ sagði
Guðmundur Magnússon,
rektor Háskóla íslands, í
samtali við blm. Mbl. í gær.
En í tilefni af prófkjöri 1.
mars nk. og kosningu nýs rekt-
ors 2. apríl nk. hafði Morgun-
blaðið samband við fráfarandi
rektor og innti hann eftir
ástæðu þess að hann lætur nú af
störfum.
Einnig var rætt við sex pró-
fessora, sem orðaðir hafa verið
við embætti rektors í kosningun-
um, sem fram undan eru og þeir
spurðir um áhuga sinn á starf-
inu, ástæður fyrir slíkum áhuga,
væri hann fyrir hendi og helstu
breytingar á málefnum háskól-
ans, sem þeir myndu vilja sjá
verða að veruleika.
En það skal tekið fram, að í
prófkjöri til rektorsembættis
I eru allir skipaðir prófessorar há-
skólans i kjöri.
„Þegar ég gaf kost á mér til
seinna kjörtímabilsins sem rekt-
or, ákvað ég með sjálfum mér og
mínum stuðningsmönnum, að
nota það tímabil vel og vera ekki
lengur. Maður veltir því líka
óneitanlega fyrir sér, hvernig
heimurinn muni líta út eftir
önnur þrjú ár,“ sagði rektor.
„Það er mér auðvelt að hætta
núna, en gæti orðið erfiðara þá.
Og þó að þetta sé skemmtilegt
starf, þá er það óhemju tíma-
frekt og það er orðið freistandi
að fá rannsóknarleyfi og nota
það,“ sagði Guðmundur, en hann
var prófessor við Viðskiptadeild
HÍ er hann var kjörin rektor
fyrir sex árum.
„Hvað það sem áunnist hefur í
málum háskólans á þessum ár-
um varðar, þá er víst best að láta
verkin tala,“ sagði rektor. „En ég
tel þó, að á þessum sex árum
hafi gerst meira jákvætt en oft
áður. Að sumu leyti er það vegna
þess hvað breytingarnar í kring-
um okkur eru orðnar örar og
eins vegna þess, að sjálfræði há-
skólans hefur verið sett á
oddinn, svo og rannsóknir í
tengslum við atvinnulífið og sitt-
hvað fleira, sem hefur a.m.k.
þokast í rétta átt.“
Aðspurður hvað hann teldi
brýnasta verkefnið, sem nýr
rektor yrði að fást við, sagði
Guðmundur Magnússon, að það
yrði að fá aukið fé til háskólans.
„Tek ekki fyrir neitt“
„Ég tek ekki fyrir neitt, en það
er prófkjörið, sem látið er skera
úr um það hverjir koma til
greina í þetta embætti," sagði
Páll Skúlason, prófessor í Heim-
spekideild.
„I prófkjörinu eru allir pró-
fessorarnir í kjöri og ég held að
það sé best, að bíða og sjá hvað
kemur út úr því, áður en farið er
að vera með yfirlýsingar, a.m.k. í
blöðum,“ sagði Páll.
„Vegur háskólans
ekki sem skyldi“
„Ég mun gefa kost á mér til
embættis rektors í vor og hef
þegar lýst því yfir að ég sé því
ekki mótfallinn," sagði Ragnar
Ingimarsson, prófessor við Verk-
fræði- og raunvísindadeild há-
skólans og fyrrverandi forstöðu-
maður deildarinnar.
„Fyrir þessu eru margar
ástæður, en það má nefna, að ég
hef í nokkuð mörg ár sinr.t mál-
efnum háskólans með ýmsum
hætti og áhugi minn á rektors-
embættinu nú er sprottinn af
því. T.d. hef ég verið formaður
starfsnefndar háskólaráðs um
árabil og séð um byggingarmál
hér á háskólalóðinni og það eru
ekki mörg ár síðan ég veitti
Verkfræði- og raunvísindadeild-
inni forstöðu.
Allir viljum við sjá breytingar
í málefnum háskólans,“ sagði
Ragnar. „Því það er ljóst, að veg-
ur háskólans er ekki slíkur, sem
hann ætti að vera. Ég efast um
að til séu neinar patentlausnir.
En það er nauðsynlegt að allir
átti sig á því, að framtíðin bygg-
ir mikið á því að hér á landi sé
vel menntað fólk og að til þess
þarf að búa vel að skólunum og
ekki síður kennurunum í land-
inu, svo að þeir geti sinnt sínum
störfum sem best. Þó að e.t.v. sé
meira talað um launamál kenn-
ara í framhaldsskólunum, þá er
sama vandræðaástandið í há-
skólanum og menn afskaplega
óánægðir með launakjörin. Það
hefur svo í för með sér, að þeir
fara að leita í alls kyns auka-
störf.
Ég gef hins vegar ekki kost á
mér í þetta embætti með yfirlýs-
ingum um að ég muni færa
mönnum eitt eða neitt á silfur-
fati, því þessi mál verða ekki svo
auðveldlega lagfærð. En ég hef
trú á því að háskólinn sé svo
mikilvæg stofnun í þjóðfélaginu,
að hann hljóti fyrr eða síðar að
fá þann meðbyr sem hann á skil-
ið og ég myndi beita mér fyrir
því að flýta sem mest fyrir þeim
meðbyr," sagði Ragnar Ingi-
marsson.
„Háskólinn verði
miðstöð norrænna
fræða í heiminum“
„Ég hef ákveðið að sækjast
eftir þessu virðulega embætti,"
sagði Júlíus Sólnes, prófessor við
Verkfræði- og raunvísindadeild.
„Ég hef boðið starfskrafta mína
fram til þjónustu við háskólann
og vil leggja á það áherslu að
hefja hann til vegs og virðingar
meðal þjóðarinnar. Eg tel, að
það þurfi að vinna ötullega að
því að þjóðin líti á háskólann
sem óskabarn sitt. En í því
ástandi sem háskólinn hefur
þurft að lúta, er hann nú hálf-
gerð hornreka í menntakerfinu,"
sagði Júlíus.
„Þetta á við bæði um fjárveit-
ingar og annað, en samt á há-
skólinn að vera hornsteinn
menningar- og rannsóknarstarfa
okkar. Það er athyglisvert, að á
sama tíma og ráðamenn benda á
að þekking og menntun verði að
ná þjóðinni upp úr þeim öldudal,
sem hún er í, er verið að skera
niður fjárveitingar til skólans,
sem á að sjá um að þessu
markmiði verði náð.
Það má að sjálfsögðu benda á
afar margt, sem á þarf að taka,
en eitt af mínum áhugamálum,
er að Háskóli íslands verði
miðstöð norrænna fræða í heim-
inum. Þannig að um allan heim
verði litið á hann sem slíka
miðstöð og leitað hingað. Að vísu
hefur mikið áunnist á því sviði,
en ég held að meira megi gera,“
sagði Júlíus Sólnes.
„Að sjálfsögðu er erfitt að spá
um úrslit í kjöri sem þessu. Það
er ekki rekið á sama hátt og póli-
tiskar kosningar, þannig að
menn komi með framboðslista
og stefnuskrá og lýtur allt öðr-
um lögmálum. Eg hef líka gert
upp hug minn um það, að ef ég
næ kjöri, mun ég að sjálfsögðu
draga mig út úr pólitískum
störfum, sem ég tel ekki sam-
ræmast rektorsstarfinu."
„Rektor verður að
vera stefnumótandi
verkstjóri“
„Ég hef nú lítið athugað þessi
mál, en sé enga ástæðu til að
hafna kjöri, ef út í það færi,“
sagði Sigurjón Björnsson, pró-
fessor við Félagsvísindadeild.
„Enda hefur enginn kjörgengur
prófessor rétt til þess að skorast
undan kjöri, nema hann hafi
þegar gegnt rektorsembætti og
hér er um mörg mikilvæg verk-
efni að ræða, sem ég myndi hafa
áhuga á að vinna að. Og ég sé
ekki að ég gæti varið mínum
tíma betur en til þess.
Meðal þess sem þarf að vinna
rösklega að á næstunni, og hefur
reyndar verið gert, má telja
kjaramál háskólakennara og
rannsóknarmál. Þetta tvennt
tengist reyndar, en háskólarekt-
or verður að reyna að hafa áhrif
á það að kjör kennara skólans
verði betri, að svo miklu leyti
sem það er á hans valdi, þannig
að störf þeirra nýtist betur inn-
an veggja háskólans en verið
hefur. Og það verður að reyna að
tryggja háskólakennurum eðli-
lega aðstöðu til þess að vinna
þau rannsóknarstörf, sem þeim
er ætlað að vinna.
Þá eru það byggingarmálin, en
skortur á húsnæði lamar meira
og minna alla starfsemi skólans.
Einnig þarf að auka sjálfstæði
háskólans í byggingafram-
kvæmdum. Að vísu hefur nokkuð
áunnist í þeim málum, en þarf
að herða enn frekar á og við höf-
um á að skipa nóg af ábyrgum og
hæfum mönnum til þess að
standa að þeim.
Svo er það spurningin um það
hvernig háskólinn ætlar að
standa að aðstreymi í skólann og
tryggja aðstöðu bæði nemenda
og kennara. Háskólinn er þjóð-
skóli og hefur því miklar skyld-
ur, sem er alveg á mörkunum að
hann geti sinnt við núverandi
aðstæður. Aðgangstakmörkun er
alltaf neyðarúrræði og ég hefði
stundum kosið að staðið hefði
verið að þeim málum á annan
veg en gert hefur verið. En hins
vegar má spyrja hverjum sé
greiði gerður með því að opna
skóla, sem ekki getur boðið upp á
viðunandi aðstæður. Þetta verða
nemendur og kennarar að meta,
en ef að svo illa vill til, að til
einhvers konar takmörkunar
þurfi að koma, eru margar leiðir
færar. Málið snýst þá um að
velja af nægilegri yfirvegun og
víðsýni þá leið sem er sanngjörn-
ust fyrir alla aðila. En eitt af
því, sem oft hefur verið ofarlega
á baugi, en aldrei rætt til fulln-
ustu, er svo hvers konar mennta-
stefnu háskólinn vill reka.
Tvennt held ég að sé ákaflega
mikilvægt fyrir þann rektor,
sem tekur við í vor, hver svo sem
það verður," sagði Sigurjón. „Að
hann leggi annars vegar áherslu
á það að hafa sem mest samráð
við samkennara sína og stúdenta
og hins vegar, að rektor taki þá
stefnu, að einbeita sér að þessum
meginmálaflokkum, sem ég
minntist á áður, og reyni heldur
að fela öðrum að vinna ýmis
dagleg störf, sem aðrir geta unn-
ið. Rektor verður að vera stefnu-
mótandi verkstjóri í þeirri um-
ræðu, sem fer fram í mikilsverð-
ustu málum háskólans og verður
að geta gefið sér tíma til þess.
Um þetta held ég að flestir séu
sammála og ég er tilbúinn að
vinna að þessum málum, með
hverjum sem er af þeim ágætu
mönnum, sem talað hefur verið
um sem líklega i embætti rekt-
ors,“ sagði Sigurjón Björnsson.
„Gef kost á mér ef
tilefni er til“
„Ég mun gefa kost á mér, ef
úrslit skoðanakönnunarinnar
gefa tilefni til þess að ætla að
einhver hafi áhuga á því að svo
verði," sagði Sigmundur Guð-
bjarnason, prófessor við Raun-
vísindastofnun HÍ.
„Það á eftir að koma í ljós
hvort einhverjir hafa áhuga á að
heyra mínar skoðanir og ég sé
ekki ástæðu til að segja meira að
svo stöddu," bætti Sigmundur
við.
„Ég hef í huga að styðja Sig-
mund Guðbjarnason í rektors-
kjöri," sagði síðasti viðmælandi
Mbl., Sveinbjörn Björnsson, pró-
fessor við Raunvísindastofnun.
Matthíasar Bjarnasonar, heil-
brigðis- og samgönguráðherra, er
sat í stól sínum vinstra megin til
hliðar við sæti forseta sameinaðs
alþingis:
„Meira fjör“.
Og þingheimur sem áhorfendur
á þingpöllum hlógu innilega,
höfðu gaman af þessari athuga-
semd ráðherrans. Bæði dóms-
málaráðherra og menntamálaráð-
herra komu að nýju í ræðustól og
lofuðu að láta rannsaka allt varð-
andi starfsemi myndbandaleiga,
höfundalög, viðskiptahætti, bók-
haldsskyldu myndbandaleiga og
annað þar að lútandi. Þá varð loks
þögn í salnum. Það gustaði ekki
lengur um þingmenn í ræðustól í
sameinuðu alþingi og allt i einu
var komið nýtt mál á dagskrá,
gott ef það var ekki um verndun
einhverrar eyðijarðar f afskekktri
sveit. Þingsalur nokkurn veginn
tæmdist, líklega hafa þingmenn
horfið til nefndarstarfa eða í kaffi
og meðlæti, enda klukkan langt
gengin í fjögur, eða þá að fylgjast
með skákinni sem fjármálaráð-
herra mun hafa verið að tefla ein-
hvers staðar í þinghúsinu eftir því
sem einn ræðumanna í umræðun-
um upplýsti þegar spurt var úr
þingsal hvar fjármálaráðherra
væri.
Janúarmánuður leið án þess að
vetur konungur gerði verulega
vart við sig hér í borginni. Að vísu
kom svolítið kuldakast undir lok
mánaðarins sem náði hámarki
með tólf stiga frosti fyrsta dag
febrúarmánaðar. Reykvíkingar og
aðrir landsmenn mega vel við una
ef hafðar eru í huga þær frost-
hörkur sem gengið hafa yfir Evr-
ópu og Bandaríkin undanfarið.
Þar um slóðir hefur frost mælst
allt að fjörutíu stig og i einstaka
fylkjum í Bandaríkjunum allt
uppí fimmtíu stig.
Það var norðanátt í borginni og
töluvert frost dag einn um miðja
viku, seinnipartinn í janúarmán-
uði. Fólkið sem beið eftir strætis-
vögnum við biðskýlið á Hlemmi
var í kuldaflíkum. Um hádegið
kom maður einn skyndilega út úr
strætisvagni er stoppaði við
Hlemm, dökkhærður með tölu-
verðan hárlubba og stórt og mikið
yfirvararskegg og líktist mjög svo
kunnum stjórnmálamanni frá því
fyrr á árum, erlendum, sem er nú
látinn fyrir um það bil tveim ára-
tugum.
Manni, sem sat við glugga inní
biðskýlinu og fylgdist með fólkinu
sem kom úr vagninum, ásamt
kunningja sínum, brá svolítið er
hann sá þennan mann með yfir-
vararskeggið. Maðurinn í biðskýl-
inu hafði skömmu áður verið
niðursokkinn í lestur greinar í NT
um skoðanakannanir á fylgi
stjórnmálaflokkanna. Hann er
áhugamaður um gengi Alþýðu-
flokksins, hefur verið krati í ára-
tugi og mikill andstæðingur hins
sovéska kommúnisma. Hann
hnippti órólegur í vin sinn sem sat
við hlið hans á bekk inní biðskýl-
inu út við glugga og hvíslaði að
honum, þegar maðurinn með yfir-
vararskeggið var kominn út úr
vagninum og stóð gegnt þeim
handan gluggans og horfði svo til i
augu þeirra.
— Hver er hann þessi maður
með yfirvararskeggið? Svei mér
þá, hann er nauðalíkur Stalín í út-
liti. Hann er þó ekki launsonur
einræðisherrans fyrrverandi? Eða
hvað?
— ónei, hann er ekkert skyldur
Stalín að ég best veit. Ég sé nú
ekki betur en að þetta sé hann
Óskar okkar Guðmundsson á
Þjóðviljanum, ritstjórnarfulltrúi
blaðsins. En það er rétt hjá þér, þó
ég hafi samt ekki tekið eftir því
fyrr en nú, að hann óskar er lygi-
lega líkur Stalín þegar einræðis-
herrann var á miðjum aldri og var
að hefja störf í Kreml. Ég get
samt ábyrgst að hann óskar er
besti drengur og sæmilega víðsýnn
miðað við það sem gerist og geng-
ur á meðal sósíalista nú til dags og
hreint enginn stalínisti í skoðun-
um, svaraði maðurinn og skellti
uppúr.
— Það má vel vera, svaraði þá
kratinn sem hóf máls á því hversu
sláandi líkir þeir væru, Stalín og
Óskar Guðmundsson, og bætti svo
við:
— Hann óskar þarf samt að
raka af sér yfirvararskeggið, það
er nefnilega ekki lengur í tísku að
vera svona útlítandi. Ef hann rak-
ar sig ekki þá verður hann stöðugt
að minna mann á Stalin og ég vil
nú helst ekki vera minntur á þann
mann nema þá í sögubókum ...